Hasan KARA, İbrahim GÖKBURUN, İbrahim BALIK

HİERAPOLİS ADINI PAMUKKALE’YE DÖNÜŞTÜREN MEKÂN: SELÇUKLU KALESİ

Yer adları, bir yerin geçmişten günümüze coğrafi ve toplumsal özelliklerini ortaya koyan önemli unsurlardan biridir. Türkiye’nin en önemli turizm merkezlerinden olan Pamukkale’nin adı da bu özellikleri yansıtmaktadır. Pamukkale adının kökeni, manası ve ortaya çıkış süreci araştırmacıların ilgisini çekmesine rağmen şimdiye kadar müstakil bir çalışma ile ele alınıp incelenmemiştir. Bu çalışmada Pamukkale adının nereden geldiği ile ilgili bir perspektif belirlenip; ismin ortaya çıkmasında etkili olan doğal ve beşeri faktörlerin ortaya konulması amaçlanmıştır. Coğrafya araştırma metotları ve araştırma sahasında coğrafi gözlemler yapılarak tarihi kaynakların ışığında ve toponimi biliminin esasları çerçevesinde Pamukkale adının kaynağı ele alınarak değerlendirilmiştir. Pamukkale; Selçukluların Anadolu’yu yurt edindikleri sürece kadar Hierapolis olarak bilinmektedir. Türkiye Selçuklu Devleti döneminde buraya bir “kale” inşa edilmiştir. Zamanla “Hierapolis” adı yerine “Pamukkale” adı kullanılmaya başlanmıştır. Kale çevresinde yapılan arkeolojik kazılarda Selçuklu sikkelerine ulaşılmıştır. Vadiye hâkim bir noktada bulunan Selçuklu Kalesi, çevresindeki travertenlerin beyaz renginin çağrıştırdığı pamuk ile kaynaşıp Hierapolis adını, Pamukkale’ye dönüştüren yapıdır.

The Place That Turned Hierapolis Name to Pamukkale: Seljuk Castle

Place names are one of the important elements that reveal the geographical and social characteristics of a place from past to present. The name of Pamukkale, one of the most important tourism centers in Turkey, also reflects these features. Although the origin, meaning and emergence process of the name Pamukkale attracts the attention of researchers; So far, it has not been dealt with in a separate study. This study a perspective on where the name Pamukkale comes from is determined; It is aimed to reveal the natural and human factors that are effective in the emergence of the name. In the light of historical sources, with the observations made in the research area, the source of the name Pamukkale has been evaluated within the framework of the principles of toponymical science. Pamukkale; It was known as Hierapolis until the Seljuks made Anatolia their homeland. A “Fortress” was built here during the Turkish Seljuk State, and the name “Pamukkale” was used instead of “Hierapolis”. Seljuk coins were also found in the archaeological excavations carried out around the castle. Located at a point dominating the valley, the castle is the structure that turned the name Hierapolis into Pamukkale by fusing with the cotton evoked by the white color of the travertines around it.

PDF

___

Abay, E. & Dedeoğlu, F. (2009). Beycesultan 2007-2008 yılları kazı çalışmaları ön raporu. Arkeoloji Dergisi, 13(1), 53-79.
Abay, E. (2014). Beycesultan Kazıları, 36. Kazı Sonuçları Toplantısı içinde (1. Cilt, 203-222.)
Akalın, Ş. H. (2011). Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları.
Akar, A. (2006). Renge Bağlı Yer Adlandırmalarında Muğla Örneği. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20(1) 51-63.
Akça, F. A. (1945). Küçük Denizli Tarihi, (5. Baskı). Salih Kitapçıoğlu Yayınları.
Aksan, D. (1974). Anadolu’nun Yer adları Üzerine En Yeni Araştırmalar. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı, 21-22, 185-193.
Altan, E. (2003). II. Haçlı Seferi (1147–1148). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Arslan, M. (2011). Geçmişten günümüze Denizli folkloru. Denizli; Tanrıların Kutsadığı Vadi, Filiz Özdem (Ed.), içinde (ss.305-357) Yapı Kredi Yayınları.
Arthur, P. (2006). Bizans ve Türk Döneminde Hierapolis (Pamukkale). Ege Yayınları.
Arthur, P. (2012). Hierapolis of Phrygia: The Drawn-out Demise of an Anatolian City. Vrbes Extinctae, Archaeologies of Abandoned Classical Towns, N. Christie & A. Augenti (Ed.), içinde (275-305), Ashgate.
Atalay, İ. (1982). Türkiye Jeomorfolojisine Giriş. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Yayınları.
Balık, İ. & Kara, H. (2020). Miryokefalon savaşının yeri ile ilgili yeni görüşlere eleştirel bir bakış. Çivril Tarihi ve Miryokefalon Zaferi, Yusuf Kılıç ve Turgut Tok (Ed.), içinde (12-40), Çivril Belediyesi Yayını.
Balık, İ. (2013). Ortaçağ Tarihi ve Medeniyeti. Gazi Kitapevi.
Balık, İ. (2020). Denizli’nin topografik ve demografik yapısının II. Haçlı seferine etkisi. Selçuklular ve Haçlılar (1011-1027), Mustafa Demirci (Ed.), Çizgi Kitabevi.
Bayhan, A. A. (2007). Akhan / Goncalı Han, Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları, Hakkı Acun (Ed.), içinde (287-303), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Baykara, T. (1994). Denizli. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (C.9, 155-159), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Baykara, T. (2007). Selçuklular ve Beylikler Çağında Denizli (1070-1520). IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
Belge, R. (2018). Denizli kent kimliğini oluşturan coğrafi öğeler. Ege Coğrafya Dergisi, 27(2), 167-181. Bell, G. (2021). http://gertrudebell.ncl.ac.uk/search_photos_results.php?search photos=pamukkale &Submit=Search+photos, Erişim tarihi: 29.05.2021
Beyazıt, M. (2017). Denizli’de Anadolu Selçuklu Kervansarayları. Denizli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
Bulut, İ. (1996). Sorgun yöresi köy ve mevkii adlarının kaynakları. Akademik Araştırmalar Dergisi, I(3), 30-40.
Chaen, C. (2000). Osmanlılardan Önce Anadolu. (Erol Üyepazarcı, Çev.), Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Cuinet, V. (2011). Denizli Sancağı 1890’larda Denizli Panaroması. La Turquie d’Asie, İsis Yayınları, (Ersel Topraktepe, Çev.), Denizli; Tanrıların Kutsadığı Vadi, Filiz Özdem (Ed.), içinde (ss.236-246), Yapı Kredi Yayınları.
D’Andria, F. (2003). Hierapolis (Pamukkale): Arkeoloji Rehberi, Ege Yayınları.
D’Andria, F. (2011). Phrygia Hierapolis’i Pamukkale, Denizli; Tanrıların Kutsadığı Vadi, Filiz Özdem (Ed.), içinde (ss.126-166). Yapı Kredi Yayınları.
D’Andria, F. (2011/2012). II. Santuario e la Tomba dell’Apostolo Filippo a Hierapolis di Frigia. RendPontAc, 84, 1-52.
D’Andria, F. (2014a). Cehennem’den Cennet’e Hierapolis (Pamukkale) Ploutonion. Aziz Philippus’un Mezarı ve Kutsal Alanı. Ege Yayınları.
D’Andria, F. (2014b). Phrygia Hierapolis’i (Pamukkale) 2013 Yılı Kazı Ve Restorasyon Çalışmaları. 36. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1. Cilt, 203-222, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları.
D’Andria, F. (2016). 1957’den Bugüne Türkiye’deki İtalyan Arkeoloji Heyetleri. İtalya Büyükelçiliği Yayınları.
D’Andria, F. (2018). “Hierapolis Alma Philippum”: Havari’nin kutsal alanındaki yeni kazılar, araştırmalar ve restorasyonlar. Anatolia, 44, 83-156.
DİKTM (2021). Denizli İl kültür ve turizm müdürlüğü, https://denizli.ktb.gov.tr/, Erişim tarihi: 25.05.2021
Doğanay, H. (1994). Türkiye Beşeri Coğrafyası. Gazi Büro Kitapevi.
Doğaner, S. (1996). Anadolu’nun Coğrafi Mirası Pamukkale. Türk Coğrafya Dergisi, 31, 7-38.
Duman B. & Konakçı, E. (2011). The Silent Witness of the Mound of Colossae: Pottery Remains, Colossae in Space and Time. Linking to an Ancient City, A. H. Cadwallader & M. Trainor (Ed.) içinde 247-281.
Eyice, S. (2001). “Kale”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (C.24, 234-242), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Ganik, B. (1978). Denizli-Pamukkale Sıcak Su Kaynaklarının Sorunları. Jeoloji Mühendisliği Dergisi, 2(2), 29-34.
Gökçe, T. (2000). XVI ve XVII. Yüzyıllarda Lâzıkıyye (Denizli) Kazâsı. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Göney, S. (1975). Büyük Menderes Bölgesi. İstanbul Üniversitesi Yayın No. 1895.
Gümüşçü, O. (2010). Tarihî Coğrafya. Yeditepe Yayınları.
Herodotos (1972). The Histories, Aubrey de Sélincourt. VII. 30, Penguin Books.
Huart, C. (1897). Konia: La Ville des Derviches Tourneurs: Souvenirs d’un Voyage en Asie Mineure. Cambridge University Press.
Kesik, M. (2003). Türkiye Selçuklu Devleti Tarihi Sultan I. Mesut Dönemi (1116- 1155). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Khoniates, N. (1995). Historia (Ioannes ve Manuel Kommenos Devirleri). (Fikret Işıltan, Çev.). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Kinnamos, I. (2020). Ioannes Kınnamos'un Historia’sı (1118-1176) (Işın Demirkent, Çev.), Türk Tarih Kurumu Yayınları. Kodal, T. (2017). Cumhuriyet döneminde Denizli-Honaz’da nüfus (1923-2013). Belgi Dergisi, 2(14), 496-536.
KTB (2021). Kültür ve Turizm Bakanlığı. https://kvmgm.ktb.gov.tr/TR-43336/ muze-istatistikleri.html, Erişim tarihi: 25.05.2021
Kurgun, L. (2002). Denizli İli Yer Adları. Yayımlanmamış doktora tezi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Kurgun, L. (2008). Pamukkale Adına Dair, Arayışlar İnsan Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 10(20), 189-193.
Kütükoğlu, M. (2012). Osmanlıdan Günümüze Yer Adları. Belleten, 76(275), 147-166.
Lloyd, S. (1972). Beycesultan Vol III, part 1, Late Bronze Age Architecture. The British Institute of Archaeology at Ankara.
Lloyd, S. & Mellaart, J. (1955). Beycesultan Excavations: First Preliminary Report. Anatolian Studies, 5, 39-92.
Mostras, C. (1873). Dictionnaire Geographique de l’Empire Ottoman. Academie Imperiale des Science.
Oğuz, M. N. (2004). Bir Zamanlar Pamukkale. Geçmişten Günümüze Denizli Yerel Kültür ve Tarih Dergisi, 1, 25-26.
Ortaylı, İ. (2017). İlber Ortaylı Seyahatnamesi. Kronik Yayınları.
Özçelik, A. (2006). Türk hâkimiyetinde Denizli tarihine bakış. Geçmişten Günümüze Denizli Yerel Kültür ve Tarih Dergisi, 9, 28-33.
Pektaş, K. (2003). Denizli çevresindeki Türk dönemi eserleri. Denizli; Tanrıların Kutsadığı Vadi, Filiz Özdem (Ed.), içinde (ss.145-150). Yapı Kredi Yayınları.
Ramsay, W. M. (1960). Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası, (Mihri Pektaş, Çev.), MEB Yayınları.
Robert, L. (1948). Anadolu’nun Eski Çağ Şehirleri. Villes antiquea l’Anatolie. Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi, 6(5), 531-542.
Runcıman, S. (2008). Haçlı Seferleri Tarihi. (Fikret Işıltan, Çev.), Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Sevin, V. (2019). Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Strabon (2000). Geographica (Antik Anadolu Coğrafyası). (Adnan Pekman, Çev.), Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Şakir, K. (1927). Tarihi, Coğrafi, İçtimai, Sıhhi, İktisadi Nokta-i Nazardan Denizli. (İbrahim Balık, Haz.), Denizli Türk Ocağı Yayını.
Şemseddin, S. (1996). Kamusu’l-Alam. Kaşgar Neşriyat.
Şimşek, C. (2001). Attouda Nekropolü, Birinci uluslararası Aşağı Menderes Havzası tarihi. Arkeoloji ve Sanat Tarihi Sempozyumu Tebliğler Kitabı içinde (ss. 229-230). Şanal Matbaacılık.
Telli, B. (2018). Yer adları üzerine bir değerlendirme Adıyaman İli Gölbaşı İlçesi örneği. Turkish Studies, 13(12), 507-526.
Turan, O. (1984). Selçuklular Zamanında Türkiye Tarihi, Nakışlar Yayınevi.
Uygur, N. (1967). Yer Adları. Türk Dili Dergisi, 187, 495-502.
Ünal, M. A. (2007). XVI. yüzyılda Çal yöresine ait bilgiler. 21. Yüzyıla Girerken Geçmişten Günümüze Çal Yöresi Baklan-Çal-Bekilli Çal Sempozyumu bildirileri kitabı içinde (ss.216-224). Çal Yöresi Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği Yayını.
Yılmaz, M. (2019). Anadolu’nun Türkleşmesinde Denizli. Boy Yayınları.
Yiğit, İ. & Salan M. (2013). XVI. Yüzyıl Çerkeş Kazası Köylerinin Lokalizasyonu ve Toponimik Analizi. Turkish Studies, 8(6), 959-973.