Karstlaşmanın insan yaşamı üzerindeki sınırlandırıcı etkisinin CBS tabanlı mekânsal istatistik analizleri ile saptanması (Arapgir-Malatya Platosu)

Munzur Kireçtaşları ve Alibonca Formasyonu’na ait marnlı-kumlu kireçtaşlarının yüzeylendiği ArapgirPlatosu, çıplak ve sığ karstın geliştiği bir alandır. Fakat litostratigrafik farklılaşmaya bağlı olarakkarstlaşmanın karakteri, litolojik birimler arasında farklılaşmaktadır. Karstlaşma süreci, tektonikrejim farklılaşmaları ve iklim değişikliklerine bağlı olarak jeolojik geçmiş boyunca zaman zamankesintilere maruz kalmış olsa da süreç devam etmiştir. Zaman içerisinde karstlaşmanın etkinliğiyavaşlamış, flüvyal aşınım ve mekanik çözünme daha aktifleşmiş, lapya ve dolin oluşumları yeryer tahribata uğramıştır. Bu doğal tahribat ile sığ karst oluşumu bir araya gelince; su varlığı, toprakoluşumu ve vejetasyon açısından sınırlı, insan yaşamı ve beşeri faaliyetler açısından zorlu, taşlıkbir arazi ortaya çıkmıştır. Alanın bu mevcut durumundan dolayı, platonun bu kısmında hemen hemenhiçbir daimi yerleşme bulunmamakta ve tarımsal faaliyetler sınırlı olduğu için arazi kullanımısadece yaylak-otlak alanı olarak gerçekleştirilmektedir. Bu çalışmanın amacı ve hedefi doğrultusunda,karstlaşmanın yerleşme seçimi ve arazi kullanımı üzerindeki sınırlandırıcı ve belirleyici etkisinisaptamak için karstik aşınım şekilleri uygulamalı ve basit rastgele örneklem metotlarına uygun birşekilde sayısallaştırılarak, bir takım CBS tabanlı mekânsal istatistik analizlerine tabi tutulmuştur.Analizler sonucunda, karstlaşmanın yerleşme seçimi ve arazi kullanımı üzerinde sınırlandırıcı vebelirleyici bir etken olduğu istatistiksel olarak saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Arapgir Platosu, Karstlaşma, CBS Tabanlı Mekansal İstatistik, Yerleşme Seçimi ve Arazi Kullanımı

Determination of the limiting effect of karstification on human life with GIS-based spatial statistical analyzes (Arapgir-Malatya Plateau)

The Arapgir Plateau, where the Munzur Limestones and the marly-sandy limestones of theAlibonca Formation are outcropped, is an area where bare and shallow karst structures develop,as in the general of the karst plateaus. However, the character of karstification differsamong lithological units depending on lithostratigraphic differentiation. The karstificationprocess has been interrupted throughout the geological past due to tectonic regime variationsand climate changes and has tended to stagnate today. Thus, karstification was replaced byfluvial erosion and mechanical dissolution, and lapia and doline formations were damaged.The combination of this natural destruction and shallow karst formations has resulted in astony terrain that is limited in terms of water availability, soil formation and vegetation, andchallenging in terms of human life and human activities. Due to the current conditions of thearea, there are almost no permanent settlements in this part of the plateau and since agriculturalactivities are limited, the land is used only as highland-grassland areas. In line withthe aim and target of the present study, karst erosional patterns were digitized in accordancewith applied and simple random sampling methods and subjected to a set of GIS-based spatialstatistical analyses to determine the limiting and determining effect of karstification onsettlement selection and land use. As a result of the analyzes carried out, it was statisticallydetermined that karstification is a limiting and determining factor on settlement selectionand land use.

Keywords:

Arapgir Plateau, Karstification, GIS Based Spatial Statistics, Settlement Selection and Land Use,

PDF

___

Aktimur, H.T., Sarıaslan, M., Yurdakul, M.E., Keçer, M., Mutlu, G., Turşucu, A., Aktimur, S., Ölçer, S., & Yıldırım, Y. (1995). Erzincan Dolayının Jeolojisi, (Rapor No: 9792). Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü.
Baytaşoğlu, Z. (2011). Eski Arapgir (Malatya) civarındaki Miyo-Pliyosen birimlerinin kil mineralojisi ve kimyası (Tez No. 292710) [Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi]. Yök Tez.
Bögli, A. (1960). Kalklösung und Karrenbildung. İntern. Beitrage zur Karstmorphologie. Zeitsher F. Geomorphologie. Supplement Band 2.
Çelik, S. (2019). Yerleşmelerin seçiminde etkili olan coğrafi faktörler ve yanlış yer seçimlerinde risk analizi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(66), 334-342. https://dergipark.org.tr/tr/ pub/ecd/issue/58525/775792.
Doğan, U. (1997). Gidengelmez Dağları’nda doğal ortam ve insan ilişkileri. Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, (6), 41-62. http://tucaum.ankara.edu.tr/ wp-content/uploads/sites/280/2015/08/tucaum6_4.pdf.
Doğan, U., Koçyiğit, A., & Gökkaya, E. (2016). Development of the Kembos and Eynif structural poljes: Morphotectonic evolution of the Upper Manavgat River basin, central Taurides, Turkey, Geomorphology, 278, 105-120. https://doi.org/10.1016/j.geomorph. 2016.10.030.
Doğan, U., & Koçyiğit, A. (2018). Morphotectonic Evolution of Maviboğaz Canyon and Suğla Polje, SW Central Anatolia, Turkey, Geomorphology, 306, 13-27. https://doi.org/10.1016/j.geomorph. 2018.01.001
Doğan, U., Koçyiğit, A., Yeşilyurt, S. (2019), The relationship between Kestel Polje system and the Antalya Tufa Plateau: Their morphotectonic evolution in Isparta Angle, Antalya-Turkey, Geomorphology, 334, 112-125. https://doi.org/10.1016/j.geomorph. 2019.03.003
Erinç, S. (1954). Doğu Anadolu coğrafyası. İstanbul Üniversitesi Yayınları.
Erinç, S. (2015). Jeomorfoloji II. DER Yayınları.
Erol, O. (1992). Klimajeomorfoloji. İstanbul Üniversitesi Yayınları.
Ford, D.C, & Williams, P., (2007). Karst hidrology and geomorphology, John Wiley & Sons Ltd.
Güner, İ. (2001). Muğla ve çevresindeki yerleşmelerin gelişimlerini etkileyen coğrafi faktörler. Muğla Üniversitesi SBE Dergisi, (4), 1-31. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/217412.
Güneysu, C. A. (1993). Kovada Gölü doğusunun (Isparta) karst jeomorfolojisi [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi.
Hadimli, H., & Bulut, İ. (2008). Karstik alanlarda arazi kullanımı ve planlaması. In. A. Çağlar, M. Özgür, H. Yiğitbaşıoğlu, İ. Çiçek, M. Somuncu, U. Doğan, & N.Türkoğlu (Eds.), TÜCAUM V. Coğrafya Sempozyumu Bildiri Kitabı (ss. 6-14). TÜCAUM.
İskender, C. (1994). Ağın-Arapgir çevresinin (Elazığ kuzeybatısı) jeomorfolojisi (Tez No. 378885) [Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi]. Yök Tez.
Kaymak, K. F. (2018). Dim Çayı Havzası’nda (Alanya) lapya çeşitliliği. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22 (Özel Sayı), 2067-2092. https://dergipark.org.tr/tr/download/article- file/558086.
Keser, N. (2004). Bezirgan polyesi ve yakın çevresinin karst jeomorfolojisi. Türk Coğrafya Dergisi, (42), 11-46. https://dergipark.org. tr/tr/download/article-file/198544.
Koçak, İ. (2003). Döşemealtı platosu kuzeybatısında (Antalya) karst-orman tahribatı ilişkisi. Burdur Eğitim Fakültesi Dergisi, 4(5), 29-146.
Nazik, L., & Tuncer, K. (2010). Türkiye karst morfolojisinin bölgesel özellikleri. Türk Speleoloji Dergisi, (1), 7-79.
Nazik, L., & Poyraz, M. (2015). Türkiye karst morfolojisinde neotektoniğin rolü. İçinde M. Bahadır, A. Uzun, & H. İ. Zeybek (Eds.), IV. Ulusal Jeomorfoloji Sempozyumu Bildiriler Kitabı (ss. 203-212). Jeomorfoloji Derneği.
Nazik, L., & Poyraz, M. (2017). Türkiye karst jeomorfolojisi genelini karakterize eden bir bölge: Orta Anadolu Platoları kuşağı. Türk Coğrafya Dergisi(68), 43-56. https://doi.org/10.17211/ tcd.300414.
Nazik, L., Poyraz, M. & Karabıyıkoğlu, M. (2019). Karstic Landscapes and Landforms in Turkey. In: Landscapes and Landforms of Turkey. Edt. Kuzucuoğlu, C., Çiner, A., Kazancı, N. Switzerland: Springer Internatonal Publishing.
Ölgen, K., M. (2016). Fiziki Coğrafya Arazi Çalışmalarında Örnekleme Yöntemleri. In N. Özgen, & S. Karadoğan (Eds.), Fiziki Coğrafyada Araştırma Yöntemleri ve Teknikleri (ss.150-162). PEGEM Yayınları.
Özdemir, A. M., & Yılmaz Kafalı, F., Gür, E., & Kaymak, H. (2017) Dinar ilçesinde jeomorfolojik birimler ve arazi kullanımı. In S. Tonbul, M. T. Şengün, M. Siler, & F. A. Canpolat (Eds.), Uluslararası Jeomorfoloji Sempozyumu Bildiriler Kitabı (ss. 483-489). Jeomorfoloji Derneği.
Özer, E. (1994). Munzur Dağlarının (Kemah-İliç-Erzincan) stratigrafisi. Türkiye Jeoloji Bülteni, 37 (2), 53-64.
Özgül, N. (1981). Munzur Dağlarının jeolojisi (Rapor No. 6995). Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü.
Öztürk, M. Z., Şimşek, M., Utlu, M., & Şener, M. F. (2017). Karstic depressions on Bolkar Mountain plateau, Central Taurus (Turkey): Distribution characteristics and tectonic effect on orientation. Turkish Journal of Earth Sciences, 26(4), 302-313.
Öztürk, M. Z. (2020). Fluvio-karstic evolution of the Taşeli Plateau (Central Taurus, Turkey). Turkish Journal of Earth Sciences, 29(5). Pekcan, N. (2019). Karst jeomorfolojisi. Filiz Kitabevi.
Siler, M., & Şengün, T., M. (2014). Taşeli platosunda (Anamur-Ermenek arası) jeomorfolojik özelliklerin insan faaliyetlerine etkisi. In E., Yılmaz (Edt.), TUCAUM VIII. Coğrafya Sempozyumu Bildiriler Kitabı (ss. 33-43). TÜCAUM.
Sönmez, M. (2004). Arapgir (Malatya) güneybatısındaki alanın stratigrafik ve tektonik özellikleri (Tez No. 150118) [Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi]. Yök Tez.
Şaroğlu, F., & Güner, Y. (1981). Doğu Anadolu jeomorfolojik gelişimine etki eden öğeler; jeomorfolojik, tektonik, volkanizma ilişkileri. Türkiye Jeoloji Bülteni, (24), 39-50. https://www.jmo.org.tr/ resimler/ekler/d863b367aa379f7_ek.pdf?dergi=T%DCRK%DDYE% 20JEOLOJ%DD%20B%DCLTEN%DD.
Tatar, Y. (1987). Elazığ bölgesinin genel tektonik yapıları ve Landsat fotoğrafları üzerinde yapılan bazı gözlemler. Yerbilimleri, (14), 295-308.
Tonbul, S. (1987). Elazığ batısının genel jeomorfolojik özellikleri ve gelişimi. Jeomorfoloji Dergisi, (15), 37-52.
Uysal, A. R. (2011). Fırat Nehri üzerindeki barajların (Keban, Karakaya, Atatürk) bölgenin yağış ve sıcaklık değerlerine etkisi (Tez No.277436) [Yüksek Lisans Tezi, Niğde Üniversitesi]. Yök Tez.