YARIM KALMIŞ BİR MODERNLEŞME PROJESİ: MERSİN TRAMVAY HATTI

19. yüzyıl dünyada modernleşme adına büyük projelerin yapıldığı bir süreçtir. Bu süreçtekapitalist ekonomik ilişkilerin tüm dünyaya hâkim olmaya başlaması modernlik de aynı orantıdahızla yayıldığını göstermektedir. Mesafenin kısalmasıyla hız ve zaman kavramları önemkazanmış, böylece yol projelerinin üzerinde daha yoğun bir şekilde durulmuştur. Bu bağlamdaçalışmamızda Osmanlı’nın bu süreçten nasıl etkilendiği ve hangi kanallarla bu etkinin içeriyesızdığının araştırılması önemlidir. Topyekün bir kentsel modernleşme projesine bakıldığında yolçalışmalarının yeri ve öneminin oldukça büyük bir yeri olduğu aşikârdır. Bu nedenle çalışmakonumuz olan Mersin Tramvay Hattı öncelikli olarak bahsedilen bu topyekün modernleşmeprojesinin hem uluslararası hem de ulusal boyutta bir parçası olarak değerlendirilmiştir.Araştırmada bir taşra liman kentinde modernleştirici bir aktör olarak tramvay hattının nasıl bir roloynadığı ile bu projenin yarım kalmasının nedeni ve 21. yüzyıl Mersin’inde bile olmayan tramvayunsurunun 19. yüzyılda yapılmaya çalışılmasının ne ifade ettiği tespit edilmeye çalışıldı. Bukapsamda Mersin’de tramvay hattının inşa süreci, imtiyaz ve ruhsat alımında yaşanan sorunlar,tramvayın kısa süreli de olsa işleyişi, ortadan nasıl ve neden kaldırıldığı ortaya koymaya çalışıldı.

An Unfinished Urban Modernization Project: Mersin Tramway Line

The 19th century is a process in which large projects are made for modernization in the world. The fact that capitalist economic relations begin to dominate the whole world in this process shows that modernity is spreading rapidly in the same proportion. At this point, the shortening of the distance, the speed and the time have gained importance, and therefore the road projects have been emphasized more intensely. In this context, it is necessary to analyze how the Ottoman Empire is influenced by this process particularly and what channels it has infiltrated for our research. When you look at an all-out urban modernization project, it is obvious that the place and importance of road works have a great importance. For this reason, Mersin Tramway Line, which is our study topic, has been considered as a part of this all-out modernization project, which is mentioned as a priority both internationally and nationally. Throughout the research, we try to understand how the tramway line plays a role as a modernizing actor in a rural port city that is beginning to develop in the process, which has been analyzed. It is also one of the objectives of the research to determine the reason for why this project has been unfinished and what it means to build a tramway in the 19th century, which is still not available in the 21st century of Mersin. In the scope of the study, it was observed when the construction of the tramway line started in Mersin, by whom, and for what purpose it was built.

PDF

___

İ.DH: Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İrade-i Dahiliye, 988/78045, Hicri 7 Şa’ban1303.
A.MKT.MHM: Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Sadaret Mektubi Mühimme Kalemi Evrakı, 416/89, Hicrî 28 Rebî’ü’l-âhir1285.
DH.MUİ: Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dahiliye Muhaberat-ı Umumiye İdaresi Evrakı, 144/49, Hicri 17 Cemaziye’levvel1329.
A.DVN.MKL: Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Sadaret Divan Mukavelenameler, 30/19, Hicri 4 Rebiü’lahir 1306;78/34.
HR.İM: Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Hariciye Nezareti İstanbul Murahhaslığı, 90/67, Miladi 4 Aralık1923.
HRT.h: Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Haritalar,2530.
İ.MMS: Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İrade Meclis-i Mahsus, 102/4320.
ŞD: Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Şûrâ-yı Devlet, 1188/10; 1201/9.Düstur,Tertip 1, Cilt 6, Devlet Matbaası, Ankara1939. Yeni Mersin,“Temennimiz”, 10 Temmuz 1929.
Akşin2007 Sina Akşin,Kısa Türkiye Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları,İstanbul.
Bozkurt2012 İbrahim Murat Bozkurt, “İETT’nin Tarihi (1869-1939), İstanbul’da Toplu Ulaşımın Miladı: Tramvay ve Tünel”,Dünden Bugüne Toplu Ulaşım Kültürü, Editörler: Arif Bilgin- Ergin Çağman-Şaban Bıyıklı, İETT İşletmeleri Genel Müdürlüğü Yayınları, İstanbul, 2012, s.12-75.
Çolak2003 Melek Çolak, "XX. Yüzyıl Başlarında İstanbul'da Trafik ve Tramvay", Osmanlı Araştırmaları XXII (The Journal of Ottoman Studies XXII), Prof. Dr. Nejat Göyünç'e Armağan I, (İstanbul 2003), s.177-189.
Çoruk2012 Ali Şükrü Çoruk, “Tramvayın Edebiyat Yolculuğu”,DündenBugüne Toplu Ulaşım Kültürü, Editörler: Arif Bilgin-Ergin Çağman-Şaban Bıyıklı, İETT İşletmeleri Genel Müdürlüğü Yayınları, İstanbul, 2012, s.180-227.
Develi2001 Hüseyin Şinasi Develi,Dünden Bugüne Mersin 1836-1990, Mersin Ticaret ve Sanayi Odası Yayınları,Mersin.
Develi2007 Hüseyin Şinasi Develi,Eski Mersin’de Yaşam, Avcı Ofseti, Mersin.
Develi2008 Hüseyin Şinasi Develi,Dünden Bugüne Mersin 1836-2008, Mersin Ticaret ve Sanayi Odası Yayınları,Mersin.
Develi2014 Hüseyin Şinasi Develi, “1912 Yılı ve Sonrası Mersin’de RaylıSistem”,Mersin Deniz Ticaret Odası Bülteni,sayı 267, s.24-25.
Günergun1995 Feza Günergun, “Osmanlı Devleti’nde Buharlı Tramvay İşletme Teşebbüsleri”,Çağını Yakalayan Osmanlı, OsmanlıDevleti’nde Modern Haberleşme ve Ulaştırma Teknikleri, Yayına Hazırlayan: Ekmeleddin İhsanoğlu-Mustafa Kaçar,İstanbul: İslâm Tarih, Sanat, ve Kültür Araştırma Merkezi(IRCICA), 1995, s.373-394.
Harvey2014 David Harvey,Postmodernliğin Durumu, çev. Sungur Savran, Metis Yayınları,İstanbul.
Hobsbawm2003 Eric Hobsbawm,İmparatorluk Çağı 1875-1914,çev. Vedat Aslan, Dost Kitabevi,Ankara.
Hobsbawm2009 Eric Hobsbawm,Tarih Üzerine, çev. Osman Akınhay, Bilim ve Sanat Yayınları,Ankara.
Hodgson2001 Marshall G. S. Hodgson,Dünya Tarihini Yeniden Düşünmek, çev. Ahmet Kanlıdere ve Ahmet Aydoğan, Yöneliş Yayınları, İstanbul.
Iggers2000 Georg G. Iggers,Bilimsel Nesnellikten Postmodernizme,Yirminci Yüzyılda Tarih Yazımı, çev. Gül Çağalı Güven, Tarih Vakfı Yurt Yayınları,İstanbul.
İhsanoğlu1995 Ekmelettin İhsanoğlu, “Osmanlı İmparatorluğu’nun Teknoloji Çağını Yakalama Gayretleri”,Çağını Yakalayan Osmanlı,Osmanlı Devleti’nde Modern Haberleşme ve Ulaştırma Teknikleri, Yayına Hazırlayan: Ekmeleddin İhsanoğlu-Mustafa Kaçar,İstanbul: İslâm Tarih, Sanat, ve Kültür AraştırmaMerkezi (IRCICA), 1995, s.VII-XVI.
Karsandık2012 Özlem Karsansık,Çağdaşlaşma Sürecinde Adana (1839-1876), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,Ankara.
Kaynak1984 Muhteşem Kaynak, “Osmanlı Ekonomisinin Dünya Ekonomisine Ekleme Sürecinde Osmanlı Demiryollarına Bir Bakış”,Yapıt,sayı 5, s.66-85.
Kongar2004 Emre Kongar,Toplumsal Değişme Kuramları ve TürkiyeGerçeği, Remzi Yayınları,İstanbul.
Mcneill2004 William H. Mcneill,Dünya Tarihi, çev. Alaeddin Şenel, İmge Kitabevi Yayınları,Ankara.
Özdalga2009 Elisabeth Özdalga, “Bir Tasavvur ve Ustalık Olarak Tarihsel Sosyoloji”,Tarihsel Sosyoloji, ed. Elisabeth Özdalga, Doğubatı Yayınları, Ankara, s.10-11.
Pamuk1994 Şevket Pamuk,Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme1820-1913, Tarih Vakfı Yurt Yayınları,İstanbul.
Pamuk2005 Şevket Pamuk,Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi,1500-1914. İletişim Yayınları, İstanbul.
Quataert2004 Donald Quataert, “19. yüzyıla genel bir bakış, ıslahatlar devri 1812–1914”,Osmanlı İmparatorluğu’nun ekonomik ve sosyaltarihi 1600–1914, Cilt II, ed. H. İnalcık ve D. Quataert, eds. çev. S. Andıç, Eren Yayıncılık, İstanbul, s.887-1051.
Rathmann2001 Lothar Rathmann,Alman Emperyalizminin Türkiye’ye Girişi,Berlin Bağdat, çev. Ragıp Zarakolu, Belge Yayınları,İstanbul.
Tekeli1998 İlhan Tekeli,Tarih Yazımı Üzerine Düşünmek, Dost Kitabevi, Ankara.
Toksöz2006 MeltemToksöz,“BirCoğrafya,BirÜrün,BirBölge:19. Yüzyılda Çukurova”,Kebikeç,sayı 21, s. 97-110.
Tuncel2004 Metin Tuncel, “Mersin”,İslam Ansiklopedisi,cilt 29, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, s.212-215.
Ulutaş2015 Songül Ulutaş,19. Yüzyılda Tarsus’ta Ekonomik ve SosyalYaşam (1856-1914),Tarsus Ticaret ve Sanayi Odası Yayınları, Mersin.
Ünlü2016 Tülin Selvi Ünlü,On Dokuzuncu Yüzyıldan Yirminci YüzyılaDoğu Akdeniz Liman Kentlerinde Mekânın Dönüşümü: Volos, Patras ve Mersin,(Yayımlanmamış Doktora Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü,İzmir.
Ünlüvd.2012 Tülin Selvi Ünlü ve Tolga Ünlü,Gelişen Ticaret Değişen KentMersin 1850-1950, Mersin Ticaret ve Sanayi Odası Yayınları, Mersin
Wallerstein2000 Immanuel Wallerstein,Bildiğimiz Dünyanın Sonu, çev. Tuncay Birkan Metis Yayınları,İstanbul.
Wallerstein2005 Immanuel Wallerstein,Dünya Sistemleri Analizi, Bir Giriş, çev. Ender Abadoğu-Nuri Ersoy, Aram Yayınları,İstanbul.
Wallerstein2006 Immanuel Wallerstein,Modern Küresel Sistem, çev. Pınar Yayınları,İstanbul.
Weber1995 Max Weber,Toplumsal ve Ekonomik Örgütlenme Kuramı,çev. Özer Ozankaya, İmge Kitabevi, Ankara.
Weber1999 MaxWeber,ProtestanAhlakıveKapitalizminRuhu,çev. Zeynep Gürata, Ayraç Yayınları, Ankara.
Weber2000 Max Weber,Şehir, Modern Kentin Oluşumu, ed. Don Martindale-Gertrud Neuwirt, çev. Musa Ceylan, Bakış Yayınları,İstanbul.
Yaktı2013 Özlem Yaktı, “Amerikan İç Savaşı ve Adana: Pamuk Tarımının Adana’nın Modernleşme Sürecine Etkisi”,AnkaraÜniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Tarihi Atatürk Yolu Dergisi,sayı 54, s.273-296.