Belagatın Fasıl ve Vasıl Konusuna Türkçe Kavramsal Çerçeveden Bir Bakış: Sıralı Bağlı Cümleler

Fasıl ve vasıl konusu, nahvin atıf konusuyla da ilişkili olarak cümlelerin bağlanma hususunu ele alan belagatın me‘ânî alanının önemli bir konusudur. Bu konuda, cümleler arasındaki anlam ilişkilerine dair bir takım kavramlar geliştirilmiş, cümlelerin bağlanmasıyla ilgili esaslar oluşturulmuştur. Bu konunun ele aldığı cümleler, aralarında sebep-sonuç, zıtlık, karşılaştırma vb. anlam ilişkileri bulunan cümleler değil, bu tür anlam ilişkileri dışında art arda gelen ve paragrafın oluşumuna katkı sunan cümlelerdir. Bu cümleler, bağlama dışında başka bir anlamı olmayan vav bağlacıyla veya bağlaçsız biçimde sıralanır. Bağlaçsız sıralanan cümleler arasında modern dönemde noktalama işaretleri kullanılmaktadır. Fasıl ve vasıl konusu kendi kavramları ve sistematiği içerisinde cümlelerin bağlanmasını ve bağlanma esaslarını açıklamaktadır. Ancak bu tür cümlelerin ve bunların bağlanma konusunun Türkçe dilbilgisindeki karşılığı tartışılmamıştır. Çalışmanın bir kısmında bu konunun Türkçe kavramsal karşılığı teorik olarak tartışılmakta ve sıralı bağlı cümleler olduğu tespiti yapılmaktadır. Çalışmanın diğer kısmında ise fasıl ve vasıl konusunda ele alınan cümleler Türkçe dilbilgisi perspektifinden hareketle yeni bir bakışla sunulmaktadır. Sıralı bağlı cümlelerin noktalama işaretleriyle ilişkisi olduğundan fasıl ve vasıl konusundaki cümlelerin bu işaretlerle olan ilişkisi de açıklığa kavuşturulmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Bağlı cümle, sıralı cümle, atıf, bağlaç, edat, fasıl, vasıl

A Look to the Subject of Wasl and Fasl in Balagha from the Turkish Conceptual Framework: Coordinating Conjunction Clauses

The subject of fasl and wasl is an important part of the al-maʿāni field of Balagha, which deals with the connecting styles of sentences in relation to the reference subject of nahw. On this subject, a group of concepts and the basis for the conjunction of sentences have been formed with regard to the meaning relations between sentences. The sentences addressed by this subject are not sentences that have cause-effect, contrast, comparison etc. relations between each other, but they are sentences which come consecutively and contribute to the formation of a paragraph. These sentences are ordered with the conjunction waw which has no meaning but only functions as a conjunction, or without any conjunctions. In the modern period, punctuation marks are used between sentences that are ordered without any conjunctions. The subject of wasl and fasl explains the connection of sentences and the basis of conjunctions within its own concepts and systematic. However, the equivalents of such sentences and of the case of conjunction between these sentences in Turkish grammar have not been discussed. In a part of the study, Turkish conceptual equivalent of this subject is theoretically discussed and it is determined that they are coordinating conjunction clauses. In the other part of the study, the sentences mentioned in the fasl-wasl subject are addressed with a new perspective moving from the Turkish grammar. Since the coordinating conjunction clauses are related to punctuation marks, the relation between the sentences in the subject of fasl-wasl and these marks is elucidated.

Keywords:

Arabic language and rhetoric, coordinating conjunction clause,

PDF

___

Abâde, Muhammed İbrahim. el-Cumletu’l-Arabiyye mukevvenâtuhâ envâuhâ tahlîluhâ. Kahire: Mektebetu’l-edeb, 2001.
Abbâs, Fâdıl Hasan. el-Belağa funûnuhâ ve efnânuhâ ‘ilmu’l-me ‘ânî. 4. Baskı. Ürdün: Dâru’l-furkân, 1997.
Akbaş, Y. Fatih. Belâgat Meânî-Beyân-Bedî‘. İstanbul: Cantaş, 2017.
Akçakoca, Yusuf. Arap Dili Sözdiziminin Anlanbilim Boyutu –Cümle Ögeleri, Kurgusu ve Anlam-. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2019.
Akyüz, Zafer. Fadl Hasan Abbâs ve Belâgat İlmindeki Yeri. Atatürk Üniversitesi, Doktora Tezi, 2019.
Ateş, Süleyman. Kur’ân-ı Kerim ve Yüce Meâli. Ankara: Meteksan, ts.
Banguoğlu, Tahsin. Türkçenin Grameri. İstanbul: Baha Matbaası, 1974.
Bâna‘me, ‘Âdil b. Ahmed b. Sâlim. Binâu’l-cumle ‘inde Mustafa Sâdık er-Râfi‘î min hilâli kitâbihi Evrâki’l-vurd. 2 Cilt. Câmi‘atu ummi’l-kurâ, Yüksek Lisans Tezi, 2000.
Bilgegil, M. Kaya. Edebiyat Bilgi ve Teorileri. Erzurum: Salkımsöğüt Yayınevi, 2015.
Bilgegil, M. Kaya. Türkçe Dilbilgisi. 2. Baskı. Erzurum: Salkımsöğüt Yayınevi, 2014.
Bilmuhtâr, Esmâ – Şerâfet, Fatîma. el-Fasl ve’l-vasl fi’l-Kur’âni’l-Kerîm dirâse lisâniyye nassiyye sûretu’ş-Şu‘arâ enmûzecen. Cami‘atu Abdurrahmân Mîra, Yüksel Lisans Tezi, 2016.
Bolelli, Nusrettin. Belâgat Beyân- Meânî-Bedî‘ İlimleri Arap Edebiyatı. 5. Baskı. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2009.
Bulut, Ali. Belâgat Meânî-Beyân-Bedî‘. 6. Baskı. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2017.
Bulhasâyim, Târık. Nizâmu’l-fasl ve’l-vasl beyne’l-belâga ve’n-nahv. Câmi‘atu’l-ihve Mentûrî, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
Cârim, Ali – Emîn, Mustafa. el-Belâgatu’l-vâdıha. Lübnan: Müessetu’r-risâle, 2015.
Cuneyd, Nûhu’l-evvel. “er-Ravâbıt ve’l-ittisâgun nassî: Dirâse nassiyye li devri’r-ravâbıt fî tahdidi temâsuki’n-nassi’l-Arabî nass sahafî nemûzecen” el-Mu’temeru’d-devlî li’l- lugati’l-Arabiyye (Dubai 2014), 1-16.
Çantay, Hasan Basri. Ku’ân-ı Hakîm ve Meâl-i Kerîm. İstanbul: Y.y., 1984.
Decnî, Fethî Abdulfettah. el-Cumletu’n-nahviyye neşeten ve tatavvuran ve i‘râben. Kuveyt: Mektebetu’l-felâh, 1987.
Delice, H. İbrahim. “Yapı Açısından Cümle Sorunu” Turkish Studies 7/3 (Summer 2012): 871-876.
Demir, Necati. Türkçe Cümle Bilgisi. Ankara: Altınordu Yayınları, 2019.
Derviş, Muhyiddin. İ‘râbu’l-Kur’ân ve beyânuh. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-irşâd, 1992.
Diyanet İşleri Başkanlığı. Kur’an-ı Kerim Meâli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2012.
Ediskun, Haydar. Türk Dilbilgisi Sesbilgisi-Biçimbilgisi-Cümlebilgisi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1999.
Enîs, İbrahim. Min esrâri’l-‘Arabiyye. 3. Baskı. Kahire: Mektebetu’l-enclû el-Mısriyye, 1966.
Gencan, Tahir Neşat. Dilbilgisi. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1979.
Hamûz, Abdulfettah Ahmed. Fennu’t-terkîm fi’l-Arabiyye usûluh ve ‘alâmâtuh. Ürdün: Dâru ‘Ammâr, 1991.
Hengirmen, Mehmet. Türkçe Dilbilgisi. Ankara: Engin Yayınevi, 2015.
Hepçilingirler, Feyza. Türkçe Dilbilgisi. 10. Baskı. İstanbul: Pasifik Ofset, 2018.
Hâşimî, Ahmed. Cevâhiru’l-belâga fi’l-me‘ânî ve’l-beyân ve’l-bedi‘. Beyrut: el-Mektebetu’l-‘asriyye, 1999.
İbn ‘Akîl, Bahâuddîn Abdullah. Şerhu İbn ‘Akîl ‘alâ Elfiye. Thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. 4 Cilt. Kahire: Dâru Mısr, 1980.
İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osman. Sırru sınâ‘ati’l-i‘râb. 2 Cilt. Thk. Hasan Handâvî. Şam: Dâru’l-kalem, 1993.
İbn Hişâm, Cemaleddin el-Ensârî. Muğni’l-lebîb ‘an kutubi’l-e‘ârib. Thk. Mazin Mubarek – Muhammed Ali Hamdullah. Şam: Dâru’l-fikr, 1964.
İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdullah b. Cemâleddin el-Ensârî. Şerhu Katri’n-nedâ ve belli’s-sadâ. Lübnan: el-Mektebetu’l-asriyye, 2013.
İbn Ya‘îş, Muvaffakuddin Ebu’l-bekâ Ya‘îş b. Ali el-Mevsılî. Şerhu’l-Mufassal. Thk. Emîl Bedî‘ Yakub. 6 Cilt. Lübnan: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2001.
İmer, Kamile, vdğr. Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, 2011.
Kabâve, Fahreddin. İ‘râbu’l-cümel ve eşbâhu’l-cümel. Halep: Dâru’l-kalem, 1989.
Karaağaç, Günay. Türkçenin Dil Bilgisi. 3. Baskı. Ankara: Akçağ Yayınları, 2016.
Karâdî, Fethî Ramazân. “Âlâmatü’t-terkîm bahs fi eşkâlihâ ve mevâdi‘iâ” Fikr ve ibdâ‘ 69 (Temmuz 2012): 427-445.
Karahan, Leyla. “Türkçede Birleşik Cümle Problemi”. Türk Dili 505 (1994): 19-23.
Karahan, Leyla. Türkçede Söz Dizimi. Ankara: Akçağ Yay, 2010.
Korkmaz, Zeynep. Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. 5. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2017.
Lâşin, Abdulfettah. et-Terâkîbu’n-nahviyye mine’l-vicheti’l-belâğiyye ‘inde Abdulkahir. Suudi Arabistan: Dâru’l-merîn, 1980.
Mahzûmî, Mehdî. fi’n-Nahvi’l-Arabî nakd ve tevcih. 3. Baskı. Lübnan: Dâru’r-râidi’l-Arabî, 1986.
Murâdî, Hasan b. Kasım. el-Cene’d-dânî fî hurûfi’l-meânî. Thk. Fahrettin Kabâve - Muhammed Nedim Fâdıl. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1992.
Naci, Muallim. Istılahât-ı Edebiyye. İstanbul: A. Asaduryan Matbaası, 1891.
Özek, Ali, v. dğr. Kur’ân-ı Kerim ve Türkçe Açıklamalı Meâli. Medine: Mushaf Basım Kurumu, ts.
Rasul, Karzan Mohammed. Nahiv ve Belâgat İlimleri Açısından Fasl/Vasl Olguları ve Metnin Yorumlanmasındaki Etkileri (en-Nevevîʼnin Erbaîn’i Örneği). Bingöl Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
Sa‘diyye, Na‘îme. “er-Rabt hurûfuhu ve me‘ânîhâ fi’l-ebniyeti’l-lugaviyye min manzûri’l-lisâniyyâti’l-hadîse” Mecelletu ‘ulûmi’l-luga ve âdâbuhâ 7/8 (2015): 102-119.
Sâmerrâî, Fâdıl Salih. el-Cumletu’l-Arabiyye te’lîfuhâ ve aksâmuhâ. Ürdün: Dâru’l-fikr, 2007.
Sekkâkî, Ebû Yakub Yusuf b. Ebî Bekr Muhammed b. Ali. Miftâhu’l-‘ulûm. Thk. Naim Zerzûr. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1987.
Selîtî, Firâs Muhammed Mustafa. “Eseru bernâmec talîmî fî tahsîni istihdâmi edevâti’r-rabti’l-murakkebe” Mecelletu câmi‘ati’l-Kudus li’l-ebhâs ve’d-dırâsâti’t-terbeviyye ve’n- nefsiyye 1/3 (2013): 83-108.
Sevinç, Rıfat Resul. “Belâğatta Fasıl-Vaslın Genel Kuralları ve “Vâv” ın Kullanımı”. Ekev Akademi Dergisi 21/69 (Kiş 2017): 53-88.
Suyûtî, Celaluddin Abdurrahman Ebû Bekr. Hem‘u’l-hevâmi‘ fî şerhi cem‘i’l-cevâmi‘. Thk. Ahmed Şemsuddin. 3 Cilt. Lübnan: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1998.
Toparlı, Recep, vdğr. Türk Dili. Sivas: Seyran Yayınları, ts.
Vardar, Berke, v. dğr. Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Sevinç Basımevi, 1980.
Zeki, Ahmed. et-Terkîm ve ‘alâmâtuhu fi’l-luğati’l-Arabiyye Kâhire: Kelimât li’t-terceme ve’n-neşr, 2013.
Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer. el-Mufassal fî ‘ilmi’l-Arabiyye. Thk. Fahr Salih Kadâre, Amman: Daru Ammar, 2004.
Zihni, Hacı Mehmed. el-Muntahab ve’l-muktadab. İstanbul: Marifet Yayınları, 2014.