Muş Mütesellimi Alaaddin İsyanı

Osmanlı Devleti’nin, 16. yüzyılın sonlarına doğru İran ve Avusturya ile yaptığı savaşların uzun süreli olması devleti hem askeri hem de mali açıdan olumsuz etkilemiştir. 17. yüzyılda da devam eden bu durum içeride karışıklıklara neden olmuştur. Dolayısıyla 17. yüzyıl Osmanlı Devleti genelinde asayiş olaylarının had safhaya ulaştığı bir dönem olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu yüzyılda Osmanlı ordusu bir taraftan batı ve doğu cephelerinde hâkimiyetini korumak için çabalarken, diğer taraftan da içerdeki âsilerle mücadele etmek zorunda kalmıştır. Savaşlar ve Anadolu’yu kasıp kavuran isyanlar nedeniyle askeri masrafların artması önemli boyutlarda bütçe açığı oluşturdu. 18. yüzyıla gelindiğinde de durum bundan farklı değildi. Osmanlı Devleti, bu yüzyılda da askeri açıdan oldukça masraflı seferlere girişmiştir. Savaşlar sebebiyle Anadolu’da meydana gelen otorite boşluğundan istifade eden kimi yöneticiler devlete başkaldırarak isyan etmişlerdir. Bu bağlamda 18. yüzyılın ortalarında Muş mütesellimi Alaaddin liderliğinde, Muş ve çevre şehir ve kasabalarda ortaya çıkan isyan ve eşkıyalık faaliyetleri devlet için oldukça tehlikeli bir boyuta ulaşmıştır. Alaaddin ve yandaşları Erzurum, Van, Bitlis ve Muş mıntıkalarında savunmasız pek çok yerleşim yerinde hâkimiyet kurmuşlar ve kendilerine karşı gelen ahaliyi öldürmüşlerdir. Nüfus ve gücünü gittikçe artıran eşkıya lideri, Muş ve çevresinde savunma amaçlı çok sayıda kale, palanga ve kuleler yaptırmıştır. Osmanlı Devleti’nin sınır güvenliğini tehlikeye düşüren ve ahalinin can ve mal ehemmiyetini ortadan kaldıran bu isyan ve eşkıyalık olaylarının bir an önce bastırılarak, kamu düzeninin yeniden tesis edilmesi devlet için büyük önem taşımaktaydı. Bu sebeple devlet isyan ve eşkıyalık faaliyetlerine sonlandırmak için Çeteci Abdullah Paşa’yı görevlendirmiştir. Yapılan muharebede eşkıya lideri Alaaddin ve destekçileri bozguna uğratılmış bölgede ehemmiyet ve huzur yeniden tesis edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı Devleti, Muş, Mütesellim, İsyan

Rebellion of Alaaddin, Mütesellim of Muş

The long-term wars among Ottoman Empire, Iran and Austria to the end of 16thCentury affected the ottomans negatively in terms of military and finance. This situationwhich gone on in 17th century caused the internal disorders. Thus, 17th century is seen asa period in which anarchy reached at the advanced stage throughout the Ottoman Empire.While The Ottoman Army made effort in order to protect its sovereignty on the western andeastern front lines in this century, it had to struggle with the domestic rebels. The increasein the military expenses due to the wars and rebellions which oppressed Anatolia causedsignificantly budget deficits. The situation was the same in 18th century. Ottoman Empiremade the expensive campaigns in terms of military in this century, too. Some administratorswho resigned in the authority gap in Anatolia due to the wars revolted and rose against thestate. The brigandage events due to the internal rebellions made disturbance in the securityand peace atmosphere in the various places in Anatolia, and caused a significant danger inthe state.Within this context, the rebellions and brigandage events that arose in Muş provincetogether with the cities and villages around it under the leadership of Alaaddin Mütesellimof Muş in the 18th century became dangerous for the Empire. Alaaddin and his followersestablished dominance in many indefensible settlements of the territories of Erzurum, Bitlis,Van and Muş, and killed many inhabitants who disobey them. The brigand leader who wasgetting increased his influence and power day by day constructed many fortresses, pulleyblocks and towers in and around Muş for defence. It was very significant for the OttomanEmpire to constitute the public order repressing immediately the rebellions and brigandageevents that jeopardised the border security of Ottoman and that abolished the safety of lifeand property of the public. That’s why, Guerrilla Abdullah Pasha was authorised to terminatethese bellions and brigandage events. At the result of the war, Alaaddin the brigand leaderand his supporters were defeated and hereby safety and peace could be constituted again.

Keywords:

Ottoman Empire Muş, Mütesellim, Rebellion, Brigandage,

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
Cevdet Dâhiliye (C.DH.): 65, 98, 102, 194, 270, 279, 210, 306.
Cevdet Askeriye (C.AS.): 233.
Amedi Kalemi (A.AMD.) 8, 2.
Mühimme Defteri: (MHM.): 145, 153.
Tahrir Defteri: (TD.) 189.
Seyahatnameler
Evliya Çelebi b. Derviş Mehemmed Zılli, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, 4. Kitap, (Haz. Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı), İstanbul 2001.
Araştırma ve İncelemeler
AGOSTON, Gabor, Barut, Top ve Tüfek Osmanlı İmparatorluğu’nun Askeri Gücü ve Silah Sanayi, İstanbul, 2006.
AKDAĞ, Mustafa, “Genel Çizgileriyle XVII. Yüzyıl Türkiye Tarihi”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, 4/6-7, Ankara, 1966, s. 201-247.
AKDAĞ, Mustafa, Türkiye Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası Celâlî İsyanları, İstanbul, 2017.
AYDÜZ, Salim, Tophane-i Amire ve Top Döküm Teknolojisi, Ankara, 2006. BARKEY, Karen, Eşkıyalar ve Devlet Osmanlı Tarzı Devlet Merkezleşmesi, (Çev. Zetnep Altok), İstanbul, 2011.
BAYRAK, Şaban, Anadolu’da Eşkıyalık Olayları (XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında 1700- 1750), İstanbul, 2015.
ÇETİN, Cemal, “Kamu Düzeninde Alternatif Bir Yöntem: Nezir” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8/36, 2015, s. 287-310.
DARKOT, Besim, “Muş”, Meb. İslam Ansiklopedisi, C. 8, Eskişehir, 1997, s. 744- 747.
DEMİRCİ, Süleyman- ARSLAN, Hasan, Osmanlı Türkiye’sinde Eşkıya, Devlet ve İsyan, İstanbul, 2012.
GÖGER, Veysel, “Askerî Devrim Kuramı ve XVI. Yüzyıl Osmanlı Kale Kuşatmaları”, Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 22/42, İstanbul, 2017/1, s. 67-106.
GÖGER, Veysel, 16. Yüzyıl Osmanlı Kale Kuşatmaları (Strateji, Taktik, Kuşatma Aşamaları ve Teknolojisi), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul, 2014.
GÜNGÖR, Tahir, Vak‘a-Nüvîs Hâkim Efendi Tarihi (Metin ve Tahlîl), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul, 2014.
İLGÜREL, Mücteba, “Osmanlılar’da Eşkiyalık Hareketleri”, DİA, C.11, İstanbul, 1995, s. 466-469.
KILIÇ, Orhan, “Muş Sancağı Dirlikleri”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9/1, Elazığ, 1999, s. 155-178.
KÜTÜKOĞLU, Bekir, Çeşmî-Zâde Mustafa Reşîd-Çeşmî Zâde Tarihi, İstanbul,1993.
ÖZCAN, Selim, “XVIII. Yüzyıl Canik (Samsun) Sancağında Eşkıyalık Hareketler”, Osmanlı’dan Günümüze Eşkıyalık ve Terör, Editör, Osman Köse, Samsun, 2009.
ÖZKAYA, Yücel, “Mütesellim”, DİA, C. 32, İstanbul, 2006, s. 203-204.
PAKALIN, M. Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. 3. İstanbul, 1983.
SAN, M. Salih, Doğu Anadolu ve Muş’un İzahlı Kronolojik Tarihi, Ankara, 1966.
SÖNMEZ, Mehmet Emin, “Muş İlinde Nüfus Hareketlerinin Nedenleri ve Sonuçları”, Türk Coğrafya Dergisi, S. 55, İstanbul, 2010, s. 45-57.
ULUERLER, Sıtkı, Osmanlı-İran Sınır ve Aşiret (1800-1854), Ankara, 2015.
ÜNAL, Mehmet Ali, Osmanlı Tarih Sözlüğü, İstanbul, 2012.