Türkiye’de sağlık alanında kullanılmak üzere bir sosyoekonomik indeks denemesi

AMAÇ: Bu çalışmanın amacı sağlıkta eşitsizlik ve nedensellik araştırmalarında kullanılabilecek hane temelli kolay sorgulanabilir geçerli sosyoekonomik durum (SED) değişkenlerini veya değişken gruplarını (indeksler) oluşturmaktır. YÖNTEM: Bu yöntemsel (metodolojik) araştırmada 1999 ve 2005 Manisa Nüfus ve Sağlık Araştırması (MNSA) 0-59 ay çocuk, 15-49 yaş kadın, hane ve konut veri setleri kullanılmıştır. Kadın eğitimi ve hane reisinin sosyal sınıfı değişkenlerinden yararlanarak eşit, eğitim ve sosyal sınıf ağırlıklı üç farklı indeks modeli geliştirildi. Çalışmanın son aşamasında, geliştirilen indeksler ile belirlenmiş bağımlı değişkenler arasında beklenen açıklayıcı ilişkilerin sınanması için bilinen gruplar geçerliliği (kriter geçerliliği) olarak ifade edilen yaklaşım kullanılmıştır (eğimde ki-kare ve Mann Whitney U testleri). BULGULAR: Hem 1999 MNSA'nda hem de 2005 MNSA'nda eşit, eğitim ağırlıklı ve sosyal sınıf ağırlıklı indekslerde sosyoekonomik düzey yükseldikçe evde doğum ve çocuk ölümü azalmaktadır ve bu sonuçlar istatistiksel olarak anlamlıdır ( bütün p değerleri p=0.000'dır). 1999 MNSA'nda eşit, eğitim Ağırlıklı ve sosyal sınıf ağırlıklı indekslerde sosyoekonomik düzey yükseldikçe algılanan sağlığını "iyi ya da çok iyi" niteleyenlerin yüzdesi artmaktadır ve bu sonuçlar istatistiksel olarak anlamlıdır (p=0.002; p=0.000; p=0.008). SONUÇ: Bu araştırmada geliştirilen sosyoekonomik indekslerin sınayıcı değişkenlerin alt kategorilerine duyarlı olduğu gösterilmiştir. Epidemiolojik bir kavramla söylersek bir "doz-yanıt" ilişkisi saptanmıştır.

Development of a socioeconomic index to be used in health researches in Turkey

AIM: The purpose of this study is to form a valid and -easy to apply-household-based index of socioeconomic status (SES), to be used in the inequalities in health studies and in causality researches. METHOD: 0-59 month aged children, reproductive aged (15-49) women and household data bases of Manisa Population and Health Surveys (MPHS) 1999 and 2005 were used in this methodological type study. By utilizing SES variables such as woman education and the social class of the household we developed three different index models which has equal weights of woman education and social class. During the last phase of the study known groups method (criterion validity) was used in order to test the expected relationships between the developed indexes and dependent variables by using trend chi-square and Mann Whitney U test). RESULTS: In equal, education weighted and social class weighted indexs İn both 1999 MNSA and 2005 MNSA, higher socioeconomic level have reduced birth at home and child mortality and these results are statistically significant (all p values = 0.000) .In equal, education weighted and social class weighted indexs İn both 1999 MNSA higher socioeconomic level perceived health "good or very good" increased the percentage of those who are qualified and these results are statistically significant (p=0.002; p=0.000; p=0.008). CONCLUSION: By using epidemiological terminology we can say that the new developed indexes gave dose-respose relationships with test variables.

PDF

___

1 Whitehead M. The consepts and principles of equity and health: International Journal of Health Services. 1992; 22(3): 429-445.
2 Sim F, Mackie P. Health inequalities: The black report after 25 years. Public Health. 2006; 120(3): 185-6.
3 Mackenbach JP, Stirbu L, Roskam AJ, Schaap MM, Menvielle G, Leinsalu M, et al. Socioeconomic inequalities in health in 22 european countries. The New England Journal of Medicine. 2008; 358(23): 2468-81.
4 Barros FC, Victora CG, Scherpbier R, Gwatkin D. Socioeconomic inequities in the health and nutrition of children in low/middle income countries. Rev Saude Publica. 2010; 44(1): 1-16.
5 Allin S, Masseria C, Mossialos E. Measuring socioeconomic differences in use of health care services by wealth versus by income. Am J Public Health. 2009; 99(10): 1849-55.
6 Agyemang C, Vrijkotte TGM, Droomers M, Van Der Wal MF, Bonsel GJ, Stronks K. The effect of neighbourhood income and deprivation on pregnancy outcomes in Amsterdam The Netherlands. Journal of Epidemiology and Community Health. 2009; 63(9): 755-60.
7 Chan MF, Ng WL, Van LK. Socioeconomic instability and the availability of health resources: their effects on infant mortality rates in Macau from 1957–2006. Journal of Clinical Nursing. 2009; 19(5-6): 884–91.
8 Adamson J, Shlomo YB, Chaturvedi N, Donovan J. Ethnicity, socio-economic position and gender—do they affect reported health—care seeking behaviour? Social Science & Medicine. 2003; 57(5): 895-904.
9 Byung CA, Engelhardt K, Joung H. Incomerelated health inequalities in Korea. Asia Pac J Public Health. 2010; 22(1): 32-41.
10 Willson AE. Fundamental Causes' of Health Disparities: A Comparative Analysis of Canada and the United States. International Sociology. 2009; 24(1): 93-113.
11 Kondo N, Subramanian SV, Kawachi L, Takeda YY. Economic recession and health inequalities in Japan: analysis with a national sample, 1986-2001. Journal of Epidemiology and Community Health. 2008; 62(10): 869-75.
12 Pei X, Rodriguez E. Provincial income inequality and self-reported health status in China during 1991-7. J. Epidemiol. Community Health. 2006; 60(12): 1065-69.
13 Kunst AE, Mackenbach JP. Measuring Socioeconomic lnequalityies in Healt. Copenhagen, WHO Regionel Office for Europe 1995 document EUR/ICP/RPD/416, 1995, p. 13-42.
14 Kalaycıoğlu S, Kardam F, Tüzün S, Ulusoy M. Türkiye için bir sosyo-ekonomik statü ölçütü geliştirme yönünde yaklaşım ve denemeler. Toplum ve Hekim. 1998; 13(2): 2-14.
15 Manisa Nüfus ve sağlık Araştırması 1999. 1.Baskı. Celal Bayar Üniversitesi Halk Sağlığı AD. Manisa. C.B.Ü Tıp Fakültesi Masaüstü Yayıncılık; 2001, s. 123.
16 Manisa Nüfus ve Sağlık araştırması 2005. Manisa. Celal Bayar Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD, 2007.
17 Boratav K. Sınıfların ve grupların sosyoekonomik nitelikleri. 2.Baskı. Ankara. İmge Kitapevi Yayınları, 2004, s. 33-60.
18 VERİ S.E.S.İ. (V.ERİ Sosyo-ekonomik Statü İndeksi)_http://www.veriarastirma.com/sag.asp?k at=22 [Erişim Tarihi: 16.02.2007]
19 Hollingshead AB. Four factor index of social status. Yale Univ. Pres, 1975, p. 4-23.
20 Hollingshead A. Two factor index of social position. Yale Univ. Press, 1957, p. 24-29.
21 Warner WL, Meeker M, Eells K. Social class in America. Chicago. Science Research Associates. 1949.
22 Warner WL, Meeker M, Eells K. Social Class in America. Eds.: Grusky D.B: Social Stratification. Class, Race, and Gender in Sociological Perspective. 2nd Ed. Boulder. Westview Pres, 2001, p. 240-47.
23 Barratt W. The Barratt Simplified Measure of Social Status (BSMSS) measuring SES. In: Unpublished manuscript (2006) Indiana State University_http://wbarratt.indstate.edu/socialclass /Barratt_Simplifed_Measure_of_Social_Status.pd f [Erişim Tarihi: 18.02.2010].
24 U.S.Bureau of The Census. Methodology and scores of the socioeconomic status. Working paper no.15. Washington D.C. U.S. Government Printing Office, 1963, p. 18-27.
25 Belek İ. Sınıf sağlık eşitsizlik. İstanbul. Sorun Yayınları, 1998, s. 80-100.
26 Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması, 2003. Sağlık Bakanlığı Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü, Devlet Planlama Teşkilatı ve Avrupa Birliği. Ankara. Türkiye. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, s. 40-130.
27 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması, 2008. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, Sağlık Bakanlığı Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü, Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı ve TÜBİTAK. Ankara. Türkiye. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, 2009, s. 40-213.
28 Yardım SM. Ankara ili Çankaya İlçesi’nde 25 Yaş ve üzeri Nüfusun Sağlık Düzeyinde ve Sağlık Hizmet Kullanımında Sosyoekonomik Farklılıklar. Uzmanlık Tezi. Ankara. T.C Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk sağlığı AD, 2001, s. 30-63.
29 Ay S, Eser E, Özcan C. Türkiye'de kadın ve çocuk sağlığı ile ilgili bazı ölçütler ile sosyoekonomik ve sosyodemografik değişkenler arasındaki ilişki: Bir ekolojik çalışma. Toplum Hekim. 2004; 19(2): 83-91.
30 Galobardes B, Shaw M, Lawlor DA, Lynch JW, Smith GD. İndicators of socioeconomic position (part 1). Epidemiol Community Health. 2006; 60(1): 7–12.
31 Belek İ. Sosyoekonomik konumda ve sağlıkta sınıfsal eşitsizlikler. Antalya'da Beş Yıllık Bir Araştırma. Ankara. Türk Tabipleri Birliği Yayınları, 2004, s. 17.
32 Nesanır N, Düzkalır H, Göktolga G, Ekin F, Ersin CS, Eser E. Manisa ili’nde bir sağlık ocağı bölgesi’nde sağlıkta eşitsizlikler. Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi. 2005; 10(14): 221-28.
33 Türkkan A. Uludağ Üniversitesi-Nilüfer Belediyesi Fethiye Halk Sağlığı Eğitim ve Araştırma Bölgesinde sosyoekonomik açıdan farklı iki bölgede sağlıkta eşitsizlikler ve bunu etkileyen etmenler. Doktora Tezi. Bursa. 2005, s. 4.
34 Boratav K. Sağlıkta Eşitsizlikler. Nevzat Eren 6. Ulusal Halk Sağlığı Sempozyumu. Ankara. 2006. 35 Bertaux D, Thompson P. Pathways to social class. Oxford. Clarendon Pres, 1997, p. 24-35.
36 Shinberg SD. For richer, for poorer, in sickness and in health: socioeconomic status and health among married couples. N.Y. Acad. Sci. 1999; 896(1): 341-43.
37 Erengin KH, Dedeoğlu N. Sağlıkda eşitsizlik araştırmalarında kullanılan başlıca göstergeler. Toplum ve Hekim. 1998; 13(2): 105-9.
38 Keith DP, Ransom MM, Ongley P. The New Zealand Socioeconomic Index of Occupational Status (NZSEI) Published in October by Statistics New Zealand Catalogue Number 23.101.0097. New Zealand. Te Tari Tatau Wellington, 1997, p. 20-21.