RAVZATÜ’S-SAFÂ VE HABİBÜ’S-SİYER’E GÖRE GURLULAR

Afganistan’daki Helmand Vadisi ile Herat kenti arasındaki dağlık alan Gur Bölgesi olarak adlandırılmaktadır. Gurlular, bölgenin adına nispetle 545/1150 yılında burada kurulmuş ve 612/1212 yılına kadar varlıklarını devam ettirmişlerdir. Gurluların menşeleri hakkında kaynaklar bir takım bilgiler verse de bu bilgilerin kesinliği yoktur. Ancak 545/1150 yılından sonra gelişen hadiseleri ele alan kaynaklar bu süreci yaklaşık olarak aynı paralelde sunmaktadır. Bu kaynaklar arasında çalışmamıza konu olan Mîrhând’ın Ravzatü’s-Safâ fî Sîreti’l-Enbiyâ ve’l-Mülûk ve’l-Hulefâ adlı eseri ile Hândmîr’in Târîhu Habibi’s-Siyer fî Ahbâr-ı Efrâd-ı Beşer adlı eseri de vardır. Her iki kitap da Gurlu tarihine ışık tutacak önemli bilgileri barındırmaktadır. Bu çalışmada her iki eser de öncelikle Türkçeye tercüme edilip istifadeye sunulmuştur. Ayrıca dönemi anlatan diğer ana kaynaklarla da mukayese edilerek değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Ghurids According To Ravzatu's-Safa And Habibu's-Siyer

The mountainous area between Helmand Valley and Herat city in Afghanistan is called Ghur Region. The Ghurids was founded here in 545/1150, in the name of the region, and maintained its existence until 612/1212. Although the sources about the origins of the Ghurids provide some information, this information is not certain. However, the sources dealing with the developing events after 545/1150 convey this process in approximately the same way. Among these sources, there is also the work of Mîrhând, Râvzatü’s-Safâ fî Sîreti’l-Enbiyâ ve’l-Mülûk ve’l-Hulefâ and Hândmîr’s Târîhu Habibi’s-Siyer fî Ahbâr-ı Efrâd-i Beşer. Both books contain important information that will shed light on the history of Ghurid. In this study, both works were firstly translated into Turkish and presented for exploitation. It has been also tried to be evaluated compared with other main sources of the period.

PDF

___

ABDUL GHAFUR, Muhammed, The Gorids History, Culture And Administration, D. Thezis, Hamburg 1960.
AKA, İsmâil, “Hândmîr”, DİA, XV, İstanbul: TDV, 1997, 550-552.
AKA, İsmâil, “Mîrhând”, DİA, XXX, İstanbul: TDV, 2005, 156-157.
al-UTBI, Kıtâb-ı Yamını, İng Ter: James Reynolds, Harvard College Library, London 1868.
AYAN, Ergin, “Gurluların Menşei Meselesi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, IV/XVI, 2011, 38-45.
BAKIR, Abdulhalik, Ortaçağ Tarih ve Medeniyetine Dair Çeviriler, I, Ankara: Bizim Büro Yayınevi, 2004.
BARTHOLD, W., Moğol İstilasına Kadar Türkistan, Haz: Hakkı Dursun Yıldız, Ankara: TTK, 1990.
BARTHOLD, W., “Saffârîler Tarihi Hakkında”, Çev. Mehmet Altay Köymen, Belleten, VII/26, Ankara 1943, 319-340.
BAYUR, Yusuf Hikmet, Hindistan Tarihi, I, Ankara: TTK, 1987.
BOSWORTH, C. E., “The Early Ghaznavids”, The Cambridge History of İran, Vol., IV, Cambridge Üniversity Press, New York, 1975, 162-198.
BOSWORTH, C. E., “Ghurdis”, Encyclopedia İranica, Vol., X, 2001, 586-590.
BOSWORTH, C. E., “The Political And Dynastic History of The Iranian World, (A.D. 1000-1217)”, The Cambridge History of İran, Vol., V, Cambridge Üniversity Press, New York, 1968, 1-203.
BULUT, Serdar, “Asya Coğrafyasının Büyük Edîbi Ali Şîr Nevâî’nin Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri Ve Türk Dili’ne Katkıları”, Asya’dan Avrupa’ya Sosyal Bilimler Dergisi, I, Sonbahar 2017, 23-41.
CÖHCE, Salim, “Hindistan’da Kurulan Türk Devletleri”, Türkler Ansiklopedisi, VIII, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002, 1199-1293.
CÜVEYNÎ, Alâaddîn Ata Melik, Târîh-i Cihângüşâ, Çev: Mürsel Öztürk, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1998.
DAMES, M. Longworth, “Gur”, İ.A., IV, İstanbul: MEB, 1978, 825.
DEMİR, Mustafa, “İslâm Ortaçağı’nda İran Bölgesindeki Tarih Yazıcılığı”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, XXXIV, Erzurum 2007, 255-273.
DEMİRCİ, Kürşat, “Dahhâk”, DİA, VIII, İstanbul: TDV, 1993, 408- 409.
DUMAN, Abdullah, “Tarihte Kayıp Türkler Bağlamında Istarbed Savaşı”, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, XXXIV, Van 2017, 428.
el-BEYHAKÎ, Ebû’l-Fazl Muhammed b. Hüseyin Kâtib, Târîh-i Beyhâkî, II, Neşr: Said Nefisî, İntişârât-ı Kitabhâne-i Senâi, Tahran 1319.
el-CÜZCÂNÎ, Mevlânâ Ebû Ömer Minhâcüddîn Osman b. Sırâcüddîn, Tabakât-ı Nâsırî, I, İng. Terc: H.G. Raverty, Oriental Books Reprint Corporation, New Delhi 1970.
ELLİOT, M., The History of İndia as Told By Its Own Historians, Ed: John Dowson, IV, London 1872, 137.
er-RÂVENDÎ, Muhammed b. Ali b. Süleyman, Râhatü’s-Sudûr ve Âyetü’s-Sürûr,I, Çev: Ahmet Ateş, TTK Yayınları, Ankara, 1999.
GÖKSU, Erkan, Ravzatu’s-Safâ fî Sîreti’l-Enbiyâ ve’l-Mülûk ve’l- Hulefâ (Tabakâ-i Selçûkiyye), Ankara: TTK, 2015.
GÜNALTAY, Şemsettin, İslâm Tarihinin Kaynakları –Tarih ve Müverrihler-, İstanbul: Endülüs Yayınları, 1991.
HAMDULLAH MÜSTEVFÎ, Ebû Bekir b. Ahmed b. Nasr Müstevfî Kazvînî, Târîh-i Güzîde, Tah. Abdü’l-Hüseyin Nevâhî, Müesseset-ü İntişârât-ı Emîr-i Kebîr, Tahran 1387.
HÂNDMÎR, Gıyâsüddîn Hândmîr b. Hâce Hümâmüddîn Muhammed b. Hâce Celâlüddîn Muhammed, Târîhu Habibi’s-Siyer fî Ahbâr-ı Efrâd-ı Beşer, II, Kitabhâne-i Hayyam, Tahran 1333.
İBNÜ’L-ESÎR, Ebî’l-Hasan Ali b. Ebî’l-Kerem Muhammed b. Muhammed b. Abdî’l-Kerem, el-Kâmil fi’t-Târih, I, Çev: Hakkı Dursun Yıldız, İstanbul: Bahar Yayınları, 1986; VII, Çev. Ahmet Ağırakça, İstanbul: Bahar Yayınları, 1986; IX, Çev: Abdülkerim Özaydın, Bahar Yayınları, İstanbul 1987, XI, Çev: Abdulkerim Özaydın, İstanbul: Bahar Yayınları, 1987; XII, Çev: Ahmet Ağırakça, Bahar Yayınları, İstanbul 1987.
İSTAHRÎ, Ülkelerin Yolları (Mesâlikü’l-Memâlik), Çev. Murat Ağarı, İstanbul: Ayışığı Yayınları, 2015.
KAFESOĞLU, İbrahim, Harezmşâhlar Devleti Tarihi, Ankara: TTK, 1984.
KALLEK, Cengiz, “Hisbe”, DİA, XVIII, İstanbul: TDV, 1998, 133- 143.
KAYA, Önal, “Ali Şîr Nevâî’nin Divanları”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, IV/1, Ankara, 2007, 46-56.
KORTEL, S. Halûk, “Gur Devletinde Bir Türk Kumadan Tâceddîn Yıldûz”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, XXXIX, İstanbul 2004, 37-54.
KUT, Güney, “Ali Şîr Nevâî”, DİA, II, İstanbul: TDV, 1989, 449-453.
KUTLU, Sönmez, “Kerrâmiyye”, DİA, XXV, İstanbul: TDV, 2002, 294-296.
LE STRANGE, Guy, Doğu Hilafetinin Memleketleri, Haz: Adnan Eskikurt-Cengiz Tomar, İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2015.
LEVEND, Agâh Sırrı, Ali Şîr Nevâî –Hayatı, Kişiliği ve Eserleri-, Ankara: TTK, 1965.
MERÇİL, Erdoğan, “Tâhirîler”, Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, V, İstanbul: Çağ Yayınları, 1989, 401-417.
MERÇİL, Erdoğan, Gazneliler Devleti Tarihi, Ankara: TTK, 2007.
MES’ÛDÎ, Mürûc ez-Zeheb (Altın Bozkırlar), Çev: D. Ahsen Batur, İstanbul: Selenge Yayınları, 2014.
MİNORSKY, V., Hudûdü’l-Âlem Mine’l-Meşrik İle’l-Magrib, Çev: Abdullah Duman-Murat Ağarı, İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2008.
MÎRHÂND, Seyyid Hamîdüddîn Muhammed b. Burhânüddîn Hâvendşâh b. Kemâlüddîn, Ravzatü’s-Safâ fî Sireti’l-Enbiyâ ve’l-Mülûk ve’l-Hulefâ, IV, Neşr: Abbas Zeryab, İntişârât-ı İlmî, Tahran 1338.
ÖNTÜRK, Vural, “Saffari Emîri Yâ’kûb b. Leys’in Siyasî Faaliyetleri”, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Van 2016, 217-238.
STOREY, C.A., Persian Literature, (A Bıo-Bıblıographıcal Survey), London 1927.
SÜMER, Faruk, Oğuzlar, Ankara: TTK, 1972.
ŞEBANKÂREÎ, Muhammed b. Ali b. Muhammed, Mecmâü’l-Ensâb, Tash. Mîr Hâkim Muhaddis, Müessesetü İntişârât-ı Emîr-i Kebîr, Tahran 1376.
ŞEŞEN, Ramazan, Müslümanlarda Tarih-Coğrafya Yazıcılığı, İstanbul: İsar Yayınları, 1998.
TABERÎ, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerir, Milletler ve Hükümdarlar Tarihi, I, Çev: Zâkir Kadirî Ugan-Ahmet Temir, İstanbul: MEB, 1991.
TÂRÎH-İ SİSTÂN, Neşr. ve Tash. Muhammed Tâkî Bahâr, Haz. Fatma Safaî-Mino Ercûmendî, Tahran 1381.
TOGAN, Zeki Velidi, “Hândmîr”, İ.A., V, İstanbul: MEB Yayınları, 1987, 210-211.
TÜRK, Mujiburahman, Gazneli Devletinden Babürlüler Devletine Kadar Bölgede Kurulan Hanedanlıklar (1206-1526), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya 2012.
USTA, Aydın, Şamanizmden Müslümanlığa Türklerin İslâmiyet Serüveni (Sâmânîler Devleti 874-1005), İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2007.
YÂKÛT EL-HAMEVÎ, Şihâbüddîn Ebî Abdullah, Mu’cemü’l- Buldân, IV, Dâru Sadr, Beyrut 1977.
YAVUZ, Yusuf Şevki, “Fahrüddîn er-Râzî”, DİA, XII, İstanbul: TDV, 1995, 89-95.
YAVUZ, Tahsin, “Ferîdûn”, DİA, XII, İstanbul: TDV Yayınları, 1995, 396.
YAZICI, Tahsin, “Mîrhând”, İ.A., VIII, MEB Yayınları, İstanbul 1979, 360-361.
YÖRÜKÂN, Yusuf Ziya, Ortaçağ Müslüman Coğrafyacılarından Seçmeler, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2013, 374.
YÜKSEL, Musa Şamil, Timurlularda Din-Devlet İlişkisi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir 2007.