Karamollazâde Abdülhamîd Fuhûlî’ye Ait NakşîHâlidî Âdâb Risâlesi: Âdâbu’z-Zâkirîn Necâtü’sSâlikîn

Tasavvuf literatüründe âdâb eserleri önemli bir yer tutmaktadır. Genellikle tarikat usûlü ya da dervişliğin usulü hakkında bilgiler içeren bu eserler, belli bir tarikat merkeze alınarak kaleme alınmıştır. Bu çalışmaya konu olan risâle, Âdâbu’z-zâkirîn Necâtu’s-sâlikîn ismini taşımakatadır ve 1288/1871-72’de istinsâh edilmiştir. Karamollazâde olarak bilinen Şeyh Abdülhamîd Fuhûlî’ye aittir. Türkçe olan risâle Nakşibendî tarikatı âdâb ve usûlü hakkında bilgiler içermektedir. Bu bilgiler temelde şeyh, râbıta ve zikir kavramları çerçevesinde verilmektedir. Eserde bilgilerin dayandığı eser ve şahıs isimlerine yer verilmesi, bilhassa Hâlid-i Bağdâdî’nin Râbıta risâlesinin kaynakçasını sıralaması risâlenin önemini arttırmaktadır. Risâlede bir diğer önemli husus, eserde Karamollazâde’nin kendi künyesini verirken mürşidi Abdullah Mekkî’nin Trabzonlu Kutubzâde âilesine mensup olduğunu beyân etmesidir. Çalışmada öncelikle risâlenin müellifi Karamollazâde Abdülhamîd Fuhûlî hakkında bilgiler verilmiştir. Ayrıca risâlede işlenen konularda öne çıkan kavramlar, tasavvuf sahası açısından değerlendirilmeye çalışılmıştır. Yaygın bilinen şekliyle ya da kısaltılmış olarak zikredilen kaynak ve şahıs isimlerinin tam künyeleri elden geldiğince gösterilmiştir. Son olarak risâle daha geniş okuyucu kitlesine sunulmak üzere günümüz harflerine aktarılmıştır.

An Ādāb Book for Naqshbandıyya by Karamollazāde Abdulhamīd Fuhūlī: Ādāb al-Zākirīn Necāt es-Sālikīn

There is an important place of ādāb books in sufism literature. These works, which usually contain information about the method of sect or dervishness, were written by taking a certain sect into the center.The subject of our work is a 19th century treatise, named as Ādāb al-zākirīn necāt es-sālikīn written by Abdulhamīd Fuhūlī popular as Karamollazāde and copied at 1288/1871-72. Language of treatise is Turkish and includes some informations about Naqshı method. This information is mainly given within the framework of the concepts of the sheikh, the rābiṭa and the dhikr. While giving this information, it is also important to include the names of the books and persons, on which the information is based, especially the order of the booklet named as Rābiṭa written by Khalid al-Bag̲ hhdādī. Another important point in the treatise is that, Karamollazāde declares that his sheikh ʿAbd Allāh al-Makkī belongs to the Kutubzāde family from Trabzon. In this study, first of all, information about Karamollazāde Abdülhamīd Fuhūlī, the author of the treatise, was given. The prominent concepts in the topics covered in the treatise have been tried to be evaluated in terms of the field of Sufism. The full name of the source and person names, whose commonly known form or abbreviations are mentioned in the treatise, has been tried to be shown. Finally, the treatise has been latinized for presentation to a wider audience.

PDF

___

Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. nşr: Heyet. Cem’iyyetü’l-Meknez, 1431/2010.
Aclûnî, Ebu’l-Fidâ İsmâil b. Muhammed. Keşfü’l-hafâ. neşr: Muhammed Abdülazîz el-Hâlidî. 2. Lübnan: Dârü’l-Kütüb el-İlmiyye, 3. Basım, 2009.
Algar, Hamid. “Hâlid-i Bağdâdî”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 15/283-285. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
Arpaguş, Sâfi - Baydar, Kübra Betül. “Tasavvuf Âdâb ve Erkân Risâleleri”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 15/30 (2017), 285-315.
Arvasî, es-Seyyid Abdülhakîm. Râbıta-i Şerîfe. Haz. Necip Fazıl Kısakürek. İstanbul: Büyük Doğu Yayınları, 1976.
Ayverdi, İlhan. Misâlli Büyük Türkçe Sözlük. Haz. Ahmet Topaloğlu, Hayri Bilecik, Mustafa Tahralı. İstanbul: Kubbealtı Yayınları, 3. Baskı, 2016.
Bursalı Mehmed Tâhir, Osmanlı Müellifleri. haz. A. Fikri Yavuz, İsmail Özen. 1. Cilt. İstanbul: Meral Yayınları, ts.
Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Ağaç Kitabevi Yayınları, 5. Basım, 2009.
Cürcânî, Seyyid Şerîf. Şerhu’l-Mevâkıf. çev. Ömer Türker. 3. Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 1. Basım, 2015.
Çağrıcı, Mustafa. “Edeb”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 10/412-414. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
Çelik, İsa. “Tasavvuf Terminolojisinde Letâif-i Ruhaniyye”. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi 9/2 (2009), 83-116.
Ekici, Cevat. “Eynesil’de Bir Hâlidî Şeyhi”. Geçmişten Günümüze Giresun’da Dinî ve Kültürel Hayat Sempozyumu Bildirileri. ed: Mehmet Fatsa 502-516. İstanbul:, b.y., ts.
Heytemî, Ebü’l-Abbas Şehâbeddîn Ahmed İbn Hacer. Eşrefü’l-mesail ila fehmi’ş-şemail. thk. Ebü’l-Fevâris Ahmed b. Ferîd el-Mezîdî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998/1419.
Kur’ân-ı Kerîm Meâli. Haz. Hayrettin Karaman, Ali Özek..vd. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2. Basım, 2000.
Suyûtî, Celâleddîn Abdurrahman bin Ebûbekr bin Muhammed. elHâvî li’l-fetâvâ. 2. Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983/1403.
Fahreddin Ali Safî. Reşehât-Can Damlaları. Haz. Necip Fâzıl Kısakürek. İstanbul: Eser Kitabevi, 1971.
Fuhûlî, Abdülhamîd. Âdâbu’z-zâkirîn ve Necâtü’s-sâlikîn. Müst: Abdülfettâh el-Hâlidî en-Nakşibendî. İstanbul: İSAM Kütüphânesi Risâleler Veri Tabanı, 1-16.
Goloğlu, Mahmut. Trabzon Tarihi-Fetihten Kurtuluşa Kadar. Haz. Veysel Usta, Ayşe Goloğlu Soyer. Trabzon: Serander Yayınları, 2013.
Gündüz, İrfan. Gümüşhânevî Ahmed Ziyâeddîn-Hayatı, Eserleri, Tarîkat Anlayışı ve Hâlidiyye Tarîkatı. İstanbul: Seha Neşriyat, ts.
Hânî, Muhammed b. Abdullâh. Behcetü’s-seniyye-Nakşibendî Âdâbı. haz. Sirâceddin Önlüer. İstanbul: Semerkand Yayınları, 2011.
İmâm Gazâlî. İhyâ’u ulûmi’d-dîn. haz. Mehmet Müftüoğlu, Fikri Yavuz. İstanbul: Akit Gazetesi Yayınları, 1997.
Kâtib Çelebi, Hacı Halîfe Mustafa b. Abdullah. Süllemü’l-vusûl ilâ tabakati’l-fuhûl. 1. Cilt, İstanbul: IRCICA, 2010.
Mevsûatü’l-hadîsi’şerîf el-Kütübü’s-sitte: Sahîhu’l-Buhârî, Sahîhu’l-Müslim, Sünenü Ebû Dâvûd, Câmiu’t-Tirmizî, Sünenü’n-Nesâî, Sünenü İbn Mâce, Riyâd: Dârü’s-selâm, 4. Basım, 2000.
Muslu, Ramazan. “Ebû Saîd Muhammed Hâdimî ve Nakşibendîlik Risâlesi’nin Tahlili”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (2001), 197-220.
Öksüz, Melek. “Trabzon’da Meşveret” Gazetesine Göre Donanma-yı Osmânî Muâvenet-i Milliye Cemiyeti Trabzon Şubesi ve Faaliyetleri-II”. Karadeniz İncelemeleri Dergisi 10/20 (2016), 173-224. DOI: http://dx. doi.org/10.18220/kid.57041
Öksüz, Melek. 1746-1789 Tarihleri Arasında Trabzon’da Sosyal ve Ekonomik Hayat. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2001.
Öngören, Reşat. “Tâceddîn bin Zekeriyâ”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 39/342-343. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
Pakalın, Mehmet Zeki. “Edeb”, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. 3 Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1983.
Serrrâc, Ebû Nasr. el-Lümâ. haz. Hasan Kâmil Yılmaz. İstanbul: Erkam Yayınları, 2012.
Sinanoğlu, Mustafa. “Hâmevî, Ahmed b. Muhammed”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 15/456-457. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
Sühreverdî, Şihâbüddîn. ʽAvârîfü’l-Maʽârîf. haz. Hasan Kâmil Yılmaz-İrfan Gündüz. İstanbul: Erkam Yayınları, 1989.
Şimşek, Halil İbrahim. Halil Hamdi Dağıstânî: Hayatı, Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri. Ankara: Nasihat Yayınları, 2015.
Uludağ, Süleyman. “Hâlidiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 25/296-299. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
Yılmaz, Hasan Kâmil. 300 Soruda Tasavvufî Hayat. İstanbul: Erkam Yayınları, 2010.
Yılmaz, Hasan Kâmil. Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2000.