Sosyo-Politik Rivâyetlerin Anlaşılmasında Bağlamın Tespiti -“Câhiliye Ölümü” Rivâyetleri Örneği

Hadisler, tespit ve değerlendirme kriterleri açısından çeşitli yaklaşımlara konu olmuştur. Bu kriterlerin neler olduğu ve uygulanıp uygulanmadığı ya da nasıl uygulanması gerektiğine ek olarak, öznellik sorunu rivâyetlerin kabul/reddedilmesi ve anlaşılmasında da önemli etkiye sahiptir. Bir rivâyetin Kur’an’a ve sahih sünnete, tarihe, akla uygunluk kriterlerine arz ederek tespiti ve anlaşılmasına katkı sağlayacak unsurlardan biri de sosyo-kültürel ortama dair bilgilere sahip olmaktır. Rivayetlerin anlaşılmasında dirâyetü’l-hadî�s ilimleri içinde özellikle sebebi vürûdun bilinmesi öncelikli konular arasındadır. Sebebi vürûdun tespiti mümkün olmadığı durumlarda ise rivayetin ilişkili olduğu konu bütünlüğü ve içerdiği sosyo-kültürel bağlama ilişkin kavramlar önemlidir. Bu çalışmanın amacı, “câhiliye ölümü” temasının din dili içinde hangi unsur ya da unsurlara karşılık geldiğini, aynı zamanda musanniflerin hadisleri ele aldıkları bağlam ve konu bütünlüğünü dikkate alan bir okuma imkânı ile rivâyetin özünü tespit ve mesajını anlama çabasıdır. Bu araştırmada Kütüb-i Sitte rivâyetleri esas alınmış ancak bir senet incelemesine yer verilmemiştir. Araştırmada ihtilaflara yer verilmeksizin, rivâyetlerin fıkhî� boyutu ve hilâfet, biat, bağy ve devlet başkanına karşı çıkmak (hurûc) boyutları geleneksel hadis yorumculuğu çerçevesinde değerlendirilmiştir. Sonuç olarak, zahiren küfür ve şirkle ilgili olduğu düşünülen rivâyetlerin, musanniflerin ve şârihlerin ele alış tarzından hareketle sosyo-politik alanla ilgili olduğu anlaşılmaktadır.

Determining of the Context in Understanding Socio-Political Narrations - The Example of the "Death of Jāhiliyya" Narrations

Hadiths have been the subject of various approaches in terms of detection and evaluation criteria. In addition to what these criteria are and whether they are applied or how they should be applied, the problem of subjectivity has an important effect on the acceptance / rejection and understanding of the narrations. Having information about the socio-cultural environment will contribute to the determination and understanding of a narration according to the Quran, sound sunnah, history, and rational criteria. Especially, knowing of the vurûd reason in the sciences of dirâyatü'l-hadith is one of the primary issues in terms of understanding the narrations. In cases where it is not possible to determine of the vurûd reason, the subject integrity of the narration and the concepts related to the socio-cultural context are important. The aim of this study is to determine which element or elements in religious terminology the theme of ‎"death of Jāhiliyya" correspond to, and providing that the opportunity to read by taking into account the ‎context and subject integrity in which the musannifs evaluate the hadiths and understanding the message by ‎determining the essence of the narration.‎ This research was based on the Qutib-i Sitte narrations, but no sanad analysis was made for the narrations. In the study, without giving place to disputes, the fiqh dimension of the narrations and the caliphate were evaluated within the framework of traditional hadith interpretation which the dimensions of allegiance, bagy and opposition to the head of state (hurûc). As a result, it is understood that the narrations, which are apparently thought to be related to blasphemy and shirk, are actually related to the socio-political sphere, based on the study style of musannifs and commentaries.

PDF

___

Abdürrezzâk, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm es-San‘ânî. el-Musannef fi’l-hadîs. thk. Habîburrahman el-A‘zamî. 11 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-islâmî, 2. Basım, 1403/1983.
Âlûsî, Muhammed Şükrî el-Bağdâdî. Bulûğu’l-ereb fî ma’rifeti ahvâli’l-Arab. 3 Cilt. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1314.
Apak, Adem. Kur’an’ın Geliş Ortamında Arap Toplumu (Sosyal, Kültürel ve İktisadi Hayat). İstanbul: Kuramer, 2017.
Aynî, Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed. Umdetü’l-kârî. 25 cilt. Beyrut: Daru İhyai’t-türâsi’l-arabi, ts.
Azîmâbâdî, Ebü’t-Tayyib Muhammed Şemsü’l-Hak b. Emîr Alî ed-Diyânüvî. Avnu’l-mabûd Şerhu Sünen-i Ebî Dâvud. 14 cilt. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2. Basım, 2009.
Babanzâde, Ahmed Naim - Miras, Kâmil. Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercümesi ve Şerhi. ed. Salih Şengezer vd. 8 Cilt. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 13. Basım, 2018.
Belâzürî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ b. Câbir. Ensâbü’l-Eşrâf. thk. Süyehl Zekkâr-Riyad Ziriklî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1996.
Buhârî, Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm. Sahîhu’l-Buhârî. Beyrut: Dâru’l-marife, 3. Basım, 2010.
Canikli, İlyas. “İtaat Kültürünün Oluşmasında Hadislerin Rolü”. İslâmî İlimler Dergisi (Kelam Sayısı) 4/4 (Bahar-Güz 2009), 307-328.
Cevâd Ali. el-Mufassal fî târîhi’l-ʿArab kable’l-İslâm. 20 Cilt. Beyrut: Daru’s-Sakî, 4. Basım, 1422/2001.
Çağatay, Neşet. İslâmdan Önce Arap Tarihi ve Câhiliye Çağı. Ankara: MARS T. ve S.A.Ş. Matbaası, 1957.
Çakın, Kamil. “Fiten Rivâyetlerinin Tabiatı”. Türkiye’de Dinler Tarihi’nin Kurumsallaşması Sürecinde Prof. Dr. Abdurrahman Küçük. ed. Ahmet Hikmet Eroğlu. 251-270. Ankara: Berikan Yayınevi, 2016.
Dârimî, Abdullah b. Abdurrahman. Sünen-i Dârimî. thk. Hüseyin Selim Esed ed-Dârânî. 4 cilt. Riyad: Daru’l-muğnî, 1412/2000.
Davudoğlu, Ahmed. Sahîh-i Müslim Tercüme ve Şerhi. 10 Cilt. İstanbul: Sönmez Neşriyat, 1978.
Dihlevî, Şah Veliyyullah. Hüccetullâhi’l-Bâliğa İslâm Düşüncesinin İlkeleri. çev. Mehmet Erdoğan. 4 cilt. İstanbul: İz Yayınları, 1994.
Ebû Dâvûd, Süleyman b. Dâvûd b. Cârûd. Müsnedi Ebî Dâvûd et-Tayâlisî. thk. Muhammed b. Abülmuhsin et-Türkî. 4 cilt. b.y.: y.y., 1419/1999.
Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî. Sünen-i Ebî Dâvûd. thk. Yasir Hasan vd. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1436/2015.
Ece, Hüseyin K. İslâm’ın Temel Kavramları. İstanbul: Beyan Yayınları, 2000.
Fayda, Mustafa. “Câhiliye”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 7/17-19. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
Goldzıher, Ignaz. İslâm Kültür Araştırmaları 2. çev. Mehmed Said Hatipoğlu - Cihad Tunç. 2 Cilt. Ankara: Otto Yayınları, 2. Basım, 2019.
Gürler, Kadir. Türk Modernleşmesi Sürecinde İktidar ve Din. Ankara: Sarkaç Yayınları, 2010.
Hamidullah, Muhammed. İslâm Peygamberi. çev. Salih Tuğ. 2 Cilt. İstanbul: İrfan Yayınları, 5. Basım, 1993.
Hamidullah, Muhammed. İslâm’da Devlet İdâresi. çev. Hamdi Aktaş. İstanbul: Beyan Yayınları, 1998.
Hanbel, Ahmed b. Muhammed. Müsned-i Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2. Basım, 1420/2001.
Hatipoğlu, Mehmed Said. Hz. Peygamber ve Kur’an Dışı Vahiy -Gaybi Hadisler Meselesi-. Ankara: Otto Yayınları, 4. Basım, 2015.
Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd (Ahmed) b. Muhammed. Meʿâlimü’s-Sünen. 4 Cilt. Haleb: Matbaatü’l-ilmiyye, 1351/1932.
Hererî, Muhammed el-Emîn b. Abdullah. el-Kevkebü’l-vehhâc ve’r -ravza’l-behhâc fî şerhi Sahîhi Müslim b. el-Haccâc. 26 cilt. Cidde: Dâru’l-minhâc, 1430/2009.
Heysemî, Ebu’l-Hasan Nureddin Ali b. Ebî Bekr b. Süleyman. Mecmeu‘z-zevâid ve Menbeu’l-fevâid. thk. Hüsameddin Kuddusî. 10 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-kuddusî, 1414/1994. Itr, Nureddin. Menhecü’n-Nakd fî Ulûmu’l-hadîs. Dımeşk: Dâru’l-fikr, 34. Basım, 1436/2015.
İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed. el-Musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. 7 Cilt. Riyad: Mektebeüt’r-rüşd, 1409/1989.
İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. Fethu’l-bârî şerhu Sahîhi Buhârî. thk. Abdülaziz b. Abdullah b. Bâz. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1428/2007.
İbn Haldûn. Mukaddime. haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2018.
İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân b. Ahmed. Sahih-i İbn Hibbân. thk. Şuayb el-Arnaût. 18 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2. Basım, 1414/1993.
İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünen. Nşr. Şuayb el-Arnaût -Âdil Mürşid-Saîd el-Lehhâm. 5 cilt. Dımaşk: Dar-u Risâle, 1430/2009
İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-‘arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâr-u sâdır, 3. Basım, 1414.
İbn Şebbe, Ebû Zeyd Ömer en-Nümeyrî el-Basrî, Târîhu’l-Medîneti’l-münevvere, thk. Fehîm Muhammed Şeltût, Cidde, 1399.
İbn Teymiyye, Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm. Minhâcü’s-sünne. thk. Muhammed Reşâd Salim. 8 Cilt. b.y.: Müessesetü Kurtuba, ts.
İbnü’l-Esîr el-Cezerî, Ebü’s-Seâdât Mecdüddîn. en-Nihâye fî garîbi’l-hadîs ve’l-eser. thk. Tâhir Ahmed ez-Zâvî - Mahmûd Muhammed etTanâhî. 5 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-ilmiyye, 1399/1979.
İmamoğlu, Abdullah Taha - Karataş, Veli. “İrâde-i Seniyyeyi Hadislerle Desteklemek: II. Mahmud Dönemi Şeyhülislamlarından Yâsincizâde Abdülvehhâb Efendi ve Hulâsatu’l-Burhan fî İtaati’s- Sultan Adlı Risalesi”. Artuklu Akademi 3/1 (2016), 21-54.
İmamoğlu, Abdullah Taha. Hadis ve Siyaset. İstanbul: Beka Yayıncılık, 2015.
İsfahânî, Râgıb. el-Müfredât fî elfâzi’l-Kur’ân. thk. Saffân Adnân Dâvûdî. Dımeşk: Dâru’l-kalem, 4. Basım, 2009.
Kara, İsmail. İslâmcıların Siyasi Görüşleri 1 -Hilafet ve Meşruiyet-. İstanbul: Dergâh yayınları, 3. Basım, 2014.
Karadâvî, Yusuf. Sünneti Anlamada Yöntem. çev. Bünyamin Erul. İstanbul: Nidâ Yayıncılık, 4. Basım, 2013.
Kastallânî, Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed. İrşâdü’s-sâri. 10 cilt. Mısır: Matbaatü’l-Kübra el-Emiriyye, 7. Basım, 1323/1905.
Kayapınar, Hüseyin - Yeniel, Necati. Sünen-i Ebû Dâvûd Terceme ve Şerhi. 17 Cilt. İstanbul: Şamil Yayınevi, 1987.
Keleş, Ahmet. “Apokaliptik Hadis Edebiyatı ve Problemleri”. İstem 4/7 (2006), 37-54.
Kınalızâde, Ali Çelebi. Ahlâk-ı Alâî. haz. Mustafa Koç. İstanbul: Klasik Yayınları, 2007.
Köklü, Recep. Cemaatten Yana Tavır Almayı Emreden Rivâyetlerin Değerlendirilmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
Köktaş, Yavuz. “Hadislerde Geçen “Sultan” Kelimesine Dair”. Usul: İslâm Araştırmaları 9 (2008), 229-242.
Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el- el-Basrî. Edebü’d-dünyâ ve’d-dîn. Nşr. Mustafa es-Sekka, Beyrut, 1398/1978.
Mübârekpûrî, Ebü’l-Ulâ Muhammed Abdurrahmân b. Abdirrahîm. Tuhfetü’-Ahvezi bi şerhi camii’t-Tirmizî. 10 Cilt. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
Münâvî, Muhammed Abdürraûf b. Tâcil‘ârifîn b. Nûriddîn Alî, Feyzü’l-kadîr şerhu’l-Câmiʿi’s-sağîr, 6 cilt. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1415/1994.
Müslim, Müslim b. Haccâc. Sahih. thk. Muhammed Fuad Abdülbakî. 5 cilt. Beyrut: Daru İhyai’t-türâsi’l-arabî, ts.
Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. Sünen. thk. Abdülfettah Ebu Gudde. 9 cilt. Halep: Mektebetü’l-matbati’l-İslâmiyye, 2. Basım, 1406/1986.
Nesefî, Ebü’l-Berekât Abdullah b. Ahmed. Medârikü’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl. thk. Yusuf Ali Bedevî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 6. Basım, 1434/2013.
Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî en-Nevevî. el-Minhâc fî şerhi Sahihi Müslim, 18 cilt. Beyrut: Daru’l-marife, 1418/1997.
Özkan, Mustafa. Dört Halife ve Emevîler Döneminde Din-Devlet İlişkisi. Ankara: Araştırma yayınları, 2015.
Paçacı, Mehmet. “Hadis’te Apokaliptisizm veya Fiten Edebiyatı”. İslâmiyât 1/1 (1998), 35-53.
San’ânî, Ebû İbrâhim İzzüddîn Muhammed. Sübülü’s-selâm şerhu Bulûğu’l-merâm. 4 cilt. Riyad: Mektebetü Nizar Mustafa, 1379/1960.
Sindî, Ebü’l-Hasen Nûruddîn Muhammed b. Abdilhâdî. Hâşiyetü’s-Sindî ‘alâ Süneni’n-Nesâî. 5 cilt. Beyrut: Dâru’l-marife, ts.
Şentürk, Recep-Canatan, Kadir. “Irkçılık”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 19/124-131. İstanbul: TDV yayınları, 1999.
Şerif, Ahmed İbrahim. Mekke ve’l-Medine fi’l-câhiliyye ve ahdi’r-Rasûl. Kahire: Darü’l-fikri’l-Arabi, ts.
Şevkânî, Muhammed b. Ali Muhammed. Neylü’l-evtâr. thk. Enver Bâz. 6. Cilt. Mısır: Daru’l-vefa, 4. Basım, 1429/2008.
Tîbî, Ebû Muhammed Şerefüddîn Hüseyn b. Abdillâh. Şerhu’t-Tîbî ala Mişkâti’l-mesâbîh, nşr. Abdülhamîd Hindâvî, 13 Cilt. Riyad: Mektebetü nezzâr Mustafa, 1417/1997.
Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). Sünen-i Tirmizî. thk. Ahmed Muhammed Şakir vd. 5 cilt. Mısır: Mektebetü Musatafa elbâbî el-Halebî, 1395/1975.
Ûdeh, Abdulkâdir. Mukâyeseli İslâm Ceza Hukuku. çev. Ali Şafak. 2 Cilt. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2. Basım, 2012.
Umerî, Ekrem Ziya. Sahih Rivâyetlere Göre Hz. Peygamber’in Hayatı. çev. Kasım Koç. İstanbul: Beka Yayıncılık, 2017.