Modern Bir Molla Kasım Örneği: Muhammed Şahin'in Mesnevi'nin Tenkidi Adlı Eseri

İslâm düşüncesinde sûfîlere karşı yöneltilen tenkitlerin tarihi neredeyse onların ortaya çıkışı kadar eskidir. Bu tenkitlerin bir kısmı ulemâ, bir kısmı da bizzat sûfîler tarafından ileri sürülmüştür. Yeterli ilmî donanıma ve hassasiyete sahip kişilerce hem içeriden hem de dışarıdan yöneltilen bu eleştirilerin, tasavvufun sağlıklı bir zeminde ilerlemesini temin ettiği inkâr edilemez. Fakat tasavvufun tarihî ve nazarî gelişiminden habersiz, sırf onu karalamak maksadıyla hareket eden bazı zevâtın tenkitleri ayrı bir kategoride değerlendirilmelidir. Muhammed Şahin'in 1946 yılında neşrettiği Mesnevi'nin Tenkidi adlı eseri bunun örneklerinden biridir. Bu eser aslında Türkiye'de bir kesimin 1950'li yıllara kadar din ve tasavvuf sahasına nasıl baktığının da bir resmini sunmaktadır. Bu makalede, Muhammed Şahin adında, hakkında hiçbir şey bilmediğimiz bir müellifin niçin böyle bir eser telifine giriştiği ve eseri boyunca neleri anlatmaya gayret ettiği anlaşılmaya çalışılacaktır.

An Example of A Modern Molla K?sım: Muhammed Şahin's Work Titled Mesnevi'nin Tenkidi

The history of the critiques directed against sufis in Islamic thought is almost as old as the emergence of the Sufis. Some of these critiques have been proposed by the scholars and some others by sufis themselves. It is undeniable that the critiques directed both inside and outside by the people with adequate scholarly training, background, and sensitivity contributed to the progress of sufism on a healthy basis. However, the critiques of some other persons who are unaware of the historical and theoretical development of sufism and just acting with the intent to discredit it have to be evaluated under a separate category. Muhammad Şahin's work Mesnevi'nin Tenkidi published in 1946 is an example of this latter type of critiques. In fact, this work presents a picture of the point of view of a certain class of society in Turkey regarding the field of religion and sufism until 1950's. In this article, we will try to understand why an author named Muhammed Şahin, about whom we know nothing, has attempted to write such a book and what he has tried to explain in his work.

___

Âbidin Paşa, Tercüme ve Şerh-i Mesnevî-i Şerîf, Dersaâdet: Matbaa-i Osmâniyye, 1303.
Arpaguş, Safi, "Tasavvufî Düşünce ve Şerh Geleneğinde Mevlânâ Celâleddîn Rûmî-Muhyiddîn İbn Arabî İlişkisi", Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, sayı: 25, 2010, s. 211- 238.
Ceyhan, Semih, "Mesnevî", DİA, Ankara 2004, XXIX, 325-334.
Chittick, William C., "Rûmî ve Mevlevîlik", trc. Safi Arpaguş, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, sayı: 14, 2005, s. 709-727.
Chittick, William C., Kozmos'taki Tek Hakikat, trc. Ömer Çolakoğlu, İstanbul: Sufi Yay., 2010
Çelik, İsa, Âbidin Paşa'nın Mesnevî Şerhi ve Tasavvufî Düşünceleri, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 2001.
Ebu Zeyd, Nasr Hâmid, "Hermenötik ve Metin Yorumu", trc. Muhammed Coşkun, Marma- ra Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 46, 2014, s. 237-266.
Gökbulut, Süleyman, Harezmî'nin Mesnevî Şerhi, İzmir: Tibyan Yay., 2013.
Kara, İsmail, "Çağdaş Türk Düşüncesinde Bir Tenkit/Tasfiye Alanı Olarak Tasavvuf ve Ta- rikatlar", Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler: Kaynakları-Doktrin, Ayin ve Erkan- Tarikatlar-Edebiyat-Mimarî-İkonografi-Modernizm içinde, haz. Ahmet Yaşar Ocak, An- kara: Türk Tarih Kurumu Yay., 2005, s. 561-585.
_____, Cumhuriyet Türkiyesi'nde Bir Mesele Olarak İslâm, İstanbul: Dergâh Yay., 2010.
_____, Türkiye'de İslâmcılık Düşüncesi: Metinler/Kişiler, İstanbul: Risale Yay., 1987.
Kara, Mustafa, Metinlerle Günümüz Tasavvuf Hareketleri, İstanbul: Dergâh Yay., 2002.
Küçük, Osman Nuri, "Mevlânâ'nın Yöneticilerle İlişkileri ve Moğol Casusuluğu İddiaları I", Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, sayı: 11, 2003, s. 259-322.
_____, "Mevlânâ'nın Yöneticilerle İlişkileri ve Moğol Casusuluğu İddiaları II", Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, sayı: 12, 2004, s. 173-195.
Mevlâna Celâleddîn Rûmî, Mesnevî, haz. Adnan Karaismailoğlu, İstanbul: Yeni Şafak, 2004.
Nesterova, Svitlana, Mesnevî'de Örtülü Anlamlar, İstanbul: İnsan Yay., 2012.
Olgun, Tâhir, Mesnevî'nin Eski ve Yeni Mu'terizleri, İstanbul: Tecelli Matbaası, 1946.
_____, Mesnevi'nin Yeni Mu'tarızına İkinci Cevap, İstanbul: Rıza Koşkun Matbaası, 1947.
Serrâc, Ebu Nasr, el-Lüma' (İslâm Tasavvufu), trc. H. Kâmil Yılmaz, İstanbul: Altınoluk Yay., 1996.
Şahin, Muhammed, Mesnevi'nin Tenkidi, İstanbul: Güven Basımevi, 1946.
Şimşek, H. İbrahim, "Türk Modernleşmesi Sürecinde Tasavvuf Alanında Ortaya Çıkan Bazı Yöntem Tartışmaları", Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 9, 2006, s. 7-40.
Uludağ, Süleyman, Tasavvuf ve Tenkit, İstanbul: Mavi Yay., 2011.
Yavuz, Yusuf Şevki, "Fahreddin er-Râzî", DİA, İstanbul 1995, XII, 89-95.