OKUL YÖNETİCİLERİNİN LİDERLİK DAVRANIŞLARI ÜZERİNE BİR İNCELEME
Bu çalışmanın amacı öğretmen görüşlerine göre okulda en fazla gözlenen liderlik davranışlarının neler olduğunu belirlemek ve bu davranışları ilgili liderlik stilleri kapsamında açıklamaktır. Çalışmada nitel araştırma desenlerinden olgu bilim deseni kullanılmıştır. Araştırmanın verileri 2020-2021 eğitim öğretim yılı güz döneminde resmi eğitim kurumlarında görev yapan 33 öğretmenden toplanmıştır. Katılımcılara “Okulda en fazla gözlediğiniz liderlik davranışları nelerdir? Bu davranışları en çok hangi liderlik anlayış/ları kapsamında değerlendirmektesiniz?” şeklinde sorular yöneltilmiştir. Bu şekilde okul müdürlerinin davranışlarını ve liderlik tiplerini ortaya koyan öğretmen görüşleri incelenmiştir. Katılımcılardan çevrimiçi olarak toplanan 33 yazılı form içerik analizi yöntemiyle analiz edilmiştir. Çalışmada öğretmen görüşlerine göre okul müdürlerinin “toksik, pasif, otoriter, etik, hizmetkâr, bilge, girişimci, demokratik, uzlaştırıcı, duygusal, odaklı, yenilikçi, idealist, vizyoner, öğrenen, karizmatik, iletişimci, destekleyici, transaksiyonel, paylaşımcı, teknolojik, eklektik ve veri temelli” olmak üzere 23 farklı boyutta davranış gösterdiği sonucuna ulaşılmıştır. Çalışmada okul müdürlerinin davranışlarının daha çok olumlu liderlik kategorilerinde değerlendirildiği; olumsuz liderlik kategorilerinde ise toksik, otoriter ve pasif liderlik özelliklerinin vurgulandığı görülmektedir. Bulgular, müdürlerin genellikle olumlu davranışlar sergilediğini gösterse de diğerlerine kıyasla birkaç tür olumlu davranışa az rastlandığını fark edilmiştir. Bu davranışlar-veriye dayalı (bilimsel), idealist, vizyoner, teknolojik, öğrenen ve paylaşımcı liderlik stilleri – modern organizasyonlar için gereklidir. Bu nedenle politika yapıcılarına okullarda gözlemlenen liderlik davranışlarının haritasını çıkarmaları ve okul müdürlerinde bu olumlu davranışları geliştirmek için bir eylem planı oluşturmaları önerilmektedir.
An Investigation of School Administrators’ Leadership Behaviors
This study aims to determine the most-observed leadership behaviors at school according to the teachers’ opinions and explain these behaviors under related leadership styles. The phenomenological design, a qualitative research design, was used in the study. The research data were collected in the fall semester of the 2020-2021 academic year from 33 teachers working in public educational institutions. Researchers asked the teachers leadership-related questions, such as “What are the leadership behaviors that you observe most at your school?” and “With which leadership styles do you associate these behaviors most?" Thus, the researchers examined the teachers' opinions, which revealed their school principals’ behaviors and leadership styles. 33 written forms collected from the participants using online tools were analyzed by content analysis. According to the teachers’ opinions, the study found that the school principals’ leadership behavior fell under 23 categories: “toxic, passive, authoritarian, ethical, servant, wise, entrepreneur, democratic, conciliatory, emotional, focused, innovative, idealistic, visionary, learning, charismatic, communicative, supportive, transactional, sharing, technological, eclectic, and data-driven.” The study found that the school principals’ behaviors were mostly positive. However, there were also negative behaviors, namely toxic, authoritarian, and passive leadership styles. Even though the responses indicated that the principals exhibited primarily positive behaviors, they did reveal that several types of positive behaviors were rarely observed compared to others. These behaviors – data-based (scientific), idealistic, visionary, technological, learning, and sharing leadership styles – are essential for modern organizations. For that reason, the researchers suggest that policymakers should map the leadership behaviors observed in schools and create an action plan to develop these positive behaviors in their schools’ principals.
___
- Acar, S. (2006). İlköğretim Okul Yöneticilerinin Vizyoner Liderlik Rollerine İlişkin Öğretmen Görüşleri (Elâzığ İli Örneği). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Açıkalın, A. (1994). Teknik ve Toplumsal Yönleriyle Okul Yöneticiliği. Pegem Akademi Akçakoca, A. & Bilgin, K.U. (2016). Okul müdürlerinin liderlik stilleri ve öğretmen performansı. Çağdaş Yönetim Bilimleri Dergisi, 2(2), 1-23
- Aksoyalp, Y. (2010). 21. yüzyılda okul yöneticisinin niteliği: Öğretim liderliği. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20, 140-150.
- Aksu, A. (2009). İlköğretim okullarında toplam kalite yönetimi ve vizyoner liderlik. Eğitim ve Bilim Dergisi, 34(153), 99-116.
- Akyüz, M. Y. (2002). Çağdaş okulda etkili liderlik. Ege Eğitim Dergisi, 1(2),109- 119.
- Alrowwad, A., Masa’deh, R., & Abualoush, S.H. (2020). Innovation and intellectual capital as intermediary variables among transformational leadership, transactional leadership, and organizational performance. Journal of Management Development, 39(2), 196-222.
- Anderson, R. E., & Dexter, S. L. (2000). School Technology Leadership: Incidence and Impact. Teaching, Learning, and Computing: 1998 National Survey, Report#6. Center for Research on Information Technology and Organizations
- Arabacı, İ.B., Alanoğlu, M. & Doğan, B. (2014). Okul müdürlerinin karizmatik liderlik özellikleri ile öğretmenlerin örgütsel bağlılıkları arasındaki ilişki. Turkish Journal of Educational Studies, 1(1), 192-221.
- Aslan, H. & Karip, E. (2014). Okul müdürlerinin liderlik standartlarının geliştirilmesi. Educational Administration: Theory and Practice, 20(3), 255-279
- Aykanat, Z. (2010). Karizmatik Liderlik ve Örgüt Kültürü ilişkisi Üzerine bir Uygulama. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Karamanoğlu Mehmet Bey Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Baker, C., Wuest, J., & Stern, P. N. (1992). Method slurring: The grounded theory/ phenomenology example. Journal of advanced nursing, 17(11), 1355-1360.
- Baltacı, F., Güçlü, A. & Çeliker, A. (2014). Liderlik davranışının örgütsel adalet algısı ve işten ayrılma niyeti üzerine etkileri: Konaklama işletmelerinde bir uygulama. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 15(3), 143-166.
- Balyer, A. & Gündüz, Y. (2011). Değişik ülkelerde okul müdürlerinin yetiştirilmesi: Türk eğitim sistemi için bir model önerisi. Kuramsal Eğitim Bilim, 4(2), 182-197.
- Banoğlu, K. (2011). Okul müdürlerinin teknoloji liderliği yeterlikleri ve teknoloji koordinatörlüğü. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi, 11(1), 199-213.
- Barlı, Ö. (2008). Davranış Bilimleri ve Örgütlerde Davranış, Aktif Yayınevi. Başkale, H. (2016). Nitel araştırmalarda geçerlik, güvenirlik ve örneklem büyüklüğünün belirlenmesi, Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 9(1), 23-28.
- Bektaş, Ç. (2016). Liderlik yaklaşımları ve modern liderden beklentiler. Selçuk Üniversitesi Akşehir Meslek Yüksekkulu Sosyal Bilimler Dergisi, 7(2), 43- 53
- Boyacı, A. & Börü N. (2016). Okul yöneticileri açısından etik liderlik. Turkısh Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 11(14), 75-100.
- Bozkurt, O., & Göral, M. (2013). Modern liderlik tarzlarının yenilik stratejilerı̇ ne etkisinı̇ belirlemeye yönelik bir çalışma. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(4),1-14.
- Bozkurt, S., Çoban, Ö. & Çolakoğlu, M.H. (2020). Örgütsel güven düzeyi ve toksik liderlik davranışları ilişkisinde örgütsel bağlılığın aracı etkisi. H. U. Journal of Education, 35(3), 704-719.
- Creswell, J. W. (2013). Nitel Araştırma Yöntemleri, Beş Yaklaşıma Göre Nitel Araştırma ve Araştırma Deseni. (Çev. Ed. Bütün M. & Demir). Siyasal Kitabevi.
- Cropley, A. (2002). Qualitive Research Methods. An Introduction for Students of Psychology and Education. University of Latvia: Zinatne.
- Çankaya, B.Ö. (2019). Yöneticilerin Karizmatik Liderlik Özellikleriyle Çalışanların İş Tatmini Arasındaki İlişkiyi İncelemeye Yönelik bir Araştırma. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Çelik, V. (2013). Eğitimsel Liderlik. (7. Baskı). Pegem Akademi.
- Dilek, H. (2005). Liderlik Tarzlarının ve Adalet Algısının; Örgütsel Bağlılık, İş Tatmini ve Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Üzerine Etkilerine Yönelik Bir Araştırma. Yayımlanmamış doktora tezi, Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü.
- Dinçer, M.K. & Bitirim, S. (2007). Kurum kültürü çalışmalarında hizmetkâr liderlik anlayışı ile değer yaratmak. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 28, 61-72.
- Eğinli, A.T. & Bitirim, S. (2008). Kurumsal başarının önündeki engel: Zehirli (toksik) iletişim. Journal of Selcuk Communication, 5(3), 124-140.
- Ekinci, A. (2015). Okul müdürlerinin hizmetkâr liderlik davranışları ölçeğinin geliştirilmesi ve hizmetkâr liderlik davranışlarının öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi. Eğitim ve Bilim Dergisi, 40(179), 341-360.
- Fettahlıoğlu Ö., Özay, E. & Akdoğan, Z. (2018). Vizyoner liderlik tarzının örgütsel destek algısı üzerindeki etkisi. Atlas International Referred Journal on Social Sciences, 4(8), 183-199.
- Fındıkçı, İ. (2013). Bir Gönül Yolculuğu Hizmetkâr Liderlik. (Cep Boy 1. Baskı). Alfa Yayıncılık.
- Göçen, A. (2021). Ethical leadership in educational organizations: A crosscultural study. Turkish Journal of Education, 10(1), 37-57.
- Guba, E. G., & Lincoln, Y. S. (1982). Epistemological and methodological bases of naturalistic inquiry. Educational Communication and Technology Journal, 30(4), 233-252.
- Gülcan, M.G., Kılınç, A.Ç., & Çepni, O. (2012). İlköğretim okulu müdürlerinin etik liderlik davranışları gösterme düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 10(1), 123-142
- Güler, A., Halıcıoğlu, M.B. & Taşğın, S. (2013). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. (1. Baskı), Seçkin Yayıncılık.
- Hoy, K. W., & Miskel, C. G. (2012). Eğitim Yönetimi Teori, Araştırma ve Uygulama (S. Turan, Trans. Ed.). Nobel Yayıncılık.
- Irmak, M. (2015). İlkokul ve Ortaokul Öğretmenlerinin, Yöneticilerinin “Teknoloji Liderliği” Düzeylerine İlişkin Algıları. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Pamukkale Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
- Kahveci, G., Bahadır, E., & Kandemir, İ. K. (2019). Okul yöneticilerinin toksik liderlik davranışları ile öğretmenlerin örgütsel bağlılıkları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 52(1), 225-249.
- Kazancıoğlu, Ş. (2018). Eğitim Kurumu Yöneticilerinin Kişilik Özelliklerinin Benimsedikleri Liderlik Tarzları Üzerindeki Rolünün İncelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Konak M. & Erdem, M. (2015). Öğretmenlerin görüşlerine göre ilkokul yöneticilerinin etik liderlik davranışları çatışma yönetme stratejileri arasındaki ilişki. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 21, 69-91,
- Köybaşı, F., Beycioğlu, K., Uğurlu, C. T., & Özer, N. (2017). Müdürlerin okul liderliği davranışları: Öğretimsel destek, ilişki ve açıklık düzeyleri. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(24), 781-808.
- Lincoln, Y.S. & Guba, E.G. (1985). Naturalistic İnquiry. Beverly Hills: Sage.
- Merriam, S. B. (2013). Nitel Araştırma Desen ve Uygulama için bir Rehber. (S. Turan, Çev.). Nobel Yayınları.
- Özdemir, S., Karadağ, N., & Kılınç, A. Ç. (2013). Öğrenen örgütlerde liderlik: Okul müdürleri üzerine nitel bir araştırma. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(2), 17-34.
- Özden, Y. (2005). Eğitime Yeni Değerler: Eğitimde Dönüşüm. (5. Baskı). Pegem Akademi.
- Özkan, M. & Temiz. E. (2017). İlkokul yöneticilerinin sâhip olması gereken hizmetkâr liderlik özelliklerine ilişkin öğretmen görüşleri. Kalem Eğitim ve İnsan Bilimleri Dergisi, 7(2), 319-352.
- Öztekin, A. (1996). Yönetim ve liderlik. Bilig-Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 1, 183-194
- Sabancı, A. (2007). Müdürlerin vizyoner liderlik özelliklerine ilişkin müdürlerin, müdür yardımcılarının ve öğretmenlerin görüşlerinin değerlendirilmesi. Milli Eğitim, 36(174), 333-343.
- Sabuncuoğlu, Z. & Tüz, M. (1998). Örgütsel Psikoloji. Alfa Yayıncılık. Whicker, M.L. (1996). Toxic Leaders: When Organizations Go Bad. Quorum Books.
- Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2013). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. (9. Baskı), Seçkin Yayıncılık.
- Yıldız Şal, S., & Göçen, A. (2022). Teachers' views on leadership in the new normal. Asian Journal of Distance Education, 17(1), 1-16. https://doi.org/ 10.5281/zenodo.5979709
- Yürek, U. (2018). Yöneticilerin Öz Yeterlik Algıları ile Liderlik Stilleri Arasındaki İlişki (Tatvan İlçesi Örneği). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Pamukkale Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.