BÜVEYHİLER DÖNEMİ'NDE BAĞDAT'TA DOĞAL AFETLER, GÖK OLAYLARI VE GARİP HADİSELER (H.333-447/M.945-1055)

İran'ın Deylem bölgesinden gelerek 945 tarihinde Sünnî Abbasî Halifeliğinin başkenti Bağdat'ı ele geçiren Şiî Büveyhîlerin buradaki hâkimiyeti 1058 tarihinde Selçuklu hükümdarı Tuğrul Bey'in gelişine kadar sürmüştür. Büveyhilerin Bağdat'taki yaklaşık bir asırlık hâkimiyetleri esnasında doğal afet türünden birçok hadise meydana gelmiştir. Depremler, atmosferik yani meteorolojik sebeplerden oluşan don, şiddetli fırtına, çok ender şahit olunan ve oluştuktan sonra da bitki örtüsü ve sulama sisteminin olumsuz etkileyen kar yağışı, büyüklüğü ile ilgili abartılı tasvirlerin yapıldığı dolu yağışı, günlerce süren yağışlar muhtemelen Fırat ve Dicle nehirlerinin kaynaklarını teşkil eden bölgelerdeki ani kar erimelerinin sebep olduğu ani sel baskınları, yağış yetersizliği, iç çekişmeler ve don hadiselerinin sebep olduğu kıtlık ve kuraklık gibi olaylar Büveyhîler döneminde Bağdat'ın karşı karşıya kaldığı önemli doğal afetlerdir. Bunların yanı sıra dinî, siyasî çekişmeler ve asayiş sorunlarından kaynaklanan beşerî afet türünden yangınlar da Büveyhîler dönemi Bağdat'ını önemli ölçüde etkilemiştir. Afetler dışında araştırmamızda kayıtları tarihçiler tarafından tutulan, yıldız kayması olarak adlandırılan göktaşlarının düşüşü, uzun süre gökyüzünde müşahede edilen yıldızlar/kuyruklu yıldızlar ve halk arasında yayılan, ilginç olduğu için de kaydedilen bazı garip hadiseler de incelenmiştir

The Natural Disasters, Celestial Events and Strange Events in Baghdad During the Period of Buwayhıds (H.333-447/M.945-1055)

Coming from Daylam Region of Iran, Shiite Buwayhids conquered Baghdad that was the capital city of Sunni Abbasid Caliphate, in 945 and they continued their dominance in that place until the arrival of Saljuk ruler lord Tughrul in 1058. Many types of natural disasters occurred during almost a century of Buwayhids' dominance in Baghdad. Earthquakes, freezes occurred as a result of meteorological reasons, severe storms, rarely witnessed snowfall after occurring of which, it adversely affects the vegetation and the irrigation system, the hail whose size was exaggeratedly depicted, rain lasted for days on, sudden floods probably caused by sudden snow melt in the region constitutes the source of the Euphrates and Tigris rivers, rainfall deficiency, internal strife and frost events that caused such as famine and drought events, are the important natural disasters that Baghdad faced during Buwayhids era. Besides these, religious and political conflicts and also the fires arising from the policing issues as a type of human disasters have significantly affected Buwayhids era's Baghdad. In our survey, besides the disaster recorded held by historians, the decline of meteors as the so-called falling star, the stars observed long time in the sky/comets and some strange events that were spread among the people and been saved because of been interesting, have also been examined

PDF

___

ABU'L-FARAC, Abu'l-Farac Tarihi, c. I, Süryanice'den İngilizce'ye Çeviren Enest A. Wallis Budge, Türkçe'ye Çeviren Ömer Rıza Doğrul, TTK, Ankara 1987, s. 259.
ALI, Vefa Muhammed, el-Hilâfetü'l-Abbasiyye fî Ahdi Tasalluti'l?Büveyhiyyin, el-Mektebetü'l-Camiiyyi'l-Hadis.İskenderiyye 1991.
APAK, Adem, Anahatlarıyla İslâm Tarihi (4) (Abbasiler Dönemi), Ensar Yayınları, İstanbul 2012.
ARIK, Feda Şamil, "Selçuklular Zamanında Anadolu'da Veba Salgınları", Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, XV/26, Ankara, 1991, s, 27-57.
ARSLANTAŞ, Nuh, "Zelzele", DİA, c. 44, İstanbul 2013, s. 227-231.
ARSLANTAŞ, Nuh, İslam Tarihinde Depremler ve Algılanma Biçimleri, İz Yayıncılık, İstanbul 2015.
AZIMLI, Mehmet, "Sünnî Hilâfete Tahakküm Kurmuş Bir Şiî Hanedan: Büveyhîler", Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, VII(II), Diyarbakır 2005, s. 19.
ÇELİK, Aydın, "Deylem'de İslâmiyetin Yayılması ve Zeydîler", Fırat Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Dergisi, VII(I), Elazığ 2010, s.19-37.
DOLS, Michael W., "Veba Sırasında Şehirli Halkın Tavrı", çev. Ümit Hassan, Tarih ve Toplum, c. VII, Sy. 40, (Nisan 1987) s. 42-47
EBÛ'L-FİDÂ, el-Melikü'l-Müyyed İmadeddin, Tarihu Ebû'l-Fidâ (el?Müsemmâ el-Muhtasar fî Ahbâri'l-Beşer), c. I-II, tah. Mahmud Deyyûb, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 1418/1997.
ed-DÛRÎ Abdulazîz, "Bağdat", DİA, c. IV, İstanbul 1991, s. 425-433.
ERKAL, Mehmet, "Arşın", DİA, c. 3, İstanbul 1991, s. 411-413. el-ANTAKÎ, Ebu'l-Ferec Yahya b. Said b. Yahya, Tarihü'l-Antakî, el?Ma'rûf bi-Sılati't-Tarihi'l-Utîha, (thk. Ömer Abdusselam Tedmürî), Jarrous Press, Trablus 1990.
el-AZİMÎ, Muhammed b. Ali, Târîhu Haleb, tah ve nşr. İbrahim Za'rûr, Dımaşk 1985.
el-EZDÎ, Ebû Zekeriyâ Yezid b. Muhammed b. İyâs(öl. 334), Tarihu'l?Mevsıl, II, tah. Ahmed Abdullah Mahmud, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 1971.
el-HEMDÂNÎ, Tekmiletu Târîhu't-Taberî, Târîhu't-Taberî içerisinde, c. XI, thk. Muhammed Ebu'l-Fazl İbrahim, Beyrut 1967.
el-KÜREVÎ, İbrahim Selmân, el-Büveyhiyyûn ve'l-Hilâfetu'l?Abbâsiyye, Mektebetu Dâru'l-'Arûbe, Kuveyt 1402/1982.
el-MAKDİSÎ, Ahsenu't-Tekâsîm fî ma?rifeti'l-Ekâlîm, thk. Muhammed Emin ed-Dannâvî, Dâru'l-Kutubi'l-İlmiyye, Beyrut, s. 1424/2003.
el-MES'ÛDÎ, Ebi'l-Hasan Ali b. el-Hüseyin, Murûcu'z-Zeheb ve Ma'âdini'l-Cevher, c. II/IV, tah. Muhammed Hişâm en-Na'sân, Abdulmecid Tu'ma Halebî, Dâru'l-Ma'rife, Beyrut 1426/2005.
es-SALLÂBÎ, Ali b. Muhammed, Devletü's-Selâcikâ ve Burûz-ı Meşrû' İslâmî li-Mukavemeti't-Tağalluli'l-Bâtınî ve'l-Gazve's-Salîbî, el-Mektebetu's?Suriye, Beyrut 1430/2009.
FLINN, M. W., "Avrupa ve Akdeniz Ülkelerinde Veba", çev. Necmiye Alpay, Tarih ve Toplum, c. VII, Sy. 39, (Mart 1987), s. 25-30.
GÖKHAN, İlyas, Fatımîler Devleti Toplumsal Karışıklıklar, İktisadî Buhranlar ve Salgın Hastalıklar (969 - 1171), Gün Yayınları. Ankara 2008.
GÖKHAN, İlyas, "El-Eşref Barsbay Döneminde Memlûk Devletinde Salgın Hastalıklar ve İktisadî Buhranlar (1422-1438)", Tarih İncelemeleri Dergisi, c. XXXIII, sy. 1, (Temmuz 2008), İzmir 2008, s. 91-136.
GÖKHAN, İlyas, "Sultan Ferec Zamanında (H.803/815-M.1399/1412) Memlûk Devleti'nin İktisadî Durumuna Genel Bir Bakış", Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi Haydar Aliyev'in Hatırasına, Yıl 11, Sy. 22, (Eylül 2013), s. 133-169.
GÖKHAN, İlyas, XIII. Ve XIV. Yüzyıllarda Mısır ve Suriye'de Krizler, Kıtlıklar ve Vebalar, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Elazığ 1998.
HASAN, İbrahim Hasan, Siyasî-Dinî-Kültürel-Sosyal İslam Tarihi, II/III, çev. İsmail Yiğit-Sadreddin Gümüş-A. Turan Aslan-Yakup Çiçek?Hamdi Aktaş, Kayıhan Yayınları, İstanbul ty.
HILÂL ES-SÂBÎ, Ebi'l-Hüseyin Hilâl b. el-Muhassin b. İbrahim, Zeylü Tecâribü'l-Ümem ve yelîhu el-Cüz'i's-Sâmin min Tarihi's-Sâbî', c. VII, Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 1424/2003.
IBN MİSKEVEYH, Ebî Ali Ahmed b. Muhammed b. Ya'kûb Miskeveyh, Tecâribü'l-Ümem ve Te'âkubu'l-Himem, c. I-6, tah. Seyyid Kisrevî Hasan, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 1424/2003.
IBN TAĞRÎBERDÎ, en-Nücûmu'z-Zâhire fî Mülûki Mısr ve'l-Kâhire, c. III-IV-V, tah. Muhammed Hüseyin Şemseddin, Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 1413/1992.
IBNÜ'L-CEVZÎ, Ebû'l-Ferec Abdurrahman b. Ali, el-Muntazam fî Târîhi'l-Mülûk ve'l-Ümem, c. XII-XIII-XIV-XV tah. Muhammed Abdulkadir Ata-Mustafa Abdulkadir Ata, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 1412/1992.
İBN HALDÛN, Tarihu İbn Haldûn, c. I, Dâru İbn Hazm, Beyrut 1424/2003.
İBN KESİR, el-Bidaye ve'n-Nihâye, Büyük İslâm Tarihi, c. XII, çev. Mehmet Keskin, Çağrı Yayınları, İstanbul 1995.
İBN MİSKEVEYH, Ebî Ali Ahmed b. Muhammed b. Ya'kûb, Tecâribü'l-Ümem ve Te'âkubu'l-Himem, c. V, tah. Seyyid Kisrevî Hasan, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 1424/2003.
İBNU'L-ESÎR, el-Kâmil fi't-Tarih, c. VIII, çev. Ahmet Ağırakça, Bahar Yayınları, İstanbul 1991.
İBNÜ'L-ESÎR, el-Kâmi fî't-Tarîh, c. VII, tah. Muhammed Yusuf ed?Dakâk, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 1407/1987.
İBNÜ'L-VERDÎ, Tarihuİbnü'l-Verdî, c. I, Matba'atü'l-Haydariyye, el?Necef, 1389/1969.
İLIYA EN-NASÎBÎNÎ, Târihu İliya Bar Sinâyâ, (trc. Yusuf Habbî), Bağdad, 1975.
İZBIRAK, Reşat, Coğrafya Terimleri Sözlüğü, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1986.
KABIR, Mafizullah, The Buwayhid Dynasty of Baghdad(334/946- 447/1055), Calcuta 1964.
KALLEK, Cengiz, "Kür", DİA, c. 26, Ankara 2002, s. 559-561.
KALLEK, Cengiz, "Rıtl", DİA, c. 35, İstanbul 2008, s. 52-55.
KALLEK, Cengiz, "Kafîz", DİA, c. 24, İstanbul 2001, s.155-157.
MUNEYMENE, Hasan, Tarîhu'd-Deletu'l-Büveyhiyye es-Siyâsî ve'l- İktisâdî ve'l-İctimâ'î ve's-Sekâfî-Mukâta'at-i Fâris-334-447/945-1055, Beyrut 1407/1987.
ÖZCAN, Abdulkadir, "Ayyâr", DİA, c. IV, İstanbul 1991, s. 296.
PAMUK, Şevket, "Kara Ölüm Orta Doğuda", Tarih ve Toplum, c. VII, Sy. 40 (Nisan 1987), s. 41.
PANZAC, Daniel, Osmanlı İmparatorluğunda Veba (1700-1850), çev. Serap Yılmaz, İstanbul 1997.
RASİM, Ahmed, Küçük Tarih-i İslâm, İstanbul 1306.
SAHİLLİOĞLU, Halil, "Dirhem", DİA, c. 9, İstanbul 1994, s. 368-371.
SIBT İBNÜ'L-CEVZÎ, Mirât'z-Zamân fî Tarîhi'l-'Ayân, c. XII, thk. Kamil Selman el-Cebûrî, Dâru'l-Kutubu'l-İlmiyye, Beyrut 1434/2013.
ŞAHİN, Cemalettin-SİPAHİOĞLU Şengün, Doğal Afetler ve Türkiye, Gündüz Eğitim Yayıncılık, Ankara 2009.
ŞAKİR, Mahmut, Hz. Âdem'den Bugüne İslâm Tarihi, c. V, çev. Ferit Aydın, Kahraman Yayınları, İstanbul 1995.
TAKKÛŞ, Muhammed Süheyl, et-Tarihu'l-İslâm (el-Vecîz), Dârü'n?Nefâ'is, Beyrut 1426/2005.
TURNA, Nalan, "İstanbul'un Veba İle İmtihanı: 1811-1812 Veba Salgını Bağlamında Toplum ve Ekonomi", Studies of the Ottoman Domain, c. I, Sy. I, (Ağustos 2011), s. 1-36.
VARLIK, Nükhet, "Tâun", DİA, c. XL, İstanbul 2011, s. 175-177.
YAKUT EL-HAMEVÎ, Mu?cemu'l-Buldân, c. IV, Dâru Sâdr Beyrut 1957.
ZEHEBÎ, İmâm Şemseddin Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Osman, Düvelü'l-İslâm, c. I, thk. Hasan İsmail Merve-Mahmud el-Arnâ'ûd, Dâru Sadr, Beyrut 1999.
ZETTERSTEEN, K. V., "Büveyhîler", İA, c. II, Eskişehir 1997, s. 843- 845.
ZEYDÂN, Corcî, İslâm Uygarlıkları Tarihi, c. II, çev. Nejdet Gök, İletişim Yayınları, İstanbul 2012.