32051

Yekemîn Berhema Rêzimana Kurmancî ya bi Îngilîzî

Zimanê kurdî li Rojhilata Navîn piştî erebî, tirkî, farisî zimanê çaremîn e. Li Tirkiye, Îran, Iraq, Sûrîyeyê bi milyonan kes bi vî zimanî dipeyivin. Kurdî, pêşî li medreseyên kurdan di sedsala 17’an de bi Serfa Kurmancî ya Elîyê Teremaxî bûye zimanê perwerdeyê. Di sedsala 18an jî bala geştyar û mîsyoneran kişandiye. Li Ewropayê yekemîn berhema der barê zimanê kurdî de di sala 1787an de li Îtalyayê ji hêla Garzonî ve hatiye nivîsandin. Berhema ku em ê di vê gotara xwe li serê rawestin jî di sala 1869an de ji hêla mîsyonerê amerîkî Samuel A. Rhea ve hatiye nivîsandin û di kovara bi navê Journal of the American Oriental Society de wekî gotar hatiye weşandin. Ev xebat der barê devoka Hekarîyê de ye. Ji ber ku xebateke dîrokî ye û li qadê hatiye amadekirin, me ev berhem kiriye mijara lêkolîna xwe. Em ê di vê xebatê de ji alîyê kategorîyên rêzimanî û beşên axaftinê ve vê xebatê binirxînin.

Anahtar Kelimeler:

Ziman, kurdî, rêziman, kurmancî, dîrokî, devoka Hekarî

The First Kurdish Grammar Book in English

The Kurdish language is the fourth largest language after Arabic, Persian and Turkish in The Middle East. In Turkey, Iran, Iraq and Syria millions of people speak this language. Kurdish was firstly used in education system in Kurdish Medresas and Ali Taramakhi has written “Serfa Kurmanci” on Kurdish language in the 17th century. In the 18th century it attracted the interest of European travelers and missionaries. The first study on Kurdish language and grammar in Europe was the work of Grammatica e Vocabulario Della Lingua Kurda of the Italian missionary Garzoni in 1787. After this first study, in 1869, the research subject of this essay, namely The Brief Grammar and Vocabulary of The Kurdish Language of The Hakari District of American missionary Samuel A. Rhea was prepared, and published as an article in the Journal of the American Oriental Society. Rhea's work gives a brief summary of Hakkari's grammar. We can say that, it's a field study. Because of this feature and its historical importance, we choosed this work as the subject of our study. In this article, we will evaluate this work in terms of grammatical categories and parts of speech.

Keywords:

Language, Kurdish, grammar, Kurmanji, historical, Hakari dialect,

PDF

___

Aydın M. (2007), Dilbilim El Kitabı, İstanbul: 3F Yayınevi.
Barbera, G. (2001). Exploring Gramamatical Gender in New Iranian Languages and Dialects: An Overview with Some Typological Considerations. Proceeding of the First Seminar of Iranian Dialectology. Hassan Baghbidi. (Ed.) Department of Dialectology; Iranian Academy of Persian Language and Literature. https://www.academia.edu/3753267/Gender_in_New_Iranian (tikandin: 12.01.2018).
Bedirxan, C. (1998). Gramêra Kurdmancî; Tewang (H.32). Hawar 2, Hejmar: 24- 57. Stockholm. Weşanên Nûdem.
Dost, J. (2017) Ferhenga Hemîdî Kurdî-Kurdî. Yusif Diyadîn Paşa. Amed: Weşanên Dara.
Garzoni, M. (1787). Grammatica e Vocabolario Della Lingua Kurda. Hewlêr: Dezgay Çap û Bilawkirdinewey Bedirxan.
Haig, G. & Öpengin, E.(2014). Gender in Kurdish Structural an Socio-cultural Dimension. https://www.academia.edu/6001901/Gender_in_Kurdish_Structural_and_socio-cultural_dimensions (tikandin: 25.12.2017).
Hazim, R. (1994). Devok Hekarîyê. Kovara Kurmancî, hejmar 14-15. Parîs: Enstîya Kurdî ya Parîsê. https://www.institutkurde.org/publications/kurmanci/telechargement/ku1415.pdf (tikandin: 25.03.2018)
Kıran, Z.; Kıran, A. (2000). Dilbilime Giriş. İstanbul: Seçkin Yayınları.
Leezenbeng, M. (2015). Elîyê Teremaxî and the Vernacularization of Medrese Learning in Kurdistan. Kurdish Studies; Empire, ethnicity and identity. (Edit: Djene Rhys Bajalan and Sara Zandi Karimi). New York: Routledge.
Lescot, R., Bedir Han, C. (2001). Kürtçe Grameri (Kurmanci Lehçesi). İstanbul: Avesta Yayınları.
Rhea, S. A. (1869). Brief Grammar and Vocabulary of the Kurdish Language of the Hakari District. Journal of the American Oriental Society, Vol. 10 (1872 - 1880), pp. 118-155.
Tan, S. (2015). Rêzimana Kurmancî. (Çapa Sêyem).Stenbol: Weşanên Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê.
Thackston, W. M. (2006). Kurmanji Kurdish: A Reference Grammar with Selected Readings, Rênas Media, https://www.fas.harvard.edu/~iranian/Kurmanji/kurmanji 1_grammar.pdf (tikandin: 18.11.2017).