AN ANALYSIS OF SOME OF THE REVOLTS THAT ERUPTED IN THE OTTOMAN EMPIRE AND IN THE EARLY YEARS OF THE TURKISH REPUBLIC OVER THE CONCEPT OF SOCIAL MOVEMENTS

During the reign of the Ottoman Empire and the early years of the Republic of Turkey established after the War of Independence, several social movements that generally gave rise to revolts emerged for various reasons. In the Ottoman Empire, social movements generally emerged based on religious or economic discontent, while, in the first years of the Republic, they generally emerged as a response to the new state system and practices. Aiming to prevent reforms, social movements that broke out in the early-republican period wanted to hide behind the arguments accepted as legitimate by the society in order to prevent the desired reforms. These baseless arguments, which were frequently voiced in the early years of the Republic of Turkey, were generally based on religious abuse, claiming that ethnic discrimination would be applied, centuries-old religious practices and traditions would be banned, Islamic law (sharia) would be prohibited, etc. During the Ottoman rule, tribes that were dominant in the Eastern Anatolia Region enjoyed partial autonomy due to the distance from the state center and geographical conditions making transportation and communication difficult. In order not to be deprived of this partial autonomy, some prominent tribes in the region started revolts at various times against the newly established republic, which was adopting a strictly centralized structure. This paper aims to explain the revolts that erupted in the Ottoman Empire and the early years of the Republic of Turkey and their reasons within the framework of the concept of social movements.

Osmanlı Devleti ve Cumhuriyetin İlk Yıllarında Ortaya Çıkan Bazı İsyanlara Toplumsal Hareketler Kavramı Üzerinden Bakış

Osmanlı Devleti zamanından itibaren ve Kurtuluş Savaşı sonrasında yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti döneminin ilk yıllarında çeşitli nedenlerden dolayı genellikle isyanlar ile sonuçlanan toplumsal hareketlilikler yaşanmıştır. Osmanlı Devleti Döneminde genellikle dini veya ekonomik temelli hoşnutsuzluklara dayalı toplumsal hareketlenmeler daha sıklıkla yaşanırken, yeni kurulan Cumhuriyette ise genellikle yeni kurulmak istenen devlet sistemine ve uygulamalarına tepki olarak ortaya çıkmaktadır. Bir yenileşme girişimini, ıslahat hareketini veya reformun gerçekleşmesini engelleme amacı taşıyan bu toplumsal hareketler, bu değişimi engellemek için söylem olarak toplum gözünde meşru argümanların arkasına saklanmak istemişlerdir. Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunun ilk yıllarında sıklıkla karşılaşılan bu argümanlar ise; genellikle asılsız bir şekilde etnik ayrımcılık uygulanacağı iddiası ile geleneklerin yasaklanacağı ve şeriatın terk edileceği yönündeki din istismarı söylemleri olmuştur. Osmanlı Devleti döneminde Doğu Anadolu bölgesinde etkin olan aşiretler; merkezden uzak oluşu, coğrafi şartların ulaşımı ve iletişimi zorlaştırması nedeniyle kısmen özerk ve hareket serbestliği vardı. Bazı önde gelen aşiretler; yeni kurulmakta olan ve katı merkeziyetçi bir yapıda oluşturulmaya çalışılan cumhuriyet devletine karşı, eski kazanımlarını bırakmamak adına çeşitli zamanlarda isyan hareketleri içine girdiler. Bu çalışmada; Osmanlı Devleti’nde ve Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarında ortaya çıkan ayaklanmalara ve sebeplerine toplumsal hareketlilik kavramı çerçevesinde açıklanmaya çalışılacaktır.

PDF

___

Acun, F. (2002). Celali isyanlari 1591-1611. Türkler. C.9, (Ed. Hasan Celal Güzel). Yeni Türkiye Yayınları, 275-1297.

Açıksöz, Ö. (2012). Osmanlı para politikalarinda reform çabalari 1800–1844 dönemi üzerine bir degerlendirme. Sosyal Bilimler Dergisi, Zonguldak Karaelmas Üniversitesi (ZKÜ), 6/12, 71-392.

Afyoncu, E., Demir, U. & Önal, A. (2010). Osmanlı İmparatorluğu’nda Askeri İsyanlar ve Darbeler. Yeditepe Yayınları.

Akdağ, M. (1946). Celali isyanlarinin başlamasi. DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, 4(1), 23-50.

Akdağ, M. (1964). Celali isyanlarindan büyük kaçgunluk. DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, II/2, 1-49.

Akdağ, M. (2009). Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası: Celali İsyanları. Yapı Kredi Yayınları.

Akgündüz, A. & Öztürk, S. (1999). Bilinmeyen Osmanlı. Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.

Aköz, A. & Solak, İ. (2004). Dulkadirli eyaletine ait bir kanunname (1533-1546). Manas Sosyal Bilimler Dergisi, 5(9), 9-29.

Armağan, L. (1999). Osmanlı Devleti’nde Konar-Göçerler. Osmanlı, C.4 (Ed. Güler Eren). Yeni Türkiye Yayınları, 142-150.

Aslanoğlu, İ. (2001). Aleviliğin tarihsel-sosyal temelleri. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş’ı Veli Araştırma Dergisi, 23, 123-180.

Aşgın S. (2001). Atatürk döneminde dogu anadolu (1923–1938). Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi (ATAM), XVII(50), 451-471.

Atatürk, M. K. (1934). Nutuk. Cilt I, Devlet Matbaası.

Aydın, M. A. (1994). Osmanlıda hukuk. Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi, C.1 (Ed. Ekmeleddin İhsanoğlu). İslam Tarih Sanat ve Kültür Merkezi (IRCICA) yayinlari. 375-440.

Barkan, Ö. L. (1970). XVI. Asrın ikinci yarisinda Türkiye’de fiyat hareketleri. Belleten. XXXIV/136, 557-607.

Belgelerle Mustafa Kemal Atatürk. (2003). Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları.

Berkes, N. (2006). Türkiye’de Çağdaşlaşma. (Haz. Ahmet Kuyaş), 9. Baskı. Yapı Kredi Yayınları.

Bıyıklıoğlu, T. (1981). Atatürk Yolunda 1919-1921. Kent Basımevi.

Çalı, H. H. (2006). Çevreci Toplumsal Hareket Olarak Greenpeace-Türkiye Hareketi. Yayınlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Çavdar, T. (2008). Türkiye’nin Demokrasi Tarihi 1839-1950. 2. Baskı. İmge Yayınevi.

Çaylak, A. (2005). Osmanlı’da Yöneten ve Yönetilen Bir Şerif Mardin Çözümlemesi, Kadim Yayınları.

Çay, A. (2010). Kürt Dosyası. İlgi Yayınları.

Çay, M. M. (2004). İnkılâpların hayata geçirilmesinde yerel gazeteciliğin önemi ve Konya’da Ekekon örneği (1935-1942). Selçuk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi (ATAM) Dergisi, 12, 1-34.

Çaycı, A. (2002). Gazi Mustafa Kemal Atatürk. Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.

Çolak, S. (2002). Patrona Halil ayaklanmasını hazırlayan şartlar ve isyanın pay-ı tahttaki etkileri. Türkler, C.12, 525-530 (Ed. Hasan Celal Güzel). Yeni Türkiye Yayınları.

Çorakçı, E. (2008). Modern ve Postmodern Kimlikler Bağlamında Yeni Toplumsal Hareketler. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Davison, R. H. (2005). Osmanlı İmparatorluğu’nda Reform 1856-1876. (Çev. Osman Akınhay). Agora Kitaplığı Yayınları.

Develioğlu, F. (2003). Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat. Aydın Kitabevi.

Doğan, İ. (2001). Osmanlı Ailesi, Yeni Türkiye Yayınları.

Elibol, A. (2009). Yeniçeriler ve iktidar bağlamında Osmanlı sisteminin dönüşümü. Akademik Bakış, 3(5), 21–40.

Emecan, M. F. (1999). Osmanlılarda yerleşik hayat, şehirliler ve köylüler. Osmanlı, C.4 (Ed. Güler Eren). Yeni Türkiye Yayınları, 17, 91-97.

Ercan Y. (1999). Osmanlı Devleti’nde müslüman olmayan topluluklar (Millet Sistemi). Osmanlı, C.4 (Ed. Güler Eren). Yeni Türkiye Yayınları, 197-207.

Eren, A. (1999). Osmanlı ekonomisinde kurumsal gelişmeler. Osmanlı, C.4 (Ed. Güler Eren). Yeni Türkiye Yayınları, 239-240.

Eroğlu, C. & Yarar, H. (1999). Osmanlı Ordu Teşkilatı. Millî savunma bakanlığı yayınları.

Eryılmaz, B. (1992). Osmanlı Devleti’nde Millet Sistemi. Ağaç yayınları. Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün Hayatı. (2003). Kolektif, Atatürk araştırma merkezi yayınları.

Genelkurmay Belgelerinde Kürt İsyanları, (1992). C I-II, Kaynak Yayınları,

Giddens, A. (2008). Sosyoloji (Haz. Cemal Güzel). Kırmızı Yayınları.

Goffman, D. (2004). Osmanlı Dünyası ve Avrupa 1300-1700. (Çev. Ülkün Tansel). Kitap Yayınevi.

Goodwin, G. (2011). Yeniçeriler. (Çev. Derin Türkömer). Doğan Kitap Yayınları.

Hallı, R. (1972). Türkiye Cumhuriyeti’nde Ayaklanmalar (1924-1938). Genel Kurmay Harp Tarihi yayınları.

Hobsbawm, E. J. (2003). Devrim Çağı Avrupa 1789-1848. Dost Kitabevi Yayınları.

İnalcık, H. (2005). Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600). Yapı Kredi Yayınları.

İnalcık, H. (2006). Makaleler I. (3. Baskı). Doğu Batı, Yayınları.

Kahraman, A. (2004). Kürt İsyanları: Tedip ve Tenkil. 2. Baskı, Evrensel Basım Yayın.

Karal, E. Z. (1999). Büyük Osmanlı Tarihi. C I, TTK Yayınları.

Karpat, K. H. (2008). Osmanlı Modernleşmesi: Toplum, Kurumsal Değişim ve Nüfus, (Çev. A. Z. Durukan, K. Durukan). İmge Yayınları.

Karpat, K. H. (2010). Türk Demokrasi Tarihi; Sosyal, Kültürel, Ekonomik Temeller. Timaş Yayınları.

Kasaba, R. (1993). Osmanlı İmparatorluğu ve Dünya Ekonomisi. Belge Yayınları.

Koç, Y. (2005). Osmanlıda toplumsal dinamizmden celali isyanlarına giden yol ya da iki belgeye tek yorum. Bilig, 35, 229-245.

Kurtulgan, K. (2020), PKK terrorist organization and harmful activities. Socıal, Polıtıcal, Economıc and Other Developments Occurred in Turkey Between The Years of 1980-2000, ISRES Publishing, Konya, 73-80.

Mardin, Ş. (2004). Türk Modernleşmesi, Makaleler 4, (14. Baskı). İletişim yayınları.

Mumcu, U. (1993). Kürt-İslam Ayaklanması, 11. Baskı. Tekin Yayınları.

Mustafa Nuri Paşa, (1980). Netayic ül-Vukuat. C III-IV. (Haz. Neşet Çağatay) TTK Yayınları.

Onat, H. (2003). Kızılbaşlık farklılaşması üzerine. İslamiyet Dergisi, VI(3), 111- 126.

Ortaylı, İ. (2002). Osmanlı imparatorluğunda millet sistemi. Türkler. C.10 (Ed. Hasan Celal Güzel). Yeni Türkiye Yayınları, 393-395.

Ortaylı, İ. (2007). Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi. Cedit Neşriyat.

Öz, B. (1992). Anadolu’da Alevi Ayaklanmaları. Ant Yayınları.

Özcan, B. (2002). Sultan III. Selim devri ıslahat hareketleri (Nizam-ı Cedid). Türkler. C.12, (Ed. Hasan Celal Güzel). Yeni Türkiye Yayınları, 671-684.

Öztuna, Y. (2004). Osmanlı Devleti Tarihi. Cilt I-II, Ötüken Yayınları.

Pamuk, Ş. (2002). Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları.

Pamuk, P. (2007). 100 Soruda Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914. 4. Baskı, İletişim yayınları.

Selek, S. (1968). Anadolu İhtilali. 4. Baskı, Burçak Yayınevi.

Shaw, S. J. (1965) The origins of Ottoman military reform: The Nizam-ı Cedid army of Sultan Selim III. The Journal of Modern History, 37(3), 291-306.

Shaw, S. J. (1983). Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye II. E Yayınları.

Solak-Zade Tarihi. (1989). C I, (Haz. Vahit Çabuk). Kültür Bakanlığı Yayınları.

Sosyalizm ve Toplumsal Mücadeleler Ansiklopedisi (1989). Cilt 5, İletişim Yayınları.

Şahin, İ. (1999). Göçebeler. Osmanlı, C.4 (Ed. Güler Eren). Yeni Türkiye Yayınları, 132-142.

Şenses, F. (2004). Neoliberal küreselleşme kalkınma için bir fırsat mı, engel mi? ERC Working Paper in Economic, 04/09, 1–27.

Tabakoğlu, A. (1999). Osmanlı içtimai yapısının ana hatları. Osmanlı, C.4 (Ed. Güler Eren). Yeni Türkiye Yayınları, 17-31.

Terör Örgütleri ve Tunceli’deki Yapılanması, (1997). Tunceli Valiliği Emniyet Müdürlüğü, Hizmete Özel Yayın.

Tezcan, M. (1995). Sosyolojiye Giriş (4. Baskı). Şafak Matbaası.

Tokmakçıoğlu, E. (2006). Osmanlı İmparatorluğu’nda İsyanlar. Geçit Kitabevi Yayınları.

Tunçay, M. (1981). Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek-Parti Yönetimi’nin Kurulması (1923-1931). Yurt Yayınları.

Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Tarihi I-V. TTK Yayınları.

Yaramış, A. (2002). Yeniçeri ocağının kaldırılması ve yerine Asakir-i Mansure-i Muhammediye’nin kurulması. Türkler. C.12, (Ed. Hasan Celal Güzel). Yeni Türkiye Yayınları, 697-703.

Yediyıldız, B. (1994). Osmanlı toplumu. Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi, C.1 (Ed. Ekmeleddin İhsanoğlu). İslam Tarih Sanat ve Kültür Merkezi (IRCICA) Yayınları. s.441-510.

Yediyıldız, B. (2002). Klasik dönemde Osmanlı toplumu. Türkler. C.10 (Ed. Hasan Celal Güzel). Yeni Türkiye Yayınları, 183-215.

Yetkin, Ç. (1980). Türk Halk Hareketleri ve Devrimler. Milliyet Yayınları.

Yetkin, Ç. (1996). Başlangıçtan Atatürk’e Türk Halk Eylemleri ve Devrimler. Ümit Yayınları.

Yılmaz, A. & Telci, C. (2010). Türk kültür terminolojisinde göç kavramı üzerine. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi. Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya (DTCF) Fakültesi, 7/2, 15–22.

Yılmaz, D. (2002). Şeyh Bedrettin. Ozan Yayıncılık.

Zurcher, E. J. (2009). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, 24. Baskı. İletişim Yayınları.