İLHANLI HÜKÜMDARLARININ LEVİRATUS GELENEĞİNE UYGUN EVLİLİKLERİ

Belirli davranışsal norm ve değerleri benimseyip aşılayan, gerçek ya da hayali bir geçmişle süreklilik gösteren ve genellikle yaygın biçimde benimsenen ritüeller ya da başka sembolik davranış biçimleriyle ilişkili toplumsal pratikler kümesi olarak tanımlanan gelenek Toplumların hayatını ve davranış biçimlerini etkileyen en önemli etkenlerden bir tanesidir. Moğolların sıklıkla uyguladıkları Leviratus geleneği de Moğol örf, adet ve geleneğinin önemli bir parçasını oluşturmaktadır. Bu nedenle biz bu çalışmada söz konusu geleneğe bu noktayı nazardan bakarak bir durum değerlendirmesi yapmaya çalıştık. Ancak İlhanlı hükümdarları ile birlikte İlhanlı devleti bünyesindeki Moğol unsurlarında Gâzân Han’dan itibaren İslam medeniyetine doğru güçlü bir değişim ve dönüşüm yaşanmasına rağmen bu geleneğe başvuruda bir azalmamın olmaması bizim dikkatimizi çekti. Çalışmamızda yöntem olarak konunun daha iyi anlaşılması için Moğolların evlenme hukukuna kısaca değindikten sonra Hülagu Han’dan Ebu Said Bahadır Han’a kadar İlhanlı hükümdarlarının yaptıkları evlilikler arasından Leviratus örneklerini kronolojik sırasıyla hatunlar üzerinden inceledik. İlhanlı hükümdarlarının bu gelenekle evlendikleri hatunlar; Dokuz Hatun, Tuktay Hatun, Bûlûgân Hatun, Uruk Hatun, Döndi Hatun, Tuday Hatun, Araka İgaçi Hatun, Padişâh Hatun ve Kirman Hatun gibi isimlerdir. İlhanlı Devleti’nin iç siyasetinde önemli roller oynayan bu hatunların hangi soy ve kabileye mensup oldukları ve İlhanlı hükümdarlarının üzerinde nasıl bir etkiye sahip olduklarının anlaşılması için bu hatunları teker teker ele alarak Leviratus geleneğinin ne şekilde ortaya çıktığını inceledik.

The Marriage of Ilhanli Governors That Suıtable for Leviratus Tradition

Tradition, defined as a set of social practices that adopt and instill specific behavioral norms and values, continuity with a real or imaginary past and often associated with commonly adopted rituals or other symbolic forms of behavior, is one of the most important factors affecting societies' lives and behavior patterns. The Leviratus tradition, which is frequently applied by the Mongols composes an important part of the Mongolian traditions, customs and traditions. Therefore, in this study, we tried to make a situation assessment by looking at this point in terms of the tradition in question. However, despite the strong change and transformation from the Ghazan Khan to the Islamic civilization in the Mongolian elements within the Ilhanli state, together with the Ilhanid rulers, we have noticed that there is no decrease in application to this tradition. In our study in order to understand the subject as a method after briefly touching on the laws of marriage of Mongols, we examined Leviratus samples in chronological order on the ladies among the marriages of İlhanlı rulers from Hülagu Han to Abu Said Bahadır Han. The ladies whom the Ilhanid rulers married with this tradition such as; Dokuz Hatun, Tuktay Hatun, Bûlûgân Hatun, Uruk Hatun, Döndi Hatun, Tuday Hatun, Araka Igaci Hatun, Padişâh Hatun and Kirman Hatun are names. In order to understand the lineage and tribe of these women who played important roles in the domestic politics of the Ilkhanid State and how they had an impact on the Ilhanian rulers, we examined these ladies one by one and examined how the Leviratus tradition emerged.

PDF

___

Aksarayi, K. M. (2000). Müsameretül Ahbar. (Çev. Müsrel Öztürk). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Aştiyani, A. İ. (1384). Târîh-i Moğol (Ez Hamle-i Cengiz Han ta Teşkil-i Devleti Timuri). Tahran: Moesese-i İntişarat-ı Emîr-i Kebir.
Banâketî, F.D. (1348). Ravzatü Ulu’l-Elbab fî Marifetü’t-Tevȃrȋh ve’l-Ensȃb (Târîh-i Benâketî). (haz. Cafer Şiar). Tahran: Silsile-i İntişarat-ı Asar-ı Milli.
Berthold, S. (2011). İran Moğolları (Siyaset, İdare ve Kültür İlhanlılar Devri 1220-1350). (Çev. Cemal Köprülü). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Beyânî, Ş. (1996). Dîn ve Devlet der-İrân-i Ahd-i Mogûl, Siyâset-i Hâricî-yi İlhânân der-Cihân-i İslâm, C. III. Tahran: Merkez-ı Neşr-ı Danişgahi.
Diler, Ö. (2006). Ilkhans Coinage of the Persian Mongols. İstanbul: Homer Kitabevi.
Eberhard, W. (1996). Çin’in Şimal Komşuları. (Türkçeye terc. N. Uluğtuğ). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Ekici, K. (2012). İlhanli Hükümdari Geyhâtû ve Zamani, Basılmamış Doktora Tezi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Erdem, İ. (1962). Olcaytû Han'ın Ölümüne Kadar İlhanlılarda Yaşanan SiyasalKültürel Gelişmeler ve Yakın-Doğu'ya Etkileri. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, 20.
Erdem, İ. (1997). Olcaytû Han Devrinde Horasan'da İlhanlı-Çağataylı Mücadeleler. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. Erdem, İ. (2004). İlhanlılar’da Ahmed Teküder Dönemi ve Selçuklular. Tarih Araştırmaları Dergisi, 35.
Grousset, R. (2003). Bozkır İmparatorluğu: Attila-Cengiz Han-Timur, (çe v. M. Reşat Uzmen). Ankara: Ötüken Yayınları.
Hafız Ebrû (1317). Zeyl-i Camiü’t-Tevarih-i Reşidî, (Nşr: Doktor Hanbaba Beyani). Tahran: Danişiyar-ı Tarih Danişgah-ı Tahran, Şirketi Tezamuniyi İlmi.
Hamdullâh Mustevfî-yi Kazvînî (1364). Târîh-i guzîde. (Neşr: Abdu’l-Huseyin Nevâ’î). Tahran: İntişârât-ı Emîr Kebîr.
Howorth, H. (1980). History of the Mongols: From The 9the To The 19the Century, Part II. London: Longmans Gren And Co.
Howorth, H. (1988). History of the Mongols. From the 9th to the 19th Century, Nevyork: III, The Mongols of Persia.
Işık, A. (2012). Hafız Ebru’nun Zeyl-i Cami’üt -Tevârîh-i Reşîdî’sinde Sultan Olcaytû ve Ebû Sa’îd Dönemlerine Dair Kayıtlar. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İbn Batuta. (2000).
İbn Batuta Seyahatnamesi. (Türkçe’ye Çeviri ve notlar: A. Said Aykut). İstanbul: Cilt: I. Yapı Kredi Yayınları, Kazım Taşkent Klasik Yapıtları Dizisi.
İbn Fadlan. (1975). Onuncu Asırda Türkistan’da Bir İslâm Seyyahı İbn Fazlan Seyhatnâmesi. (Haz. R. Şeşen). İstanbul: Yeditepe Yayınları.
İbn Kesir. (1995). el- Bidâye ve’n-nihâye Büyük İslam Tarihi. (Türkçe’ye tercüme Mehmet Keskin). İstanbul: c. XIV.
İnan, A. (1987). Makaleler ve İncelemeler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
İspirli, S, A. (2018). Şair, Hattat, Müzehhib Bir Sultan: Padişâh Hatun. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 7(3).
Kafesoğlu, İ. (1998). Türk Milli Kültürü. İstanbul: Ötüken Yayınları.
Kaşȃnȋ, (1384). Tarih-e Padişâh Said Gıyasedünya ve Din Olcaytû. (Yay. Haz. Mehin H.). Tahran: Heftomin Numayişgah Beynelmilel-i.
Kınal, F. (1991). Eski Anadolu Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınevi.
Marshall, G. (1999). Sosyoloji Sözlüğü. (Çev. O. Akınhay- D. Kömürcü).
Melvılle, Ç. (Tarihsiz). Boloğān (Būlūğān) Kātūn”, EIr., IV.
Örs, D. (1992). Târîh-i Olcaytû. Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Özgüdenli, O. G. (2000). Gâzân Han ve Reformları, (694/1295-703/1304). Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
Özgüdenli, O. G. (2017). Türkiye’de Moğol Tarihi ve Kültürü Araştırmalarının Doğuşu ve Gelişimi (1923-2017). Mutad. IV./II.
Özgüdenli, O.G. (2012). Tümen. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 42.
Reşîdu’d-din Fazlullâh Hemedânî (1957). Câmi‘u’t-tevârîh III (neşr. ‘Abdu’lKerîm ‘Alî-zâde.
Reşȋdüddin Fazlullah (2013). Cȃmiu’t-Tevȃrih (İlhanlar Kısmı). (Çev. İsmail Aka, Mehmet Aslan, Ahmad Hesemipour Khelejani). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Roux, J.P. (2001). Moğol İmparatorloğu Tarihi. (Çev. Aykut Kazancigil, Ayşe Berek). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Sümer, F (1999). Türk Devletlerinde Şahıs Adları I. İstanbul: Türk Araştırmaları Vakfı Yayınları.
Şenol, M. (2001). Bir Macar Kroniği Chronica Hungarorum’daki Türk Kültür Ögeleri. Ankara: 9. Milletler Arası Türk Halk Kongresi.
Uyar, M. (2001). İlhanlı Devletinde Argûn Han Dönemi (1284-1291, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstütüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Devleti Teşkilâtına Medhal, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Vassȃf. (1346). Tahrȋr-i Târîh-i Vassȃf. (Sadeleştirerek neşreden Abdulmuhammed Ȃyetȋ). Tahran.
Rubruk. W. V. (2001). Moğolların Büyük Hanına Seyahat 1253-1255, İstanbul: Kronik Kitap.
Yahyâ b. ‘Abdu’l-Latîf-i Kazvînî. (1363). Lubbu’t-tevârîh, İntişârât-ı Bunyâd û Gûyâ. Tahran: 1363.
Yalçın S. (2017). Moğolların Kültür ve Medeniyeti. Doğu Batı Ekseni 1(1), 41- 52.