Kahramanlıktan Kalebendliğe: Kuleli Vak'asının Baş Aktörü Süleymaniyeli Şeyh Ahmed'e Dair Bilinmeyenler

Süleymaniyeli Şeyh Ahmed Efendi 1859'da Sultan Abdülmecid'e suikast düzenleyip yerine veliahd Abdülaziz'i tahta çıkarmaya çalışan ve tarihimizde "Kuleli Vak'ası" olarak anılan oluşumun en önemli önderidir. Nakşbendî-Hâlidî kimliğinin yanı sıra Kırım Savaşı'na katılarak cephede Ruslara karşı savaşmıştır. Hüseyin Daim Paşa ve Cafer Dem Paşa gibi üst düzey askerlerle bu planı yapmasına rağmen yakalanmış ve ölüm cezası sürgüne çevrilmiştir. Abdülaziz padişah olduktan sonra bu kişileri affetmiştir. Bu makale Süleymaniyeli Şeyh Ahmed'in 1875 yılına kadar geçirdiği safahata ışık tutmaktadır. Şeyh serbest bırakılmasına rağmen adeta potansiyel bir suçlu gibi kısa süre sonra yeniden yakalanarak önce Bağdat, sonra Trablusgarp ve nihâyetinde yeniden Magosa'ya sürgüne gönderilmiştir. Taşrada köklü ve varlıklı bir şeyh ailesine mensup bir kişinin Tanzimat sonrası Osmanlı toplumunda meydana gelen sosyal, idari ve kültürel dönüşümlerin bir sonucu olarak merkezle geliştirdiği ilginç hikâyenin ayrıntılarını Osmanlı arşiv evrakından takip etmek mümkündür.

From Heroism to Confinement in a Fortress: Some Unknowns About Silemani Sheikh Ahmed as a Leader of Kuleli Incident

Silemani Sheikh Ahmed Efendi was a pioneering actor of the secret organization that unsuccessfully attempted to assassinate Sultan Abdulmejid and to ascend Sultan Abdülaziz to the throne in September 1859, which is known in historical sources as Kuleli Incident (Kuleli Vak'asi). In addition to his identity as Naqshi-Khalidi sheikh, he also joined the Ottoman Army and fought against Russians in the Crimean War . Even though he had prepared his plots together with very important military officers like major general Huseyin Daim Pasha and Cafer Dem Pasha, he got caught and his capital punishment was turned into exile. After Sultan Abdülaziz ascended to the throne, he forgave them. This article examines the phases that Silemani Sheikh Ahmed Efendi went through until 1875. Even though Sheikh was released, he was regarded as potential criminal and was captured after a short while, sent to exile in Baghdad, then to Tripoli, and finally to Famagusta. It is possible to find in the Ottoman archive documents the details of interesting story of a sheikh who was be a member of a wealthy family of sheikhs in the suburbs and then influenced from the social, administrative, and cultural transformations that took place after Tanzimat Period.

___

Arşiv Evrakı
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
Cevdet Zaptiye
İrade-i Dahiliye
İrade-i Divân-i Ahkâm-i Adliye
İrade-i Meclis-i Vâlâ
İrade-i Şurâ-yı Devlet
Meclis-i Vâlâ
Sadaret Mektûbî
Sadaret Mektub-i Mühimme
Şurâ-yı Devlet
Yıldız Esas Evrak
Sadaret Mektub-i Mühimme Şurâ-yı Devlet Yıldız Esas Evrak
İnceleme-Araştırma
Abdurrahman Adil, "Tanzimatta İlk Cürm-i Siyâsî-Kuleli Vak'ası ve Ahmed Rasim Bey", Hâdisât-ı Hukukiyye, XV, İstanbul: İkdam Matbaası, 1340.
Abu-Manneh, Butrus, Studies on Islam and The Ottoman Empire in the 19th Century (1826- 1876), İstanbul: Isis Yay., 2001.
Akyıldız, Ali, "Kâime", DİA, XXIV, 212-215.
_____, Osmanlı Finans Sisteminde Dönüm Noktası Kâğıt Para ve Sosyo-ekonomik Etkileri, İs- tanbul, Eren Yay., 1996.
Akün, Ömer Faruk "Namık Kemal", DİA, XXXII, 361-378.
Ayvazoğlu, Beşir, Kahveniz Nasıl Olsun Türk Kahvesinin Kültür Tarihi, İstanbul: Kapı Yay., 2012
Beyhan, Mehmet Ali, "Şirvanîzâde Mehmed Rüştü Paşa", DİA, XXXIX, 209-210.
Bruinessen, Martin Van, Ağa, Şeyh, Devlet, trc. Banu Yakut, İstanbul: İletişim Yay., 2003.
Cevdet Paşa, Tezâkir, II. Cilt, Ankara: TTK, 1986.
Davison, Roderic H., "Turkish Attitudes Concerning Christian-Muslim Equality in the Ni- neteenth Century", The Modern Middle East, ed. A. Hourani-P.S. Khoury-M.C. Wilson, London 1993.
Hut, Davut, "İkinci Meşrutiyet Döneminde Bir Osmanlı Entellektüeli Babanzade İsmail Hakkı (1876-1913)", Tarihimizden Portreler Osmanlı Kimliği, ed. Zekeriya Kurşun- Haydar Çoruh, İstanbul 2013, s. 101-122.
İğdemir, Uluğ, Kuleli Vak'ası Hakkında Bir Araştırma, Ankara: TTK, 2009.
İpşirli, Mehmet, "Cer", DİA, VII, 388-389.
Jorga, Nicolae, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, trc. Nilüfer Epçeli-Kontrol. Kemal Beydilli, İstanbul 2005.
Kara, İsmail, "Müsavat mı, Eşitsizlik mi?", Mete Tunçay'a Armağan, Der. M. Ö. Alkan-T. Bora-M. Koraltürk, İstanbul: İletişim Yay., 2007, s. 163-189.
Karpat, Kemal, İslâm'ın Siyasallaşması, trc. Şiar Yalçın, İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yay., 2009.
Kazgan, Haydar, Galata Bankerleri, İstanbul: TEB, 1991.
Kodaman, Bayram, Sultan II. Abdülhamid Devri Doğu Anadolu Politikası, Ankara: Türk Kül- türünü Araştırma Enstitüsü Yay., 1987.
Kılıç, Hulusi, "el-Makâmât", DİA, XXVII, 414-415.
Kılıç, Rüya, Osmanlıdan Cumhuriyete Sufî Geleneğin Taşıyıcıları, İstanbul: Dergâh Yay., 2009.
Kırzıoğlu, M. Fahrettin, 100. Yıldönümü dolayısıyla 1855 Kars Zaferi, İstanbul: Işıl Matbaası, 1955.
Kuran, Ahmet Bedevi İnkılap Tarihimiz ve "Jön Türkler", İstanbul: Tan Matbaası, 1945.
Kuntay, Mithat Cemal Namık Kemal Devrinin İnsanları ve Olayları Arasında, II. Cilt I. Kısım, İstanbul: MEB, 1949.
Onaran, Burak, "Kuleli Vakası Hakkında Başka Bir Araştırma", Tarih ve Toplum Yeni Yakla- şımlar, Bahar 2007, V, 9-39.
_____, A Bas Le Sultan La Conjuration de Kuleli (1859) et I'organisation Meslek (1867) les Premiéres tentatives de détronement aprés I'abolition des Janissaires, Ecole Des Hautes Etudes En Sciences Sociales, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Paris 2009.
Orman, Sabri, Gazâlî, Biyografisi, Hakikat Araştırması, Felsefe Eleştirisi, İhya Hareketi, Etkisi, İstanbul: İnsan Yay., 2013.
Öke, Mim Kemal, Saraydaki Casus Gizli Belgelerle Abdülhamid Devri ve İngiliz Ajanı Yahudi Vambery, İstanbul: Hikmet Neşriyat, 1991.
Özbilgen, Erol, "II Abdülhamid'e Muhalefet", II. Abdülhamid ve Dönemi Sempozyum Bildirileri, haz. Coşkun Yılmaz, İstanbul: Seha Neşriyat, 1992.
Saydam, Abdullah "Namık Paşa", DİA, XXXII, 379-380.
Şeker, Fatih M., Cumhuriyet İdeolojisinin Nakşibendîlik Tasavvuru Şerif Mardin Örneği, İstan- bul: Dergâh Yay., 2007.
Tansel, Feyziye Abdullah Namık Kemal'in Hususi Mektupları, I. Cilt, Ankara, TTK, 1967.
Vak'a-nüvis Ahmed Lûtfî Efendi Tarihi, haz. M. Münir Aktepe, X. Cilt, Ankara: TTK, 1988.
Vambery, Arminius, The Story of My Struggles Professor of Oriental Languages in the Univer- sity of Budapest, Volume I, New York 1904.
_____, The Life and Adventures of Arminius Vambery, New York 1914.
_____, Bir Sahte Dervişin Orta Asya Gezisi, çev. Abdurrahman Samipaşazâde Abdülhalim, haz. N. Ahmet Özalp, İstanbul: Kitabevi Yay., 2012.
Varol, Muharrem, Islahat Siyaset Tarikat Bektaşiliğin İlgası Sonrasında Osmanlı Devleti'nin Tarikat Politikaları (1826-1866), İstanbul: Dergâh Yay., 2013.
_____, "Siyasi Bir Lider Olarak Süleymaniyeli Şeyh Ahmed Efendi", Türk Tarihinde Lider ve Liderlik Anlayışı, ed. Ali Arslan, İstanbul: Kitabevi Yay., 2014, s. 65-76.
Voll, John Obert, İslam Süreklilik ve Değişim, trc. C. Aydın-C. Şişman-M. Demirhan, I. Cilt, İstanbul: Yöneliş Yay., 1991.
Yetkin, Çetin, Türk Halk Hareketleri ve Devrimler, İstanbul: Say Yay., 1984.
Zarcone, Thierry, Yasak Kent Buhara (1830-1888), trc. Ali Berktay, İstanbul: İletişim Yay., 2001.
(http://www.iranicaonline.org/articles/spiegel; (Erişim Tarihi 28.02.2015)
Osmanlı Kahvehâneleri Mekân, Sosyalleşme, İktidar, ed. Ahmet Yaşar, İstanbul: Kitap Yay., 2010.
III. Süreli Yayın
Sâlnâme-i Devlet, Sene 1282, Def'a 20.