Sahâbenin Rol Model Olmasında İdeolojik Ve Parçacı Okuma Ebû Zer El-Gıfârî Örneği

Dinî-siyasî-sosyal tartışmalarda haklılığı gösteren unsurlardan biri de söz konusu meselenin sahâbe kaynak gösterilerek ele alınmasıdır. Sahâbe ile ilgili sadece ilk nesillerde karşımıza çıkmayan bu durumu günümüzde de görmek mümkündür. Erken dönemden itibaren farklı vesilelerle kendisinden bahsedilen Ebû Zer el-Gıfârî (r.a.) de bu konuda dikkat çekici örneklerden birisidir. Onun zenginlerin zekatıyla ilgili görüşü, kenz âyetine getirmiş olduğu yorum, Muâviye ile yaşadığı tartışma, halife Osman (r.a.) tarafından Medine’ye çağrılması, Rebeze’ye sürgüne gönderilmesi ve nihayet burada vefatı gibi konular vesilesiyle kaynaklarda ondan çokça söz edilmiştir. Ebû Zer’in bu meseleler karşısında takınmış olduğu tavrın, son yüzyıldaki ideolojik ve toplumsal olaylarla nasıl irtibatlandırıldığını görmek açsından hakkında yazılan kitap ve makalelerin başlıklarına bile bakmak yeterlidir. Ebû Zer’den bahsedilirken emek, mal, sermaye, özel mülkiyet gibi konulara girilmesi, İslâm sosyalizmi ve Marksizm gibi kavramların gündeme gelmesi, kapitalizm karşıtı bir kimse olarak sunulması, “devrimci”liğinden söz edilmesi son derece dikkat çekicidir. Bu makalenin konusu, onun hakkında kaynaklarda yer alan bilgilerin, bu konuda kanaat belirtmek için yeterli olup olmadığını tartışmaktır. Bu da yakın dönemde yazılmış popüler eserlerdeki anlatımların bazılarının mukayeseli tahlili ile yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Hadis, İslam Tarihi, Ebu Zer, Sahâbe, Sosyalizm, Rol Model

Ideological And Partial Analysis of the Companions as Role Models The Case of Abu Dhar al-Ghifari

The exceptional charisma of the companions (the sahabah) is not only a case of the past generations but also a case of the modern society. In this sense, Abu Dhar Al Ghifari, whose name was mentioned on various occasions, may be considered as one of the remarkable examples. In the sources, his name was mentioned through his view on the zakat of the rich, his interpretation of the ayat al-Kanz, his dispute with Muawiyah, his summon to Medina by the Khalifa Uthman, his exile in Rebeze where eventually he passed away. It is quite significant to mention subjects like labour, private property, capital, Islamic socialism and Marxism while mentioning him and also to present him as an opponent of capitalism and as a revolutionist. To be able to grasp how his view of these particular subjects are associated with the social and ideological events of the last century, it would be sufficient to take a look at the titles of the books and articles written about him. The subject of this article is to discuss the information available in the sources whether they are enough to assert opinion in this issue. This too will be done by comparing some popular sources written in the recent years.

Keywords:

Islamic History, Hadith, Abu Dhar, The Companions, Socialism, Role Models,

PDF

___

Abdülhalim Mahmud. Ebû Zer el-Ğıfârî ve’ş-Şüyû‘iyye. Kahire: Darü’l-meârif, 1975.
Accâc Muhammed el-Hatîb. Sünnetin Tesbiti. Trc. Mehmet Aydemir. İstanbul: Akademi, 2005.
Ahmet Cevdet Paşa. Kısas-ı Enbiyâ ve Tevârih-i Hulefâ. İstanbul, 1970.
Ağarı, Murat. “Yakubî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2013. 43: 287-288.
Ayar, Kenan. Sahâbe Dönemi Siyasi Olaylarında Kur’an’ın Rolü. Ankara: Ankara Okulu, 2014.
Aycan, İrfan. Saltanata Giden Yolda Muaviye b. Ebî Süfyan. Ankara: Ankara Okulu, 2001.
Aycan, İrfan-Söylemez, M. Mahfuz. İdeolojik Tarih Okumaları. Ankara: Ankara Okulu, 2002.
Aydınlı, Abdullah. “Ebû Zer el-Gıfârî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1994. 10: 266-269.
Azimli, Mehmet. Dört Halifeyi Farklı Okumak-3 Hz. Osman. Ankara: Ankara Okulu, 2016.
Balcı, İsrafil. “Bir Yalnız Sahabi Ebû Zer el-Gıfârî”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1998, 10: 351-386.
Begavî, Ebü’l-Kasım Abdullah b. Muhammed. Muʿcemü’s-sahâbe. Kuveyt: Mektebetü dâri’l-beyân, 1421/2000.
el-Belâzurî. Fütûhu’l-Buldân. Trc. Mustafa Fayda. Ankara: Kültür Bakanlığı, 2002.
Bûtî, Saîd Ramazan. Fıkhu’s-Sîre. Trc. Atik Aydın. İstanbul: Bilge Adam Yayınları, 2006.
Cesur, Ertuğrul. Müslüman Sosyalistler. Ankara: Eskiyeni Yayınları, 2017.
Durmuş, Mehmed. “Ali Şeriati: “Müslüman Ütopyacı” Ya da 20. Asrın “Allah’a Tapan Sosyalist Ebû Zer”i. İslâmiyât, 2007, 20: 127-132.
Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdullah el-İsbahânî. Maʿrifetü’s-sahâbe. Riyad: Darü’l-vatan, 1419 /1998.
Ebû Nuaym. Hilyetü’l-evliyâ ve tabakâtü’l-asfiyâ. Beyrut: Darü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2010.
Elbânî, Nasıruddin. Silsiletü’l-ehâdîsi’z-zaîfe. Riyad: Darü’l-mearif, 1412/1992.
Erul, Bünyamin. Sahabenin Sünnet Anlayışı. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
Fayda, Mustafa. “Atâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1991. 4: 33-34.
Garaudy, Roger. İslâm Ve İnsanlığın Geleceği. Trc. Cemal Aydın. İstanbul: Pınar Yayınları, 2000.
Görgün, Hilal. “Sosyalizm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2009. 37: 382-388.
Görmez, Mehmet. “Ebû Zerr el-Ğıfârî Biyografileri Üzerine”, İslâmiyât, 2002, 5: [İslam’ın Sol Yorumu özel sayısı] 177-182.
Güneş, Adem. Ebû Zer. İstanbul: Beyan Yayınları, 2017.
Güzel, Ahmet. “Muaviye ve Hz. Osman’a Muhalefeti Ekseninde Ebû Zerr el-Gıfari”. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi [Bilimsel Birikim], 2012. 12: 43-68.
Hâkim en-Nîsâbûrî. el-Müstedrek ala’s-Sahîhayn. Beyrut: Darü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1411/1990.
Hamid İnayet. Çağdaş İslâmi Siyasi Düşünce. Trc. Yusuf Ziya. İstanbul: Yöneliş Yayınları, 1995.
Hüseyin Haydar. Ebû Zer el-Gıfârî. Irak: Müessesetü ulûmi nehci’l-belâğa, 1437/2016.Houtsma, M. TH. “Ebû Zerr”. Milli Eğitim Bakanlığı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1977. 4: 61.
İbn Abdilber, Ebû Ömer en-Nemerî. el-İstîʿâb fî maʿrifeti’l-ashâb. Ürdün: Darü’l-a’lâm, 1423/2002.
İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. Beyrut: el-Mektebetü’l-asriyye, 1433/2012.
İbn Hacer. Tehzîbü’l-Kemâl. Beyrut: Darü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1425/2004.İbn İshak. es-Sîretü’n-Nebeviyye. Beyrut: Darü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1424/2004.
İbn Sa’d. et-Tabakâtü’l-kübrâ. Beyrut: Darü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1433/2012.
İbnü’l-Esir. Üsdü’l-gâbe fî ma’rifeti’s-sahâbe. Beyrut: Darü İbn Hazm, 1433/2012.
İbnü’l-Esir. el-Kâmil fi’t-târîh. Beyrut: Darü’l-kitabi’l-arabî, 1417/1997.
Kalay, Şerafettin. Peygamber Dostları Örnek Nesil. Ankara: MGV Yayınları, 2013.
Kısakürek, Necip Fazıl. Sosyalizm, Komünizm ve İnsanlık. İstanbul: Büyük Doğu Yayınları, 2015.
Muhammed Cevâd Âlü-l-Fakîh. Ebû Zer el-Gıfârî. Beyrut: Darü’t-teârüf, t.y.Nevevî, Ebû Zekeriyya Muhyiddin. Sahîhü Müslim bi şerhi’n-Nevevî, Kahire: Mektebetü’s-safâ, 1424/2003.
Öngören, Reşat. “Tasavvuf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2011. 40: 119-126.
Öz, Şaban. İslâm Tarihi Metodolojisi. İstanbul: İz Yayıncılık, 2010.
Özafşar, Mehmet Emin. “Sıbâ’î ve İslam Sosyalizmi Adlı Kitabı Üzerine”. İslâmiyât, 2002, 5 [İslam’ın Sol Yorumu özel sayısı]: 147-154.
Öztürk, Yaşar Nuri. Emevî Dinciliğine Karşı Mücadelenin Öncüsü Ebu Zer. İstanbul: Yeni Boyut, 2016.
er-Razî, Fahreddin. Tefsîr-i Kebîr. Trc. Komisyon. İstanbul: Huzur Yayınları, 2013.
Rodinson, Maxime. İslâmiyet ve Kapitalizm. Trc. Orhan Suda. İstanbul: Gün Yayınları, 1969.
es-Sahhâr, Abdülhamid Cûde. Yalnız Sahabî Ebû Zer. Trc. Hilâl Livaoğlu-Emine Özkanlı. İstanbul: İnkılâb Yayınları, 2016.
Sallâbî, Ali Muhammed. III. Halife Hz. Osman Hayatı, Şahsiyeti ve Dönemi. Trc. Mehmet Akbaş. İstanbul: Ravza Yayınları, 2009.
es-Seyyid Muhsin el-Emîn. Aʿyânü’ş-Şîʿa. Beyrut: Darü’t-teârüf, 1403/1983.
Söylemez, M. Mahfuz. “Hz. Osman Dönemindeki Ekonomik Krizin Garnizon Kentlere Etkisi - Kufe örneği”. Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2003/1, 2: 63-86.
Şeriati, Ali. Ebuzer. Trc. Abdullah Yeğin. Ankara: Fecr Yayınları, 2017.Taberî, Muhammed b. Cerîr. Târîhu’r-rusül ve’l-mülûk. Beyrut: Darü’t-türâs, 1387.
Taberî. Câmiu’l-beyân Tefsîru’t-Taberî. Kahire: Darü’l-hadîs, 1431/2010.Vâkıdî. el-Meğâzî. Beyrut: Darü’l-a’lemî, 1409/1989.
Yiğit, İsmail. “Osman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2007. 33: 438-443.
Zehebî. Siyeru A’lâmi’n-nübelâ. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1402/1982.
ez-Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayrüddîn. el-A’lâm Kamûsü terâcim li-eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ. Lübnan/Beyrut: Dâru’l-ilm li’l-melâyîn, 2002.