TANZİMAT DÖNEMİ’NDE BİR İÇ GÜMRÜK UYGULAMASI OLARAK KIZANLIK VE TEVÂBİ GÜLYAĞI GÜMRÜK RÜSÛMU

Osmanlı Devleti'nde sınırlarda ve limanlarda kurulan gümrükler yanında ülke içerisindeki bölgeler arasında mal-ürün mübadelesinin vergilendirildiği iç gümrükler de bulunmaktaydı. Bunlardan birisi Kızanlık'ta meydana getirilmiş olan iç gümrük noktasıydı. Kızanlık, Eski Zağra, Yeni Zağra ve Filibe merkez ve köylerinde üretilen gülyağlarının bölge dışına götürülmesi durumunda ürünler burada vergilendirilirdi. Devletin tahsil ettiği %12 oranında amediyye ve reftiyye adı verilen gümrük vergileriydi. 19. Yüzyılda Avrupa ıtriyat sanayi için önemli bir ihraç ürünü hâline gelen gülyağının gümrük vergileri bazı durumlarda devlet memurları tarafından emanet yöntemiyle ama çoğunlukla iltizam sistemiyle mültezimlerce tahsil edilmiştir. Araştırmada Kızanlık ve çevresi gülyağı gümrük vergilerinin 1847-1854 yılları arasında ne yolla tahsil edildiği, devletin buradan ne miktar gelir elde ettiği üzerinde durulmuştur. Ayrıca vergi tahsilinde karşılaşılan sorunlar ve bunların nasıl çözüldüğü incelenmiştir. İltizam usulü ile emanet yönetiminin pratikteki uygulamaları hakkında bilgiler verilmiştir

A Domestic Custom Practice during the Tanzimat (Reform) Era Rose-oil Customs Tariff in Kızanlık District

Besides, the customs established at the borders and the ports of the Ottoman State, there were also domestic custom taxation for product and goods exchange. One of them was the domestic custom point established in Kızanlık. If the rose-oil produced in the center and surrounding villages of Kızanlık, Stara Zagora, Nova Zagora and, Plovdiv were to be taken out of the region, it was taxed in Kızanlık. A total custom tariff of 12%, labeled amediyye and reftiye, was collected by the state.The custom tariffs of rose oil, an important export product for the European perfume industry during 19th century, was collected either by official tax collectors or by taxman according to tax farming procedure. The present study sheds light upon the tax collection system in the Kızanlık region and the income of the Ottoman State from this area between1847-1854. Moreover, the problems encountered in the taxation and tax collection system, as well as the solution to these were also investigated. Information about the practical implementation of tax collection by state officials and tax farming practices are also given

___

  • ACATAY, Abdulgafur, Gül ve Gülyağı, Özaydın Matbaası, İstanbul 1969.
  • Agop Zakaryan, Gül ve Mahsûlâtı, İzmir 1311.
  • BAYTOP, Turhan, “Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Anadoluda Yağ Gülü Yetiştirilmesi ve Gülyağı”, Tibbi ve Aromatik Bitkiler Bülteni (Gül Özel Sayısı), Anadolu Üniversitesi Tıbbi Bitkiler Araştırma Merkezi Yayını, Eskişehir 1990, S. 4, s. 8-10.
  • ÇADIRCI, Musa, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri’nin Sosyal ve Ekonomik Yapıları, TTK Yayınları, Ankara 1991.
  • GENÇ, Mehmet, Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, Ötüken Yayınları, İstanbul 2000.
  • --- “İltizam” DİA, C. 22, s. 154-158.
  • GUENTHER, Ernest, Gülyağı, (Çev. Mahir Çolakoğlu), Türk Standartları Enstitüsü Yayını, Ankara 1964.
  • Gülistan Tesis ve Tımarına ve Gül Yağı Taktîr ve İmâline Dâir Risâle, Kader Matbaası, İstanbul 1328, s. 3.
  • KARATAŞ, Yakup- Uğuz, Sacit, “Osmanlı Devleti’nin Son Dönem İç gümrük Rejimi ve Bunun Taşradaki Yansımaları: Erzurum Örneği”, History Studies,Volume:4 Issue:2, Temmuz 2012, s. 213-225.
  • KEYDER, Çağlar, “Osmanlı Devleti ve Dünya Ekonomik Sistemi”, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, İstanbul 1985, C. III, s.642-652.
  • KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., “Gümrük”, DİA, C.14, s. 263-268.
  • QUATAERT, Donald, Anadolu’da Osmanlı Reformu ve Tarım 1876- 1908, Türkiye İş Bankası Kültür Yayını, İstanbul 2008
  • ŞENER, Abdüllatif, Tanzimat Dönemi Osmanlı Vergi Sistemi, İşaret Yayınları, Ankara 1990.
  • OĞUZ, Süleyman, Osmanlı Vilâyet İdâresi ve Doğu Rumeli Vilâyeti (1878-1885), Gazi Üniversitesi Yayını, Ankara 1986.
  • OROZOFF, P.İ., The Rose İts History, Kazanlık 1906.
  • Osmanlı Ziraat ve Ticaret Gazetesi, 19 Teşrin-i Evvel 1324, S. 24.
  • TOPRAK, Zafer, “Tanzimat’tan Sonra Dış İktisadî Politika”, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, İstanbul 1985, C. III, s.668-671.
  • YILMAZ, Mehmet, “Osmanlı Devleti’nde Gülcülük ve Gülyağcılık”, Uluslar Arası Kuruluşunun 700. Yıl Dönümünde Bütün Yönleriyle Osmanlı Devleti Kongresi Bildiriler Kitabı, (7-9 Nisan 1999), Konya 2000, s. 753-761.