TAHTACILARIN MENGİ OYUNU

Tahtacılar Horasan’dan gelip Anadolu’ya yerleşen Alevi Türkmen topluluğudur. Şamanist ve batıni Heterodoks itikat öğelerini inançlarında bir arada yaşarlar. Yavuz Sultan Selim’in Çaldıran Muharebesi (1514) akabinde Alevi/Kızılbaş tayfalarına karşı yürüttüğü kıyım sonucu bir kesim Türkmen Alevisi de Akdeniz ve Ege bölgesinin dağlık kuytuluk alanlarına sığındılar. Bu alanlarda ağaç işini ve tahtacılığı kendilerine meslek edindiler. Bu nedenle dışarıdan mesleken kendilerine Tahtacı dendi. Ama onlar kendilerini Türkmen Alevisi olarak tanımladılar. Tahtacılar ağacın ruhunun olduğuna inanırlar. Ağacı kutsal değer olarak görürler. Onlara göre ağaç ruhun barınağıdır. Tahtacı ağaç ile özdeştir. Yaşlı ağaç ise ulu ve yaşlı kişilerle özdeştir. Tahtacılar Ağaçeri soyundandırlar. Ağaçeri torunlarıdır. Ağacın kutsanmasının Anadolu’da binlerce yıllık tarihi vardır. Anadolu mitolojisinde bunu bariz şekilde görmek mümkündür. Tahtacılar ve onların Mengi oyununa dair literatür ve alan araştırma verileri sınırlıdır. Amacımız dağınık olan literatürü derleyerek, yaptığımız alan araştırması verileri ile birleştirerek Mengi oyunu hakkında bilinen dağarcığın sınırlarını zorlamaktır. Tahtacıların doğum, düğün, sünnet, nişan vb. eğlence ortamında icra edilen, genç erkek ve kızları samah kültürü ve oyunu hakkında bilgilendirmek ve eğitmek amacı ile Dışarı Samahı ya da Tarikat Samahı adı altında oynanan Mengi oyunu vardır. Mengiler iki türlüdür: 1. Eski Mengiler 2. Yeni Mengiler. Alanda İtikadi Mengiler ve İtikat dışı Mengiler repertuarını özellikle bulguladık. İtikadi Mengilerin Samah ile tema, figür ve hareket tarzı itibarı ile benzerliği ve ayrılığını da alan çalışması ile belirleyerek kayıt altına aldık. Tahtacıların Meslek/iş ritmi (tahta biçme ritmi) ile mengi’nin melodik ritmi ve düzüm kalplarının (2 2 2 3) aynı olduğunu saptadık. Tahtacıların ifadesi ile” Mengi Tahtacının mührüdür”. Tahtacı Alevi Türkmenler arasında oynanan geleneksel oyun olup samaha yakın özellikler gösteren karşılama türü çoşkulu bir oyundur. Diğer bir ifade ile Mengi samahtan kopan ve samahi özellikler gösteren, samah ile karşılama arası bir oyundur.

PDF

___

Aksüt, A. (2003). Önce Türkmen Sonra Tahtacı. Kayhan Matbaası.
Atalay, B. ( 1991). Divanü Lügat-it Türk. TDK Yayınları.
Cengiz, D. (2006). Azerbaycan ve Türkiye’de Nevruz’un Mevcutluğu ve Melopoetik Hususiyetleri. Doktora tezi, Azerbaycan Müzik Akademisi Müzikoloji Bölümü.
Cengiz, D. (2006). Halkbilim Yazıları. Duvar Yayınları.
Çıblak, N. (2005). Mersin Tahtacıları Halkbilim Araştırmaları. Ürün Yayınları.
Gazimihal, M. R. (1951). Bengi Oyunu, TFA Dergisi, 1(22).
Günday, A. (1997). Dünden Bugüne Fethiye. Demşah Rehberlik.
Korkmaz, E. (1994). Ansiklopedik Alevi-Bektaşilik Terimleri Sözlüğü. Ant Yayınları.
Kehl-Bodrogi, K. (1987). Die Tahtacı Vorlaufiger Bericht über eine Etnisch- Religiöze Traditioneller Hozarbeiter Anatolien.
Kum, N. (1950). Türkmen, Yörük ve Tahtacılar arasinda tetkikler, görüşler. TFA Dergisi, 1(11).
Küçük, M. (2009). Cemaat-ı Tahtaciyan. Horasan Yayınları.
Orhonlu, C. (1957). Osmanlı İmparatorluğunda Aşiretlerin İskânı. Eren Yayınları.
Seyhan, Ö. (1967). Silifke Yöresinde Tahtacılar ve Mengi. TFA Dergisi, 11(220).
Sümer, F. (1972). Oğuzlar (Türkmenler), Tarihleri, Boy Teşkilatı, Destanları. DTCF.
Sümer, F. (1980). Oğuzlar (Türkmenler). Ant Yayınları.
Turkay; C. (1979). Başbakanlık Arşivi Belgelerine göre Osmanlı İmparatorluğunda Oymak, Aşiret ve Cemaatler.
Üçyıldız, C. N. (1979). Silifke ve yöresinde Tahtacı Türkmenlerde Gelenekler. Folklora Doğru, 5(50).
Ünal, Ş. & Anlıtamer, F. (2004). Seçilmiş Halk Oyunları, Teori ve Pratiği. Beyaz Yayınları.
Yetişen, R. (1986). Tahtacı Aşireti (Adet, Gelenek ve Görenekler). Memleket Gazetecilik ve Matbaacılık.
İNTERNET KAYNAKLARI
Web1: mengi-samah-kırtıl/https://kirtil33.Tripool.com, Erişim tarihi: 21.07.2021
FOTOĞRAFLAR
Türkiye Folklor Araştırması Dergisi (1967), Cilt 11, Sayı Kasım 1967/220, s.4581-4585
SÖZLÜ KAYNAKLAR
Aysel Yıldız (2004), Mersin ili Silifke İlçesi Kırtıl Köyü, 1949 doğumlu
Esma Miçer (2003), Muğla ili Milas İlçesi Koru Köyü, 1930 doğumlu
Eyüp Ceylan (2003), Aydın ili Karacasu ilçesi Boyasın Köyü, 1954 doğumlu
Hasan Keskin (2003), Aydın ili Karacasu ilçesi Boyasın Köyü, 1929 doğumlu
Elif Ceylan (2003), Aydın ili Karacasu ilçesi Boyası Köyü, 1959 doğumlu
İsmail Çakar (2004), Antalya ili Elmalı ilçesi Akçainiş köyü, 1922 doğumlu
İsmail Çetin (2003), Aydın ili Karacasu ilçesi Boyasın Köyü, 1932 doğumlu
Elif Tufan (2003), Aydın ili Karacasu ilçesi Boyasın Köyü, 1932 doğumlu