Ji Aliyê Binyatî ve Lêker û Lêkerên Veqetînbar di Zaravayê Kurmancî de

Rêziman wek hêman û stûneke girîng a zimanê nivîsînê ya zimanekî tê hesibandin û ji ber ku şayesandin û peyitandina rêzikên zimên jî li xwe digire, ew bi rola rêbera zimanekî radibe. Di gel vê yekê, gava bi çavekî hûrbînî li pirtûkên rêzimanên kurmancî tê nihartin, tê dîtin ku ne tenê di warê mijarên taybetmend de, her wisan di biwara hin mijaran de ku ew wek ên sereke tên pejirandin, zimannas û rêzimannas ne li hev in û di navbera wan de nêrînên cuda yên berbiçav xwe tafilê didin der. Mîna mijarên cureyên lêkeran û ji aliyê binyatî ve senifana lêkeran. Di vê xebatê de li ser yazdeh rêzimanên zaravayê kurmancî tê rawestandin û bal li ser lêker, ji aliyê binyatî ve senifana cureyên lêkeran û lêkerên veqetînbar tê kêşan ku ev lêkerên hanê bi navên cuda wekî lêkerên hevedudanî, lêkerên biwêjî û lêkerên bidaçek hatine binavkirin. Li ser warên ku bûne mijara xebatê, ji nû ve senifanek der barê cureyên lêkeran ên ji aliyê binyatî de tê kirin û bi navê lêkerên veqetînbar jî cureyek lêker li wan tê zêdekirin ku bi awayekî serbixwe di tu rêzimanê de cih ji van re nehatiye veqetandin.

Anahtar Kelimeler:

Lêker, senifana lêkeran, lêkerên veqetînbar

Grammar is regarded as one of the important elements and pillars of a written language, and it is also seen as a guide for a language as it involves description of a language as well as identification of the rules of it. On the other hand, when we look at the Kurmanci grammar books with a critical eye, linguists and the grammarians neither agree on the specific topics nor the generally accepted ones, besides the obvious differences among them on, for instance, types and the classification of verb types in structure will be immediately seen. In this study, eleven (11) Kurmanji grammar studies are examined and attention is given to the classification of kinds of verbs and verbs in terms of structure. A new classification of verb forms in the structure maintenance of the subject areas of study is included in this classification with the name of separable verbs which has not previously been included in the grammatical work of the Kurdish language under an independent name. Yet it should be noted that the verbs are shown in conjugated verbs, idiomatic verbs and prepositional verbs in different works.

Keywords:

Verb, classification of verbs, separable verbs,

PDF

___

AKDAG, Zekî, Çîrokên Gelêrî yên Kurdan (Herêma Semsûr û Ruhayê), Weşanên Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê, İstanbul 2016.
ALTUĞ, Halil, Gramera Kurdî (Kürtçe Gramer), Avesta, İstanbul 2013.
BARAN, Bahoz, Rêzimana Kurmancî, Belkî, İstanbul 2012.
BARNAS, Rojan, “Lêkerên Hevedudanî”, Kurmancî, h. 5, Weşana Enstîtuya Kurdî ya Parîsê, Parîs 1989.
BAYRAV, Süheylâ, Filolojinin Oluşumu, Multilingual, İstanbul 1998.
BAYRAV, Süheylâ, Yapısal Dilbilim, Multilingual, İstanbul 1998.
AKSAN, Doğan, Her Yönüyle Dil, Ana Çizgileriyle Dilbilim, 4. baskı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2007.
ATABAY, Neşe, Sevgi ÖZEL & İbrahim KUTLUK, Sözcük Türleri, 2. baskı, Papatya Yayıncılık, İstanbul 2003.
BADILLI, Kemal, Türtçe İzahlı Kürtçe Grameri (Kürmançça Lehçesi), Med Yayınları, İstanbul 1992.
BALİ, A., Kürtçe Dilbilgisi Türkçe Açıklamalı/ Rêzımana Kurdi, Alan Yayıncılık, İstanbul 1992.
BEDIR HAN, Celadet Ali & Roger LESCOT, Kürtçe Gramer, (Wergera ji fransî; li jêr çavdêriya Enstîtuya Kurdî ya Parîsê), Avesta, İstanbul 2004.
BEDIR-XAN, Kamuran Ali, Türkçe İzahlı Kürtçe Grameri, Weşanên Deng, İstanbul 1991.
BÊKES, Kamiran, Bingehên rêzimana kurdî/zaravê kurmanciya bakur, Weşanxane?, Osnabrück 2004.
BÎLÎZ, Mahpus, “Kêço” Folklora Kurdan, h. 3, Weşana Şaredariya Bajarê Mezin a Amedê, İstanbul 2015.
CELÎL, Ordîxanê & Celîlê CELÎL, Zargotina Kurda I, çapa 3., Aram Yayınevi, İstanbul 2013.
CIWAN, Mûrad, Türkçe Açıklamalı Kürtçe Dilbilgisi (Kurmanc Lehçesi), Weşanên Jîna Nû, Balinge 1992.
FISHER, Steven Roger, Dilin Tarihi, 3. basım, Muhtesim Güvenç (Çev.), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2015.
GAZÎ, Mustafa, Ferheng Kurdî-Tirkî, Weşanên Enstîtuya Kurdî ya Amedê, İstanbul 2006.
HACIEMİNOĞLU, Necmettin, Türk Dilinde Yapı Bakımından Fiiller, Bilge Kültür Sanat, İstanbul 2016.
HENGİRMEN, Mehmet, Türk Dilbilgisi, 8. baskı, Engin Yayın Evi, Ankara 2005.
HUBER, Emel, Dilbilime Giriş, Multilingual, İstanbul 2008.
İMER, Kâmile, Ahmet KOCAMAN, A. Sumru ÖZSOY, Dilbilim Sözlüğü, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, “Yapı”, İstanbul 2011.
KARAAĞAÇ, Günay, Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, “Yapı”, Ankara 2013
KORKMAZ, Zeynep, Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), 3. baskı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2009.
KURDO, Gramera Zmanê Kurdi (kurmanci-sorani), Koral Yayınları, İstanbul 1991.
SAĞNIÇ, Feqi Huseyn, Hêmana Rêzımanê Kurdi, Melsa Yayınları, İstanbul 1991.
TAN, Samî, Rêzimana Kurmancî, Çapa nûkirî ya 3., Weşanên Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê, İstanbul 2015.
TOPTAŞ, Hüseyin, Türkçe Dersler 1. Kitap, Papatya Yayıncılık Eğitim, İstanbul 2016.
Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, 11. baskı, Ankara 2011.
VURAL, Hanifi & Tuncay BÖLER, Ses ve Şekil Bilgisi, Kesit Yayınları, İstanbul 2014.
YERYÜZ, İsmail, “İkinci Baskıya Önsöz”, di Süheylâ Bayrav Yapısal Dilbilimi de, Multilingual, İstanbul 1998.
YILDIRIM, Kadri, Temel Alıştırma ve Metinlerle Kürtçe Dilgisi (Kurmancî Lehçesi), 2. baskı, Mardin Artuklu Üniversitesi Türkiye’de Yaşayan Diller Enstitüsü Yayınları, İstanbul 2012.