19023

İslam Borçlar Hukukunda İsticrâr Akdi ve Mezheplerin Konuyla İlgili Mülahazaları

İnsanların günlük hayatlarında en çok kullandıkları muamelelerden biri olan alış veriş, toplumların örflerine göre çeşitlilik göstermiştir. Bu sebeple klasik füru fıkıh eserlerinde akitlerin çok bilinenlerine yer verilmiş, diğerleri için de genel şartları sağlaması kaydıyla caiz olabileceği kanaatine varılmıştır. Bununla beraber mezheplerin nasları anlama yöntemleri ve örfi uygulamaları değerlendirme biçimleri, akitlerin sıhhatini değerlendirmelerinde de ektili olmuştur. Mahiyeti itibariyle değişik formları bulunmasıyla birlikte kısaca, ürünün peyderpey alınıp ücretin ürünün tüketilmesinden sonra ödenmesinin taahhüt edilmesi şeklinde tarif edilen isticrâr akdi, İslam hukuk ekolleri tarafından tartışılmıştır. Bu tartışmalar genellikle akdin sıhhat ve kuruluş unsurlarını taşıyıp taşımaması etrafında gerçekleşirken Hanefi fukahası, isticrâr yoluyla yapılan alışveriş işlemlerinin insanlar tarafından sıkça yapıldığını göz önünde bulundurarak bu akdin istihsan yoluyla caiz görülmesi gerektiği kanaatine varmışlardır. Diğer mezheplerde de bu akde benzer gerekçelerle olumlu yaklaşımların bulunduğunu görmekteyiz. Bu çalışmamızda günümüz kırsal kesimde uygulanan ve özellikle finans dünyasında uygulanmaya başlanan ve aynı isimle literatüre girer isticrâr akdini, mezheplerin görüşleri bağlamında değerlendirmeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler:

İslam borçlar hukuku, alışveriş, isticrâr, veresiye, tedarik sözleşmesi

Supply Contract (Istijrâr) In Islamic Law of Obligations and the Views of Fiqh Schools

As one of the most commonly used methods of transaction, the actions of buying and selling have shown variation according to the customs and traditions of the societies in which they have been conducted. For this reason, only contracts that are widely known were included in detailed fiqh books while others were deemed permissible provided that they fulfilled the general conditions. In addition, the madhhabs’ method of perceiving the nass and evaluating traditional practices have been influential in evaluating the integrity of the contracts. While having different forms due to its nature, a supply contract is defined as guaranteeing to render payment after receiving the product in installments and using it, and is discussed by schools of Islamic law. While these discussions have usually revolve around the question of whether the contract satisfies the necessary conditions for achieving its integrity and being established, Hanafi scholars have ruled that, due to business transactions by means of supply contracts being a very common practice, this type of contracts should be viewed as permissible through istihsan. We can also see that other madhhabs have expressed views in favor of this contract type with reasons similar to this. In this study, we will attempt to evaluate supply contracts, which have come to be employed in rural areas and especially in the finance world and which have entered the literature under the same name, within the scope of the views expressed by madhhabs.

Keywords:

Islamic Law of Debts, Buying and selling,

PDF

___

Abdülaziz b. Muhammed. Beyu’l-isticrâr ve tatbîkâtühü’l-muâsıra. Yüksek Lisans Tezi, Câmiatü İmam Muhammed b. Suud, Riyad 1431/2010.
Ali Haydar Efendi. Dürerü’l-hükkâm şerhu Mecelleti’l-ahkâm. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 2003.
Aslan, Bedri. İslam Ticaret Hukukunda Cehalet ve Güncel Akitlere Etkisi. (Doktora Tezi, Dicle Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2015).
Bâcî, Ebu’l-Velîd Süleyman b. Halef. el-Müntekâ şerhi’l-Muvatta-i İmâm Mâlik. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1332.
Bardakoğlu, Ali. “Bey‘”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6: 15. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
Buhûtî, Mansûr b. Yûnus. Dekâiku Uli’n-Nühâ li Şerhi’l-Müntehâ. Beyrut: Âlemu’l-Kütüb, 1996.
Büceyremî, Süleyman b. Muhammed. Büceyremî ale’l-İknâ‘.(Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
Cemel, Süleymân b. Ömer b. Mansûr el-Uceylî. Fütûhâtü’l-vehhâb bi-tavzîhi şerhi Menheci’t-tullâb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
Cevherî, İsmail b. Hammâd. es-Sıhâh tâcu’l-luğa ve sıhâhi’l-arabiyye. tahk. Ahmed Abdulgafûr. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1987.
Cübrân, Mes‘ud. er-Râid. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1992.
Çetintaş, Recep. “İslam Hukuku Açısından Tedarik Sözleşmesinin Meşrûiyeti (Türk Borçlar Hukuku’ndaki Mahiyeti Bağlamında)”. Türkish Studies, 11/12 (2016): 39-66.
Ebu Bekir el-Haddâd. el-Cevheretü’n-neyyire. Thk. İlyas Kaplan. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2006.
Ebu Davud es-Sicistânî. Mesâilü’l-İmâm Ahmed rivâyetü Ebû Dâvud es-Sicistânî. Thk. Ebu Muâz Târık. Mısır, Mektebetü İbn Teymiyye, 1999. Gazâlî, Ebu Hamid. el-Vasît fi’l-mezheb. thk. Ahmed Mahmud İbrahim. Kahire: Dâru’s-Selâm, 1417.
Hatib Şirbînî. Muğni’l-muhtâc. Beyrut: Dâru’l-Fikir, ts.
Haskefî, Alaeddin. ed-Dürrü’l-muhtâr şerhu Tenvîri’l-ebsâr. Thk. Abdülmunim Halil. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
Heyet. el-Mevsûatü’l-Fıkhiyye’l-Kuveytiyye. Kuveyt: Vizâretu’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 2012.
İbn Âbidîn, Muhammed Emîn. Reddü’l-muhtâr ala’d-Dürri’l-muhtâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1992.
İbn Fâris, Ebu’l-Hasen Ahmed. Mu‘cemu mekâyisu’l-luga. tahk. Abdüsselam Harun. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
İbn Hacer el-Heytemî. Tuhfetü’l-muhtâc bi-şerhi’l-Minhâc. Mısır: Matbaatü Mustafa Muhammed, 1917.
İbn Kayyim, Ebû Abdullâh Şemsüddîn. İ‘lâmü’l-muvakkı‘în an rabbi’l-‘âlemîn. Tahk. Taha Abdurrauf. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1973.
İbn Kudâme, Muvaffakuddin. el-Muğnî şerhu Muhtasari’l-Hırakî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1985.
İbn Nüceym, Zeynüddin. el-Bühru’r-râik şerhi Kenzi’d-dekâik. Beyrut: Dâru’l-Marife, Beyrut ts.
Kacır, Temel. “Bir Finansman Yöntemi Olarak İsticrâr Akdi”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 30 (2017): 273-297.
Kâsânî, Alaeddin Ebu Bekir. Bedâiu’s-sanâî‘ fî tertîbi’ş-şerâi‘. Beyrut: Dâru’l-Kitâbu’l-Arabî, 1982.
Kâsânî, Alâeddin Ebu Bekir. Bedâiu’s-sanâi‘ fî tertîbi’ş-şerâi‘. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
Mâlik b. Enes. el-Müdevvenetu’l-kübrâ. thk. Zekeriyya ‘Umeyrât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmîyye, ty.
Mecdüddin İbn Teymiyye. el-Muharrer fi’l-fıkhi alâ mezhebi İmâm Ahmed b. Hanbel. Riyad: Mektebeü’l-Meârif, 1984.
Mecmau’l-Luga’l-Arabiyye-Heyet. el-Mu‘cemu’l-vasît. Kahire: Mektebetü Şurûk ed-Devliyye, 2004.
Merdâvî, Ebü’l-Hasen Alâeddîn Ali b. Süleymân. el-İnsâf fî ma‘rifeti’r-râcih mine’l-hilâf alâ mezhebi’l-İmâmi’l-Mübeccel Ahmed b. Hanbel. Tahk. Muhammed Hâmid el-Fakî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1988.
Mergınânî, Ali b. Ebî Bekr. el-Hidâye fî şerhi Bidâyetü’l-mübtedî. Thk. Talal Yusuf. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
Mevsılî, Abdullah b. Mahmud. el-İhtiyâr li ta‘lîli’l-Muhtâr. Thk. Mahmud Ebu Dakîka. Kahire: Dâru’l-Halebî, 1937.
Mevsılî, Abdullah b. Mahmud. el-İhtiyâr li ta‘lîli’l-muhtâr. Thk. Abdullatif Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
Meydânî, Abdülganî Guneymî. el-Lübâb fî şerhi’l-Kitâb. Thk. Mahmud Emin en-Nevâvî. Beyrut: Dâru’l-Kitabu’l-Arabî, ts.
Molla Hüsrev, Muhammed b. Ferâmuz. Dürrerü’l-hükkâm şerhu Gurerü’l-ahkâm. Beyrut, Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts.
Muhammed İliş. Minehu’l-celîl ʿalâ Muhtasari’ş-Şeyh Halîl. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1989.
Muhammed Revvâs Kal‘acî - Hâmid Sâdık Kuneybî. Mu‘cemu lugati’l-fukahâ. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1988.
Nâyif b. Cemân el-Cüreydân. Beyu’l-İsticrâr. Erişim: 17.12.2017, http://almoslim.net/node/175621.
Nesefî, Ebu’l-Berekât. Kenzü’d-dekâik. Thk. Said Bektaş. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2011.
Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ. Ravzatü’t-tâlibîn ve umdetü’l-müttakîn. Thk. Züheyr Şâviş. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1991. Nevevî, Ebû Zekeriyya Yahyâ. el-Mecmu‘ şerh’ul-Mühezzeb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, Beyrut, ts.
Remlî, Şemsüddîn Muhammed. Nihâyetü’l-muhtâc ilâ şerhi’l-Minhâc, el-Mektebetü’l-İslâmiyye, y.y. ts.
Remlî, Şemsuddin Muhammed. Nihâyetü’l-muhtâc ila şerhi’l-Minhâc. Beyrut: Daru’l-Fikr, Beyrut 1984.
Şirbînî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed. Muğni’l-muhtâc ilâ marifeti meâni elfâzi’l-Minhâc. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1994.
Şirvânî, Abdülhamîd. Hâşiyetü’ş-Şirvânî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
Zekeriyya el-Ensârî, Ebû Yahyâ. Esnâ’l-metâlib. Thk. Muhammed Tamir. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.