Ebû Şekûr Es-Sâlimî’nin İmana Dair Bazı Görüşleri

Hz. Peygamberin vefatının akabinde, Müslümanların karşılaşarak cevabını aradığı sorulardan biri yeni halifenin kim olacağı sorusu, diğeri de imanın tarifinin ne olduğu sorusudur. Özellikle halifelik konusunda farklı görüşleri benimseyen Müslümanlar, kısa sürede hem siyasî hem de itikâdî boyutu bulunan bir mezhepleşme süreci yaşayarak farklı mezhep ve fırkalara ayrıldılar. Çözülemeyen siyasî anlaşmazlıkların daha da büyümesi sonucu Müslümanlar arasında silahlı mücadele kaçınılmaz hale gelmiştir. Ancak; kasten Müslüman kardeşinin kanını dökmenin ebediyen cehenneme gitmeye sebep olacağına dair nass (en-Nisa 4/93) ortadayken hangi sebeple Müslüman kardeşinin kanını dökmek caiz olabilirdi? Bu sorunun cevabı kuşkusuz savaşacağı kişinin mü’min olmadığı fikri idi. Bu düşünceden hareketle muhalif taraflar tekfir silahını kullanmaya başladılar. İlk Müslüman coğrafyasında yaşanan ve etkilerini bugün dahi hissettiren bu üzücü olaylar, imanın mahiyetinin ne olduğu sorusunun cevabının aranmasına sebep olmuştur. Bu sebeple itikâdî konularda eser yazan her âlimin ilk ele aldığı konuların başında iman meselesi ve ilişkili olduğu konular gelmiştir. Semerkand bölgesi Hanefî âlimlerinden Ebû Şekûr es-Sâlimî (ö. 460/1068’den sonra) de itikâdî konulara dair yazdığı eseri et-Temhîd fî beyâni’t-tevhîd’de, diğer itikâdî konularla birlikte iman ve imanla ilintili olan konuları ele almıştır. Mâtürîdî kelam ekolünün 438-508/1047-1115 yılları arasında yaşayan Ebü’l-Muîn en-Nesefî tarafından sistemleştirildiği düşünüldüğünde, Sâlimî hayatta iken Mâtürîdîlikten bahsetmenin mümkün olmayacağı anlaşılacaktır. Sâlimî’nin mezkûr eserinde ne İmam Mâtürîdî’den ne de Mâtürîdîlikten bahsetmemesi bu hususu destekleyen bir durum olarak düşünülmelidir. Bu sebeple Semerkant bölgesinde Mâtürîdîlik öncesi itikâdî konuların ele alınış tarzı önem arz etmektedir. Bu çalışmada, Mâtürîdîlikten bahsedilemeyecek bir dönemde Semerkant bölgesinde iman ve imanla ilgili konuların değerlendirilme tarzına ışık tutmak amacı ile Sâlimî’nin imanla ilgili konulardaki görüşleri ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Ebû Şekûr es-Sâlimî, İman, Hanefî, Mâverâünnehir, Kelam

Abû Shakûr al-Sâlimî’s Some Views on Faith

After the death of the Muhammad, the first question facing Muslims and needed to beanswered was the issue of “who will be the caliph?”. The caliphate debates soon gained apolitical and religious dimension. The takfîr discourse of Hâricî group that emerged afterthe Sıffîn war led to the search for the answer to the question of the what the definitionof faith is. For this reason, the major issues that every theologian who writes on religioustopics, are the ıssue of faith and the issues that relating with faith. One of the Ḥanafî scholarsof the Samarkand region, Abû Shakûr al-Sâlimî (d. after 460/1068) also dealt with theissues related to faith in his book al-Tamhîd fi bayân al-tavhîd, which he wrote about faithsubjects. Considering that Mâturîdî kalâm school was systemized by Abû’l-Muîn al-Nasafî,who lived between 438-508 / 1047-1115 years, it would be understood that it would notbe possible to talk about Mâturîdî while al-Sâlimî was alive. The fact that Sâlimî does notmention Mâturîdism in his book, should be considered as a supportive factor for this idea.For this reason, his book is important to deal with the pre-Mâturîdism religious subjectsin the Samarkand region. In this study, the views of Sâlimî on the issues related to faith willbe investigated in order to shed light on the way of evaluating the issues related to faith inSamarkand region in a period where Mâturîdism cannot be mentioned.

Keywords:

Kalâm Abû Shakûr al-Sâlimî, Faith, Transoxiana, Ḥanafism, Mâturîdism,

PDF

___

Buhârî, Muhammed b. İsmail Ebu Abdullah el-Cu’fî. Câmiu’s-sahîhi’l-Buhârî. Thk. Mustafa Dîb el-Buğâ. Beyrut: Dârü İbn Kesîr, 1987.
Cürcânî, Ali b. Muhammed es-Seyyid eş-Şerif. Kitâbu’t-Ta’rîfât. Thk. Muhammed Abdurrahman el-Mar’aşlî. 3. Bs. Beyrut: Dârü’n-Nefâis, 2012.
Ebû Dâvud Süleyman b. Eş’as es-Sicistânî. Sünen. Nşr. Şuayb Arnavut vd. Beyrut: Daru’rrisaleti'l-âlerniyye. 2009/1430.
Ebû Hanîfe, Nu’man b. Sabit. el-Âlim ve’l-müte’allim. Thk. Abdülvehhab Öztürk. İstanbul: Şamil Yayınevi, 2019.
Ebû Hanîfe, Nu’man b. Sabit. el-Fıkhu’l-Ebsat (Arapça Kısmı). Trc. Mustafa Öz. 12. Bs. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları, 2016.
Ebû Hanîfe, Nu’man b. Sabit. el-Fıkhu’l-Ekber (Arapça Kısmı). Trc. Mustafa Öz. 12. Bs. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları, 2016.
Heysemî, Nureddin Ali b. Ebîbekir. Mecme’u’z-zevâid ve menbe’u’l- fevâid. Beyrût: b.y, ts.
Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid İbn Mâce. es-Sünen. Nşr. Şuayb Arnavut vd. Beyrut: Daru’r-Risaleti'l-Âlerniyye. 2009/1430.
Îcî, ’Adudullah ve’d-dîn Abdurrahmân b. Ahmed el-Îcî. el-Mevâkıf fî ilmi kelâm. Beyrut: Âlimü’l-Kütüb, ts.
Kâtip Çelebi, Mustafa b. Abdullah Hacı Halife. Keşfü’z-zünûn, an esâmi’i’l- kütübi ve’l-fünûn. Thk. Mehmet Şerafeddin Yaltkaya, Rıfat Bilge Kilîsî. Beyrut: Dâiretü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
Kılavuz, Ulvi Murat. “Yeni Bir Neşri Vesilesiyle Ebû Şekûr es-Sâlimî’nin et-Temhîd’ine Dair Notlar”, İslâm Araştırmaları Dergisi, 38 (2017): 57-100.
Kurtubî, Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebîbekir. el-Câmi’ li ahkâmi’l-Kur’ân (Tefsîru’l-Kurtubî), Nşr. Muhammed İbrâhim el-Hifnâvî, Mahmûd Hâmid Osman. Kahire: el-Mektebetü’l-Arabiyye, 1996.
Madelung, Wilferd Ferdinand. “The Spread of Mâturidism and the Turks”, Actas do IV Congresso de Estudos Arabes e Islâmicos. (Coimbra-Lisboa 1968). Leiden, 1971.
Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Kitâbu’t-Tevhîd. Thk. Bekir Topaloğlu, Muhammed Ârûçî. 3. Bs. Beyrut: Dârü Sâdır, 2010.
Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtü Ehli’s-Sünne. Thk. Mecdî Bâsellûm. 10 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
Müslim, Ebû Hüseyin Müslim b. Haccâc. el-Câmiu’s-sahîh el-müsemmâ sahîhu Müslim. Thk. Muhammed Fuâd Abdülbâki. Beyrut: Dârü’t-Türasi’l-Arabî, ts.
Nesefî, Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd Ebü’l-Berekât. Şerhu’l-’umde fî akîdeti Ehli’s-Sünne ve’l-Cemaa. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, el-Cezîretü li’n-Neşr ve’t-Tevz’i’, 2014.
Nesefî, Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd Ebü’l-Berekât. ’Umdetü’l-akâid. Thk. Abdullah Muhammed Abdullah İsmail. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 2016.
Pezdevî, Ebü’l-Yüsr Muhammed. Usûlü’d-dîn. Thk. Hans Peter Linss. Kâhire: Mektebetü’l-Ezheriyyetü li’t- Turâs, 2003.
Rudolph, Ulrich. "Abu Shakur al-Sâlimî", The Encyclopedia Of Islam. Ed. Kate Fleet, Gudrun Krämer, Denis Matringe, John Nawas, Everett Rowson. 3. Bs. 3: 32-33. Leiden-Boston: 2009.
Sâbûnî, Nûreddîn Ahmed b. Mahmûd b. Ebî Bekr. el-Kifâye fi’l-hidâye. Thk. Muhammed Ârûçi. Beyrut: Dârü İbn Hazm, 2013.
Sâlimî, Ebû Şekûr Muhammed b. Abdusseyyid b. Şu’ayb. et-Temhîd fî beyâni’t-tevhîd. Thk. Ömür Türkmen. Ankara-Beyrut: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2017.
Sâlîmî Abu Sakûr. Zwischen Mâturîdîya und As’ariya und sein Tamhîd fi bayân at-tavhid. Thk: Angelika Brodersen. Piscataway-New Jersey: Gorgias Press, 2018.
Şehristânî, Ebü’l-Feth Tâcüddîn (Lisânüddîn) Muhammed b. Abdilkerîm b. Ahmed. el-Milel ve’n-nihal. Thk. Emir Ali Mehna - ve Ali Hasan Faur. 3. Bs, 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Marife, 1993.
Teftazânî, Mes’ud b. Ömer b. Abdullah Sadeddin. Şerhu’l-Akâid. Thk. Ammed Hicâzî es-Sekkâ. Kahire: Mektebetü’l-Külliyâti’l-Ezheriyye, 1408.
Ümit, Mehmet. “Ebû Şekûr es-Sâlimî’nin Hilâfete İlişkin Görüşleri”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi. 51 (Haziran 2019/1): 327-352.
Yâfiî, Abdullah b. Es’ad b. Ali b. Süleyman. Miretü’l-cenân ve ibratü’l-yakzân fî ma’rifeti mâ ya’tebiru min havâdisi’z-zamân, Nşr. Halîl Mansûr. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1417/1997.
Yavuz, Yusuf Şevki. “Giriş”. et-Temhîd fî beyâni’t-tevhîd. Thk. Ömür Türkmen. Ankara-Beyrut: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2017.