Ahmet Başaran Manav, Abdurrahman Haçkalı

Günümüz Gayrimenkul Mallarının Zekâtına Dair Görüşlerin Değerlendirilmesi

Allah Resûlü’nün ifadesiyle İslâm’ın beş esasından biri olduğu tescillenen zekât, bir ibadet olmasının yanı sıra sosyal fonksiyonu da olan bir müessesedir. Fıkıh kitapları zekât konusunu ibadetler bahsinde ele almış; tanımını, şartlarını ve zekâta tabi malları belirlemek suretiyle genel bir çerçeve çizmiştir. Tarım toplumundan sanayi toplumuna geçiş sürecinde üretim ve ticaret anlayışı değişmiş, daha önce ele alınmayan mal türleri zekât bahsinde konuşulmaya ve tartışılmaya başlanmıştır. Tarihî süreçte ortaya çıkan bu yeni meselelere fıkıh bilginleri, zekâtın genel mantığından ve ilkelerinden hareketle çözüm bulmaya çalışmışlardır. Fakihlerin çözmek için karşı karşıya kaldıkları bu yeni meselelerden biri de gayrimenkuller ve bunların zekâta tabi olup olmadığı hususudur. Bu makalede günümüzde gayrimenkul malların zekâtına dair görüşler değerlendirilecektir. Makalede öncelikle İslâm hukukuna göre gayrimenkul kavramı ele alınmakta ve bu kapsama giren mallar belirlenmektedir. Daha sonra gayrimenkul malların elde bulundurulma sebepleri ve bir malın zekâta tabi olup olmadığını tayinde önemli bir unsur olan ticarîlik vasfı vurgulanmaktadır. Ayrıca zekât mükellefiyetiyle ilgili olumlu ve olumsuz görüşler değerlendirilmektedir. Son olarak sermayenin hesaba katılıp katılmamasına göre gayrimenkullerden verilmesi gereken zekât oranları belirlenmektedir.

The Evaluation of the Views on the Zakāt of Real Estate Properties Nowadays

Zakāt, which is registered as one of Islam’s five basis expressed by the words of the Messenger of Allah, is a foundation with a social function as well as a worship. Fiqh books which addressed the zakāt in the section of worship (‘ibādāt), has drawn the general framework by defining its descriptions, conditions and the goods which subject to zakāt. In the process of transition from the agricultural society to the industrial society, the understanding of production and trade has changed, it has begun to be talked about and discussed in the zakāt of the types of goods that have not been handled before. Islamic jurists have tried to find solutions to these new issues that emerged in the historical process, based on the general logic and principles of zakāt. One of these new issues faced by the Islamic jurists to solve is real estate and whether they are subject to zakāt. In the article, first of all, the concept of real estate according to Islamic law is addressed and the goods to be included in this scope are specified. Then, the reasons for the possession of real estate properties and the commercial quality, which is an important factor in determining whether a property is subject to zakāt, is emphasized. After that, positive and negative opinions about taxpayers are evaluated. Finally, the zakāt rates are specified which has to be given from real estates according to whether capital is taken into account or not.

PDF

___

Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî. Müsnedü el-İmâm Ahmed b. Hanbel. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1995.
Ali Haydar Efendi, Hocaeminefendizâde. Dürerü’l-hukkâm şerhu Mecelleti’l-ahkâm. çev. Raşit Gündoğdu & Osman Erdem. İstanbul: Osmanlı Yayınevi, ts.
Âl-i Seyf, Abdullah b. Mübârek. “Zekâtü’l-müstegallât”. Mecelletü’l-cem‘iyyeti’l-fıkhiyyeti’s-Suûdiyye 5 (2009-2010), 327-376.
Awang, Rohila Norhamizah & Zulkifli, Mokhtar Mohd. “Comparative Analysis of Current Values and Historical Cost in Business Zakat Assessment: An Evidence from Malaysia”. International Journal of Business and Social Science 3/7 (2012), 286-298.
Bayyiğit, Mehmet (ed.). “Sonuç Bildirileri: Zekât”. II. Uluslararası İslâm Ticaret Hukuku Kongresi (Günümüzdeki Meseleler). Konya: KTO Karatay Üniversitesi Yayınları, 2016.
Bayyiğit, Mehmet (ed.). “Sonuç Bildirileri: Zekât”. I. Uluslararası İslâm Ticaret Hukukunun Günümüzdeki Meseleleri Kongresi. Konya: Kombad Yayınları, 1997.
Bâz, Abdülazîz b. Abdullah b. Abdurrahman b. Mecmûu fetâvâ ve makâlâtün mütenevvia. drl. Muhammed b. Sa‘d Şuveyir. b.y.: y.y., ts.
Bevûzendî, Bekir b. Abdullah. Fetvâ câmia fî zekâti’l-akâr. Riyad: Dârü’l-Âsıme, 2000.
Beytü’z-zekât, Fetâva’z-zekât. b.y.: Beytü’z-Zekât, 1992.
Bilge Değerleme, “Gayrimenkul Değerleme” Erişim 06.05.2019. https://www.bilgedegerleme.com/gayrimenkul-degerleme-nedir/.htm.
Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukûk-ı İslâmiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kâmûsu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1976.
Boynukalın, Mehmet. “Zekâtın Toplanması ve Dağıtımı: İlk Kurumsal Tecrübeler (Hulefâ-i Râşidîn Dönemi)”. Tarihte ve Günümüzde Zekât Uygulamaları: Milletlerarası Tartışmalı İlmî Toplantı. haz. İsmail Kurt & Seyid Ali Tüz. İstanbul: Ensar Neşriyat, İslâmi İlimler Araştırma Vakfı, 2017.
Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail b. İbrahim. el-Câmiü’ssahîh. Beyrut: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2011.
Buhûtî, Mansûr b. Yunus b. Salâhiddîn. Keşşâfü’l-kına‘ an metni’l-İkna‘. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî Râzî. Ahkâmü’l-Kur’ân, thk. Abdüsselâm Muhammed Ali Şahin. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.
Dalgın, Nihat. Gündemdeki Tartışmalı Dini Konular-1. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2011.
Dârekutnî, Ebü’l-Hasan Ali b. Ömer b. Ahmed. Sünenü’d-Dârekutnî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
Demirel, Muhsin. İktisadi Gelişmeler Bağlamında Zekâta Tabi Mallar ve Zekât Oranları. Malatya: İnönü Üniversitesi, Doktora Tezi, 2020.
Desûkî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Arafe. Hâşiyetü’d-Desûkî alâ Şerhi’l-kebîr. Kahire: İsa el-Bâbî el-Halebî, ts.
Dîvânü’z-zekât. Fetâvâ dîvâni’z-zekât. Hartum: el-Ma‘hedü’l-Âlî li Ulûmi’z-Zekât, 2014.
Döndüren, Hamdi. “Müzakere”. Zekâtın Toplanması ve Dağıtımı: İlk Kurumsal Tecrübeler (Hulefâ-i Râşidîn Dönemi), Tarihte ve Günümüzde Zekât Uygulamaları: Milletlerarası Tartışmalı İlmî Toplantı. haz. İsmail Kurt & Seyid Ali Tüz. İstanbul: Ensar Neşriyat, İslâmi İlimler Araştırma Vakfı, 2017.
Dumlu, Emrullah. “Ticaret Mallarının Zekâtı”. II. Uluslararası İslâm Ticaret Hukuku Kongresi (Günümüzdeki Meseleler). Konya: KTO Karatay Üniversitesi Yayınları, 2016.
Dumlu, Emrullah. Ticaret Mallarının Zekâtı. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2012. Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş‘as b. İshak el-Ezdî es-Sicistânî. Sünenü Ebû Dâvûd. Beyrut: Dârü’l-Erkâm Bin Ebi’l-Erkâm, 1420/1999. Ebû Ubeyd, Kâsım b. Sellâm el-Herevî el-Ezdî. Kitâbü’l-Emvâl. thk. Muhammed İmâre. Kahire: Dârü’ş-Şürûk, 1989.
Ebû Yûsuf, Ya‘kub b. İbrâhîm b. Habîb b. Sa‘d Kûfî. Kitâbü’l-Harâc. thk. Muhammed Abdülhâfız el-Menâsîr. Amman: Dâru Künûzi’l-Ma‘rifeti’l-İlmiyye, 2009.
Ebû Zehre, Muhammed b. Ahmed b. Mustafa Muhammed. İslam’da Sosyal Dayanışma. çev. Ethem Ruhi Fığlalı & Osman Eskicioğlu. İstanbul: Yağmur Yayınevi, 1981.
Ebû Zehre, Muhammed b. Ahmed b. Mustafa Muhammed. Uygulamalı Zekât Hukuku: Temel Kaideler. çev. Osman Şekerci. Çanakkale: Çanakkale Seramik Fabrikaları Kültür ve Araştırma Hizmetleri, 1978.
Elbânî, Muhammed Nâsırüddin. Temâmü’l-minne fi’t-ta‘lîk alâ Fıkhi’s-sünne. b.y.: Dârü’r-Râye, ts.
Erkal, Mehmet. “Zekâtla İlgili Bazı Meseleler”. I. Uluslararası İslâm Ticaret Hukukunun Günümüzdeki Meseleleri Kongresi. Konya: Kombad Yayınları, 1997.
Eskicioğlu, Osman. “İslâm Toplumunda Vergi ve Bazı Problemlerin Çözümü”. Tarihte ve Günümüzde Zekât Uygulamaları: Milletlerarası Tartışmalı İlmî Toplantı. haz. İsmail Kurt & Seyid Ali Tüz. İstanbul: Ensar Neşriyat, İslâmi İlimler Araştırma Vakfı, 2017.
Eşkar, Muhammed Süleyman v.dğr. Ebhâs fıkhiyye fî kazâya’z-zekâti’l-muâsara. Amman: Dârü’n-Nefâis, 2010.
Faizsiz Finans Standartları. İstanbul: Türkiye Katılım Bankaları Birliği Yayınları, ts.
Günay, Hacı Mehmet. “Mal Varlığı Kavramı ve Yeni Gelir Kalemlerinin Zekâtı”. Tarihte ve Günümüzde Zekât Uygulamaları: Milletlerarası Tartışmalı İlmî Toplantı. haz. İsmail Kurt & Seyid Ali Tüz. İstanbul: Ensar Neşriyat; İslâmi İlimler Araştırma Vakfı, 2017.
Hacak, Hasan. “Mal”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/461-465. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
Hânî, Âdil Abdullah Halil. Zekâtü’l-müsteğallât fi’l-fıkhi’l-İslâmî: Dirâsetün fıkhiyyetün mukârenetün. Necâh el-Vatanî Üniversitesi, Doktora Tezi, 2007.
Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd (Ahmed) b. Muhammed b. İbrâhîm b. Hattâb el-Büstî. Meâlimü’s-sünen. Beyrut: Mektebetü’l-İlmiyye, 1981.
İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî ed-Dımaşkî. Reddül-muhtâr ale’d-dürri’l-muhtâr: Hâşiyetü İbn-i Âbidîn. Beyrut: Daru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1987.
İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddin Abdullah b. Ahmed.
el-Muğnî. (Ebü’l-Ferec Şemsüddîn Abdurrahman b. Muhammed b. Ahmed İbn Kudâme el-Makdisî, eş-Şerhu’l-Kebîr ile birlikte). Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid er-Rebeî el-Kazvinî. Sünenü İbn Mâce. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1952.
İbn Manzur. Lisânu’l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, 1968.
İbn Rüşd, Ebü’l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kurtubî. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesıd. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabiyye, 2012.
İbnü’l-Hümâm, Kemâleddin Muhammed b. Abdülvahid b. Abdülhamid. Şerhu Fethü’l-kadîr. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
İslam Fıkıh Akademisi. “Karâr”. Mecelletu mecmai’l-fıkhi’l-İslâmi’d-düvelî [Mecelletu mecmai’l-fıkhi’l-İslâmî] 2/1 (Cidde: Munazzamatü Mü’temeri’l-İslâmî, 1407/1986), 198.
İslamland, islamland.com. “Urûzu’t-ticâreti”. Erişim 5 Mayıs 2020. https://www.islamland.com/uploads/books/ar_fatawa_zakah_zkat_ 3rud_At-Tgart.pdf.
İslamweb, islamweb.net. “Zekâtü’l-meşârîi’t-ticâriyyeti ve’l-istismâriyyeti”. Erişim 4 Şubat 2020. https://www.islamweb.net/ar/ fatwa/56900/.
Heyet. Zekât: Sıkça Sorulanlar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2017.
Karadâvî, Yûsuf. Fıkhu’z-zekât. Beyrut: Müessesetü’r-Risâleti Nâşirûn, 2014.
Karadâvî, Yûsuf. Hedyü’l-İslâm fetâvâ muâsıra. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 2000.
Karadâvî, Yûsuf. “Çağdaş Uygulamada Ticaret Mallarının Zekâtı”. I. Uluslararası İslâm Ticaret Hukukunun Günümüzdeki Meseleleri Kongresi. Konya: Kombad Yayınları, 1997.
Karadâvî, Yûsuf. “Müzakere”. I. Uluslararası İslâm Ticaret Hukukunun Günümüzdeki Meseleleri Kongresi. Konya: Kombad Yayınları, 1997.
Kuveyt Zekât Kurumu Dinî Heyeti. Ahkâm ve fetâva’z-zekâti ve’s-sadekâti ve’n-nüzûri ve’l-keffârât. Kuveyt: Kuveyt Dinî İşler Dairesi, 2009.
Mahacne, Hüseyin Velid Hüseyin. Zekâtü’l-akâr, Mefhûmuhâ ve Ahkâmuhe’l-fıkhiyyetü: Dirâsetün mukârenetün. Ürdün: Ürdün Üniversitesi, Doktora Tezi, 2006.
Mâlik b. Enes, Ebû Abdullah el-Asbahî el-Himyerî. el-Muvatta’. thk. Muhammed Fuad Abdulbâkî Kahire: Dârü’l-Hadîs, 2005.
Merğînânî, Ebü’l-Hasan Burhâneddin Ali b. Ebî Bekr. el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
Mevdûdî, Ebü’l-A‘lâ. Fetâva’z-zekât. Cidde: el-Merkezü’l-Âlemî li Ebhâsi’l-İktisâdi’l-İslâmî, 1984.
Molla Hüsrev, Muhammed b. Feramurz. Mir’âtü’l-usûl şerh-i Mirkâti’l-vüsûl. İstanbul: Hanifiyye Kitabevi, ts.
Moulana, Abdul Mannan. İslâm Ekonomisi: Teori ve Pratik. çev. Bahri Zengin. İstanbul: Fikir Yayınları, 1973.
Mukrin, Muhammed b. Sa‘d Muhammed. “Zekâtü’l-akâr tahte’l-inşâ”. Mecelletü’l-buhûs ve’d-dirâsâti’l-arabiyye 39/4 (1436), 317-340.
Müslim b. el-Haccâc, Ebü’l-Hüseyin el-Kuşeyrî en-Nisâbûrî. Sahîh-i Müslim. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1999.
Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Ali b. Şuayb. Kitâbü’s-Süneni’l-kübrâ. Dımaşk: Dârü’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2011.
Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahyâ b. Şeref b. Nurî. Ravzatü’t-tâlibîn (Ebü’l-Fazl Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr Suyûtî, Minhâcü’s-seviyye fî tercümeti’l-İmam en-Nevevî ve Münteka’l-yenbu‘ fîmâ zâde ale’r-ravzati mine’l-furu‘ ile birlikte). Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1427/2006.
Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahyâ b. Şeref b. Mürî. el-Mecmûu şerhi’l-mühezzeb. thk. Muhammed Necib el-Mutî. Cidde: Mektebetü’l-İrşad, 1980.
Oğuzman, M. Kemal v.dğr. Eşya Hukuku. İstanbul: Filiz Kitabevi, 2009.
Özafşar, M. Emin (gnl. koor.). Din İşleri Yüksek Kurulu Fetvalar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2015.
Özafşar, M. Emin (genel koor.). Din İşleri Yüksek Kurulu Fetvalar 1. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2014.
Paçacı, İbrahim. Günümüz Ekonomik Şartlarına Göre Zekâta Tabi Mallar (Nisap ve Zekât Oranları). Ankara: Ayrıntı Basın Yayın, 2015.
Semerkandî, Ebû Bekr Alâeddin Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed. Tuhfetü’l-fukahâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1984.
Serahsî, Ebû Bekr Şemsüleimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl. el-Mebsût. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 1978.
Seyf, Hamîd Kâid. “Hükmü zekâti’l-akâri’l-muaddi li’l-bey‘”. Mecelletü’l-buhûsi’l-İslâmiyye (Buhûsü’l-ilmiyye ve’l-ifta) 75 (t.y.): 285-325.
Sözen, Hüseyin. İslâm Hukukunda Gayrimenkul Malların Zekâtı. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2010.
Sultân, Sultân b. Muhammed b. Ali. ez-Zekât: Tatbîku muhasebey muâsır. Riyad: Dârü’l-Merrîh, 1986.
Süheybânî, Abdullah b. Ömer. “Zekâtü’l-arâzî ve kazâyâha’l-muâsıra”. Mecelletü’l-buhûsi’l-İslâmiyye 86 (t.y.): 187-260.
Şafak, Ali. “Akar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/221. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
Şeybânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Hasen b. Ferkad. el-Câmiü’l-kebîr. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
Şirbînî, Nâcî Ali. Keyfe tükadderu ve tüeddâ zekâtü emvâlik. Kahire: Dârü’r-Reyyân li’t-Türâs, ts.
Şirbînî, Şemseddin Hatîb Muhammed b. Ahmed Kâhirî Şâfiî. Muğni’l-muhtâc ilâ ma‘rifeti meâni elfâzi’l-Minhâc. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
Şensoy, Necdet. “Zekât Muhasebesi”. Tarihte ve Günümüzde Zekât Uygulamaları: Milletlerarası Tartışmalı İlmî Toplantı. haz. İsmail Kurt & Seyid Ali Tüz İstanbul: Ensar Neşriyat; İslâmi İlimler Araştırma Vakfı, 2017.
Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre. Câmiu’t-Tirmizî. Riyad: Dâru’s-Selâm, 1999.
TMK, Türk Medenî Kanunu (Kanun No. 4721) Resmî Gazete 4721 (22 Kasım 2001). Erişim 3 Mart 2020. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.4721.pdf.
Türkiye Muhasebe Standardı 2. “Türkiye Muhasebe Standartları”. Erişim 7 Nisan 2020. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2005/01/20050115-8.htm Yıldırım, Zübeyr. Gayrimenkullerde Vergilendirme. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2012.
Yılmaz, Ahmet. “Günümüz Zekât Problemleri”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (1998), 91-123.
Yücel, Fatih. “Türkiye’de Güncel Zekât Problemleri”. Tarihte ve Günümüzde Zekât Uygulamaları: Milletlerarası Tartışmalı İlmî Toplantı. haz. İsmail Kurt & Seyit Ali Tüz. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2017.