Muhammed b. Ahmed el-Hârizmî’nin Mefâtîhu’l-‘Ulûm Adlı Eserinde Felsefe

Ansiklopedik tarzda kaleme alınan eserler, yazıldıkları dönemindeki ilmi seviyeyi göstermek ve muhataplarının ihtiyaç duydukları pratik bilgileri bir araya getirmek bakımından büyük öneme sahiptir. Zira bu tür eserlerin, hem müellifin çeşitli ilim dallarına vukufiyetini ortaya koyma hem de eserden istifade edecek kesimlerin ihtiyaç duyduğu bilgi birikimini tespit etme noktasında kıymetli veri kaynakları oldukları aşikârdır. İslam dünyasında erken dönemde kaleme alınan bu türdeki eserlerden biri de müellifin tek eseri olarak günümüze gelmiş ve şöhreti ile müellifini geride bırakmış olan Muhammed b. Ahmed el-Hârizmî’nin (ö. 387-997) Mefâtîhu’l-‘ulûm aslı eseridir. Bu çalışmada Hârizmî’nin bir bürokrat olarak kendi meslektaşlarının ihtiyaç duyduğu bilgileri bir araya getirdiği eserinde felsefeye ve felsefî ilimlere yaklaşımı incelenecektir. Çalışmanın planı, müellifin eserinde felsefeye ayırdığı bölüme başlıkları üzerinden düzenlenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Muhammed b. Ahmed el-Hârizmî, Mefâtîhu’l-‘ulûm, Bilimler Tasnifi, Felsefe, Bilim tarihi

Philosophy in the Mohammad b. Ahmad al-Khwarizmi’s Mafatih al-Ulum

The works written in an encyclopedic style are of great importance in terms of showing the scientific level of the period they were written and bringing together the practical information needed by their interlocutors. It is obvious that these kinds of works are valuable data sources both in terms of revealing the author's knowledge of various branches of science and in determining the accumulation of knowledge needed by the beneficiaries. One of these works written in the early period in the Islamic world is the original work of Mohammad b. Ahmad al-Khwarizmî (d. 387-997), who came to our day as the only work of the author and left behind his fame and author. In this study, the approach of Khwarizmî to philosophy and philosophical sciences will be examined in his work which brings together the information needed by his colleagues as a bureaucrat. The plan of the study is based on the titles of the chapter that the author devotes to philosophy in his work.

Keywords:

Mohammad b. Ahmad al-Khwarizmi, Mafatih al-ulum,

PDF

___

Baga, Mehmet Sami, İbn Sînâ Sonrası İslam Felsefesinde Cisim Teorisi: Hikmetü’l-‘ayn ve Şerhleri Çerçevesinde. (Yayımlanmamış doktora tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2018.
Bahadirov, Raik, “Ebû Abdullah el-Hârizmî ve Mefâtîhu’l-’Ulûm Adlı Ansiklopedik Eseri Üzerine Birkaç Söz”. Fegani Beyler (Çev.). Dörtöğe: Felsefe ve Bilim Tarihi Yazıları, 6 (11), 2107, 201-214.
Cürcânî, Seyyid Şerif, Kitabu’t-Ta‘rîfât. Thk. Muhammed Abdurrahman el-Mar‘aşî, Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 2012.
Çapak, İbrahim, “Harizmi’nin Mefatihu’l-Ulûm’unda Mantık”, İslami İlimler Dergisi, Yıl 5, Sayı 2, 2010, 47-58.
Davûdî, Ali Murad, Akıl Der Hikmet-i Meşşâî. Tahran: İntişârât-i Hikmet, 1389.
Durusoy, Ali, İbn Sînâ Felsefesinde İnsan ve âlemdeki Yeri. İstanbul: İFAV Yayınları, 2008.
Hârizmî, Muhammed bin Ahmed, Mefâtîhu’l-‘ulûm, Thk. İbrahim el-Ebyârî, Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-Arabî, 1989.
Hârizmî, Muhammed bin Ahmed, İlimlerin Anahtarları: Mefâtihu’l-Ulûm. Thk. ve Trc. Aygün Akyol ve İclâl Arslan (Ankara: Elis Yayınları, 2019.
İbn Sînâ, el-Mebde‘ ve’l-Me‘âd. Abdullah Nurânî (Nşr.). Tahran: Müessese-i Mutalaât-i İslamî, 1363.
İbn Sînâ, en-Nefis min Kitabi’ş-Şifâ Thk. Hasan Hasanzâde el-Âmulî, Kum: Muessese-i Bustâne Ketâb 1397.
İbn Sînâ, Kitabu’n-Necât fi’l-Hikmeti’l-Mantıkiyyeti ve’t-Tabiiyyeti ve’l-İlâhiyye. Nşr. Macid Fahri, Beyrut: Daru’l-Âfaki’l-Cedide, 1982.
İbn Sînâ, en-Nefis min Kitabi’ş-Şifâ. Thk. Hasan Hasanzâde el-Âmulî, Kum: Muessese-i Bustâne Ketâb 1397.
İbn Sînâ, el-İşârât ve’t-Tenbîhât. Thk. Mojtaba Zarei, Kum: Bustane Ketâb, 1392.
Kutluer, İlhan, “Bir Bürokratın Gözüyle Kelâm ve Felsefe”. Akıl ve İtikad. İstanbul: İz yayıncılık, 1991.
Kutluer, İlhan, (1997). “Hârizmî, Muhammed b. Ahmed”, TDV İslam Ansiklopedisi, (Cilt. 26, ss. 222-224). Ankara: TDV Yayınları.
Salibâ, Cemil, el-Mu‘cemu’l-Felsefî I-II. Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-Lübnânî, 1971.
Toktaş, Fatih, Meşşâî Felsefe, İstanbul: İnsan Yayınları, 2004.
Topuzoğlu, Tevfik Rüştü, “Halil bin Ahmed el-Ferâhîdî”, TDV İslam Ansiklopedisi, (Cilt. 15, 309-312, Ankara: TDV Yayınları 1997.
Vehbe, Murad, el-Mu‘cemu’l-Felsefî, Kahire: Dâru Kubaa’l-Hadîs, 2007.