Türkiye Arkeolojisinde Dolmenlerin Yeri – Bir Değerlendirme

Dolmenler ve diğer megalitik anıtlar, Avrupa tarihöncesinin önemli unsurlarıdır.Türkiye'de de benzer türden anıtların var olduğu, 1930'lardan beri bilinmektedir ve buanıtlar üzerine yapılan araştırmalar günümüze kadar, aralıklı olarak, devam etmiştir.Bununla birlikte, Türkiye'deki megalitik anıtlar, kısmen bu anıtlara yönelik araştırma ilgisinin görece eksikliğinden ve kısmen de arkeologlar arasındaki terminolojikkarışıklıktan dolayı tam olarak anlaşılamamıştır. Bu makale, dolmenlerle ilgiliterminolojik konuları tartışmakta ve Türkiye'deki bu megalitik anıtların araştırılmatarihini özetlemektedir. Makale daha sonra, şu anda Türkiye'de bilinen yaklaşık 1100dolmeni değerlendirmektedir. Bu dolmenlerin neredeyse tamamı, ülkenin sınırlarında, üçfarklı bölgede (Orta Fırat-Kilikya, Kars, Türkiye Trakyası) bulunmaktadır ve bubölgelerin her birinde bulunan dolmenler farklı bir mimari karaktere ve kronolojikkonuma sahiptir.

THE PLACE OF DOLMENS IN THE ARCHAEOLOGY OF TURKEY – A REVIEW

Dolmens and other megalithic monuments are important elements of European prehistory. Similar kinds of monuments have been known to exist in Turkey since the 1930s, and research on these monuments has continued intermittently until the present day. However, megalithic monuments in Turkey remain poorly understood, due in part to a relative lack of research interest in these monuments, and in part to terminological confusion among archaeologists. This article discusses terminological issues related to dolmens, and summarizes the history of research in Turkey of these megalithic monuments. Then the article reviews the approximately 1100 dolmens currently known in Turkey. Almost all of these dolmens are in three different regions (middle EuphratesCilicia, Kars, Turkish Thrace) at the edges of the country, and the dolmens in each of these regions have a different architectural character and chronological position.

PDF

___

Akman, M. (1997). Megalithforschung in Thrakien. Istanbuler Mitteilungen, 47, 151-170.
Alvaro, C. & Palumbi G. (2014). New ‘pastoral landscapes’ of the early third millennium BC in the Malatya plain, the case of Gelinciktepe. In P. Bieliński, M. Gawlikowski, R. Koliński, D. Ławecka, A. Sołtysiak & Z. Wygnańska (Eds.), Proceedings of the 8th International Congress on the Archaeology of the Ancient Near East (Vol 2, pp. 607-618). Harrassowitz Verlag.
Bostancı, E. Y. (1952). Gökırmak vadisinde prehistuvar araştırmaları yeni Paleolitik buluntular. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 10, 137-142.
Borchardt, J. & W. Wurster. (1989). Megalit Graber in Lykien. Jahrbuch des DAI, 89, 513-538.
Chantre, E. (1882). L’âge de la pierre et l’âge du bronze dans l’Asie occidental. Bulletin de la Société d’Anthropologie de Lyon, 1(2), 206-217.
Delev, P. (1984). Megalithic Thracian tombs in south-eastern Bulgaria. Anatolica, 11, 17-45.
Epstein, C. (1985). Dolmens excavated in the Golan. Atiqot, 17, 20-58.
Erdoğu, R. (2003). A major new megalithic complex in Europe. Antiquity, Project Gallery 77(297) (http://www.antiquity.ac.uk/projgall/erdogu297/, accessed 2 March 2021)
Erdoğu, R. (2005). Megalithic monuments of Turkish Thrace. Unpublished M.Phil thesis, University of Durham.
Erdoğu, B., Erdoğu, R. & Chapman, J. (2002). Kırıkköy – the largest megalithic complex in Turkish Thrace. Antaeus, 25, 547-569.
Fraser, J. (2018). Dolmens in the Levant. Palestine Exploration Fund Annual XIV. Routledge.
Kalantanian, I. (2011). The Early Bronze Age complexes of Talin cemetery. Studii de Preistorie, 8, 123-138.
Kansu, Ş. A. (1938). Prehistorya Araştırmalarında Metodlar. Kenan Basımevi ve Klişe Fabrikası.
Kansu, Ş. A. (1963). Edirne’nin Lalapaşa-Büyünlü dolmenleri hakkında ilk not. Belleten, 27(107), 491-492.
Kansu, Ş. A. (1964). Kuzeydoğu Anadolu’da Arpaçay (Çaycı Köyü) dolmenlerinden galerili bir dolmen hakkında. Belleten, 28(110), 327-330.
Kansu, Ş. A. (1969). Edirne’de bulunan dolmenler ve dikili taşlar hakkında yeni gözlemler. Belleten, 33(132), 577-579.
Kansu, Ş. A. (1971). Edirne’nin Lalapaşa çevresindeki Kalkansöğüt, Vaysal, Karagöl dolmenleri. Belleten, 35(137), 124-136.
Kökten, İ. K. (1944). Orta, doğu ve kuzey Anadolu’da yapılan tarih öncesi araştırmaları. Belleten, 8(32), 659-680.
Kökten, İ. K. (1945). Kuzeydoğu Anadolu prehistoryasında Bayburt çevresinin yeri ve önemi. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 3. 431-462.
Kökten, İ. K. (1947). 1945 yılında Türk Tarih Kurumu adına yapılan tarih öncesi araştırmaları. Belleten, 11(43), 451-462.
Kökten, İ. K. (1951). Kuzeybatı Anadolu’nun tarihöncesi hakkında yeni gözlemler. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 9(3), 201-214.
Kökten, İ. K. (1960). Anadolu Maraş vilayetinde tarihten dip tarihe gidiş. Türk Arkeoloji Dergisi, 10(1), 42-51.
Kökten, İ. K. (1967). Karain Kılavuzu. Milli Eğitim Bakanlığı Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları.
Köroğlu, K. (2000). Çıldır kurganları, The kurgans of Çıldır. Arkeoloji ve Sanat, 96, 2-11.
Morgan, J. de. (1890). Les nécropoles préhistoriques du nord de la Perse. Revue Archéologique, 3ième série, 16, 1-15.
Nekhrizov, G. (2015). Dolmens and rock-cut monuments. In J. Valeva, E. Nankov & D. Graninger (Eds.), A Companion to Ancient Thrace, 126-143. John Wiley & Sons.
Nehrizov, G. & Agre, D. (2015). Les premiers tombeaux de Thrace. Dossiers d’Archéologie, 368, 34-37.
Osten, H. von der. (1930). Explorations in Hittite Asia Minor, 1929. Oriental Institute Communications 8, University of Chicago Press.
Özdoğan, M. (1982). Doğu Marmara ve Trakya araştırmaları. Türk Arkeoloji Dergisi, 26(1), 37-62.
Özdoğan, M. (1983). Trakya’da tarihöncesi araştırmalarının bugünkü durumu ve bazı sorunlar. Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, 10-11, 21-58.
Özdoğan, M. (1998). Early Iron Age in eastern Thrace and the megalithic monuments. In N. Tuna, Z. Aktüre & M. Lynch (Eds.), Thracians and Phrygians: Problems of Parallelism (pp. 29-40). Orta Doğu Teknik Ünversitesi.
Özdoğan, M. & Akman, M. (1992). 1990 yılı Trakya ve Marmara bölgesi araştırmaları. 9. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 405-423. Ankara Üniversitesi Basımevi.
Özfırat, A. (2009). Excavation of the Bozkurt kurgan cemetery, 2007: first preliminary report. Archäologische Mitteilungen aus Iran und Turan, 41, 233-247.
Peltenburg, E. (2008). Enclosing the ancestors and the growth of socio-political complexity in Early Bronze Age Syria. In G. Bartoloni & M.G. Benedettini (Eds.), Sepolti tra i Vivi. Evidenza ed Interpretazione di Contesti Funerari in Abitato. Atti del Convegno Internazionale, 215-247. Scienze dell’Antichità 14(1). Università degli Studi di Roma “La Sapienza”.
Peltenburg, E. (2013). Conflict and exclusivity in Early Bronze Age societies of the middle Euphrates valley. Journal of Near Eastern Studies, 72(2), 233- 252.
Prag, K. (1995). The Dead Sea dolmens, death, and the landscape. In S. Campbell & A. Green (Eds.), Archaeology of Death in the Ancient Near East, 75-84. Oxbow Books.
Przyluski, J. (1937). Les monuments mégalithiques de Malatya. Revue Archéologique 6 ième série 6, 3-7.
Société Préhistorique Française. (1929). Manuel de Recherches Préhistoriques (2nd edition). Alfred Costes.
Steadman, S. (1994). Prehistoric sites on the Cilician coastal plain: Chalcolithic and Early Bronze Age pottery from the 1991 Bilkent University Survey. Anatolian Studies, 44, 85-103.
Trifonov, V. (2013). What distinguishes Caucasian megaliths from European ones? In S. Bergerbrant & S. Sabatini (Eds.), Counterpoint: Essays in Archaeology and Heritage Studies in Honour of Professor Kristian Kristiansen, 321-328. BAR International Series 2508. Archaeopress.
Yılmaz, D. (2006). Erken Tunç Çağı’ında güneydoğu Anadolu’da oda mezar geleneğı / Burial customs of the chamber tombs in southeast Anatolia during the Early Bronze Age. Anadolu/Anatolia, 31, 57-80
Yükmen, B. (2000). 1998 yılı Adıyaman, Gaziantep, Hatay, Kars illeri yüzey araştırması. 17. Araştırma Sonuçları Toplantısı, volume 1, 293-300. Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Basımevi.
Yükmen, B. (2001). 1999 yılı Adıyaman, Kahramanmaraş, Hatay illeri yüzey araştırması. 18.Araştırma Sonuçları Toplantısı, 2, 151-156. Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Basımevi.
Yükmen, B. (2003). Doğu ve Güneydoğu Anadolu Dolmenleri Işığında Anadolu Megalitleri. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Yükmen Edens, B. (2003). Hatay ve Kahramanmaraş illeri 2001 araştırması. 19. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 2, 299-310. Kültür Bakanlığı DÖSİMM Basımevi.
Yükmen Edens, B. (2004). Adana, Şanlıurfa, Hatay illeri 2002 yılı megalitizm yüzey araştırması. 21. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 2, 315-324. Kültür Bakanlığı DÖSİMM Basımevi.
Yükmen Edens, B. (2012). Dolmens of Hatay (southern Turkey) and their connections in Anatolia and the Levant. Levant, 44(2), 186-204.
Yükmen Edens, B. (2018). “Erken Prehistorya ve Kilikya Bazalt Alanları” projesi 2016 yüzey araştırmaları sezonu. 35. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 1, 225-246. Bursa Büyükşehir Belediyesi Matbaa.
Yükmen Edens, B. (2019). ‘Erken Prehistorya ve Kilikya Bazalt Alanları’ projesi 2017 yüzey araştırmaları. 36. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 1, 297-326. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
Zohar, M. (1992). Megalithic cemeteries in the Levant, In O. Bar-Yosef & A. Khazanov (Eds.), Pastoralism in the Levant, Archaeological Materials in Anthropological Perspectives, 43-63. Prehistory Press.