XVI. Yüzyıl "Lahn ve Tegannî" Tartışmalarına Dâir Bir Muammânın Çözümüne Doğru: "el- Kavlü'l-Vasît"in Müellifi İbn Bahâeddin mi?

XVI. yüzyıl Osmanlı âlim ve sûfîleri arasındaki "zikir" ritüeli tartışmalarıyla ilgili olup genellikle el-Kavlü'l-vasît beyne'l-ifrât ve't-tefrît adıyla bilinen risâle, çeşitli yazma eser kütüphanelerinde Birgivî Mehmed Efendi, Ebüssuûd Efendi, Çivizâde Mehmed Efendi ve İbn Bahâeddin olmak üzere XVI. yüzyılın dört farklı âlimi adına kayıtlı bulunmaktadır. Bu yönüyle risâlenin bir müellif problemi taşıdığı fark edilmiş ve daha önce iki ayrı makalede problem incelenmiştir. Bu makalede ise XVII. yüzyılda yaşamış Halvetî şeyhi Beşir Efendi'ye âit bir eserde tespit edilen konuya dâir yeni bir bilgi açısından bu problem yeniden ele alınmaktadır.

Toward the Solution of Enigma regarding XVIth century Discussions about "Lahn (Mispronunciation) and Taghanni (Melodious Recitation)": Is Ibn Bahâeddin the author of "al-Qawl al-Wasit"?

The treatise known as el-Qawl al-Wasit bayna al-ifrat wa al-tafrit, which is related to debates on "dhikr" ritual among Ottoman scholars and Sufis of the 16th century, is recorded in various manuscript libraries under the names of four different scholars of the 16th century, namely Birgivi Mehmed Efendi, Ebüssuûd Efendi, Çivizade Mehmed Efendi and Ibn Bahaeddin. In this respect, it has been noticed that there is a question about the authorship of the treatise and this problem was previously examined in two different articles. In this study, this problem is to be readdressed in the light of new information related to the issue discovered in a work of Khalwati Sufi master Beşir Efendi who lived in 17th century.

___

Ahmad al-Rumi al-Akhisari, Against Smoking: an Ottoman Manifesto, edit. Yahya Michot, Kube Publishing, 2010.
Ahmed er-Rûmî el-Akhisârî, Tütün İçmek Haram mıdır? Bir Osmanlı Risalesi, giriş ve notlar: Yahya Michot, trc. Ayşen Anadol-Mehmet Yavuz, İstanbul: Kitap Yay., 2015.
Ahmed er-Rûmî el-Akhisârî, Risâle fi't-tegannî ve hurmetihî ve vücûbi istimâ'i'l-hutbe, Süley- maniye Ktp., Harput, no: 429, vr. 77b-84b.
Ambrosio, Alberto Fabio, Bir Mevlevinin Hayatı: 17. Yüzyılda Sufilik Öğretisi ve Ayinleri, trc. Ayşe Meral, İstanbul: Kitap Yay., 2012.
Arslan, Ahmet Turan, "İmam Birgivî'ye Nisbet Edilen Bazı Eserler", I. Ulusal İslam Elyaz- maları Sempozyumu: 13-14 Nisan 2007 Bildiriler Kitabı, haz. İbrahim Gümüş, İstanbul: Türbeler, Çeşmeler, Taşınır Taşınmaz Kültür Varlıklarını Koruma ve Yaşatma Derne- ği, 2009, s. 175-182.
Atsız, İstanbul Kütüphanelerine Göre Ebussuud Bibliyografyası, İstanbul: Millî Eğitim Bakan- lığı Yay., 1967.
Beşir Çelebi, Semâ ve Deverân Risâlesi, Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, no: 1352, vr. 1b-111a.
Birgivî (?), Risâle fî beyâni'l-haddi't-tegannî ve'l-lahn, Süleymaniye Ktp., Giresun Yazmaları, no: 170, vr. 259b-262b.
Çelik, Ali, Ahmed er-Rûmî el-Akhisârî ve Bid'at Risâlesi, Eskişehir: Osman Gazi Üniversitesi Yay., 2000.
Çivizâde (?), Risâle fî hakki'd-deverân, Süleymaniye Ktp., Pertev Paşa, no: 621, vr. 94b-98a.
Çivizâde Mehmed Efendi (?), Risâle fi'l-lahn ve't-tegannî, Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, no: 1548, vr. 163b-166a.
Demir, Abdullah, Devlet-i Aliyye'nin Büyük Hukukçusu Şeyhülislam Ebussuud Efendi, İstan- bul: Ötüken Neşriyat, 2006.
Düzdağ, M. Ertuğrul, Şeyhülislâm Ebussuud Efendi'nin Fetvalarına Göre Kanunî Devrinde Os- manlı Hayatı: Fetâvâ-yı Ebussu'ûd Efendi, İstanbul: Kapı Yay., 2012.
Düzenli, Pehlul, Osmanlı Hukukçusu Şeyhülislâm Ebussuûd Efendi ve Fetvâları, (Yayınlanma- mış Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 2007.
Gel, Mehmet, "Birgivî Mehmed Efendi Araştırmalarına Bir Katkı: el-Kavlü'l-Vasît Beyne'l- İfrât ve't-Tefrît'in Müellifi Kimdir?", İslâmî İlimler Dergisi, VII, sayı: 2, 2012, s. 59-75.
Gürer, Dilaver (haz.), "Semâ ve Devrân Hakkında İki Risâle: Zenbilli Ali Efendi'nin (ö. 932/1525) Risâlesi", Marife, sayı: 1, 2003, s. 256-258.
İnanır, Ahmet, "Osmanlı'da Semâ, Raks ve Devrân Tartışmaları Bağlamında Şeyhülislâm Zenbilli Ali Cemâlî Efendi'ye İsnât Edilen 'Risâle fî Hakkı'd-Devrân ve'r-Raks'ın Aidi- yet Sorunu", Usûl: İslam Araştırmaları, sayı: 14, 2010, s. 155-178.
İnanır, Ahmet, "İbn Bahâeddin'in 'Risâle alâ Risâle Ali Çelebi fi'd-Deverân ve'r-Raks' Adlı Risâlesinin Tahkik, Tercüme ve Değerlendirilmesi", Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, I, sayı: 2, 2013, s. 127-163.
İsmail Paşa el-Bağdâdî, Hediyyetü'l-ârifîn esmâü'l-müellifîn ve âsâru'l-musannifîn, I, İstanbul: Maârif tab'ı, 1951.
Kâtip Çelebi, Keşfü'z-zunûn an esâmi'l-kütübi ve'l-fünûn, trc. Rüştü Balcı, II, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay., 2012.
Koca, Ferhat, "Osmanlı Fakihlerinin Semâ, Raks ve Devrân Hakkındaki Tartışmaları", Ta- savvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, sayı: 13, 2004, s. 25-74.
Lekesiz, M. Hulusi, XVI. Yüzyıl Osmanlı Düzenindeki Değişimin Tasfiyeci (Püritanist) Bir Eleştirisi: Birgivi Mehmed Efendi ve Fikirleri, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1997.
Mecdî Mehmed Efendi, Hadâ'iku'ş-şakâ'ik, haz. Abdülkadir Özcan, İstanbul: Çağrı Yay., 1989.
Oktay, Ayşe Sıdıka, Kınalızâde Ali Efendi ve Ahlâk-ı Alâî, İstanbul: İz Yay., 2005.
Öngören, Reşat, Osmanlılarda Tasavvuf: Anadolu'da Sûfîler, Devlet ve Ulemâ (XVI. Yüzyıl), İstanbul: İz Yay., 2003.
Saçaklızâde, Risâle fî hükmi't-tegannî, Milli Ktp., no: 06 hk 1593/1, vr. 1a-13a.
Unan, Fahri, İdeal Cemiyet İdeal Devlet İdeal Hükümdar: Kınalı-zâde Ali'nin Medîne-i Fâzıla'sı, Ankara: Lotus Yay., 2004.
Yılmaz, Necdet, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf: Sûfîler, Devlet ve Ulemâ (XVII. Yüzyıl), İstan- bul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yay., 2007.
Yörükan, Yusuf Ziya, "Bir Fetva Münasebetiyle: Fetva Müessesesi, Ebussuud Efendi ve Sarı Saltuk", Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 2-3, 1952, s. 137-160.