NÛREDDİN MAHMUD ZENGÎ’NİN BAŞARILARINDA TÜRKMENLERİN KATKISI

456/1064’te Suriye’ye yerleşmeye başlayan Türkmenler, Halep yöresinden Filistin’in güneyineuzanan bir seyirle, 11. ve 12. yüzyıllarda Suriye’nin etkin bir topluluğu olarak öne çıkmışlardır.Suriye Selçuklu Sultanı Tutuş’un faaliyetlerinden ve Artukluların Kudüs’ü Mısır FâtımîDevleti’ne terk etmesinden olumsuz etkilenen Suriye’deki Türkmen varlığı, Selçukluların Haçlıkarşıtı faaliyetleriyle yeniden hareketlilik kazanmıştır. Bu süreçte Artukoğlu Necmeddinİlgâzî’nin hâkimiyetiyle Halep, bir Türkmen şehri hâline gelmiştir. 541/1146’da Musul Atabegiİmâdüddîn Zengî, Caber Kalesi’nde katledilmiş; Musul Atabegliği’nin Suriye kısmı Halep veçevresine Zengî’nin oğlu Nûreddîn Mahmûd hükmetmeye başlamıştır. Henüz emirliğinin ilkdöneminde Türkmenlerle yakınlık kuran Nûreddîn Mahmûd Zengî, onları kendi askerî gücünekatıp hâkimiyet alanını düzenli olarak genişletmiştir. Nûreddîn Mahmûd, Türkmenlerin desteğinialarak Urfa’nın Haçlılar tarafından ikinci kez istilasını engellemiştir. Urfa Haçlı Kontluğu,Dımaşk Atabegliği ve Mısır Fâtımî Devleti’nin inkırazı ile Antakya Haçlı Prinkepsliği’ne karşımücadelesinde Türkmenler, istikrarlı bir şekilde Nûreddîn Mahmûd’un yanında yer almışlardır.Nûreddîn Mahmûd, büyük başarılarına onların katkısıyla ulaşmıştır. Kaynak tarama yöntemiylehazırlanan makalemizde “Türkmen” veya “Türkmenler” adının kaynaklarda bizzat anıldığıvakalar üzerinden, 11. ve 12. yüzyıllarda Suriye’de Türkmen varlığı ve Türkmenlerin NûreddînMahmûd Zengî’nin başarılarına katkısı işlenmiştir.

Contribution of Turkomans in the Success of Nur ad-Din Mahmoud

After killing of his father Imad ad-Din Zangi in the Caber Fortress in 541/1146, Nur ad-Din Mahmoud Zangi started to rule in Aleppo and its surroundings in the Mosul-based Syrian section of Zangi Atabeg and had expanded his territory regularly thanks to communication with the Turkomans. Nur ad-Din Mahmoud thanks to the experienced military contributions of Turkomans, had prevented the second invasion of Urfa by the Crusaders, ended Urfa Crusader Count, Damascus Atabeg as well as Egyptian Fatimid and reached great successes in the fight against the Antakya crusader principality. In our article prepared by literature review method, the contribution of Turkomans to the success of Nur ad-Din Mahmoud was handled through the cases which referred the name of "Turkoman" or "Turkomans" in the sources.

PDF

___

Abu’l-Farac1950 GregoryAbu’l-Farac(BarHebraus),Abu’l-FaracTarihi,çev. Ömer Rıza Doğrul, Ankara.
Alptekin1985 Coşkun Alptekin,Dımaşk Atabegliği (Tog-Teginliler), İstanbul.
Alptekin1978 Coşkun Alptekin,The Reign of Zangi(521-541/1127-1146), Erzurum.
Altan2003 Ebru Altan,İkinci Haçlı Seferi (1147-1148),Ankara.
Aynî2010 BedreddînMahmûd,ʿİkdü’l-cümân(ʿAsrü’l-Eyyûbî),thk. Mahmûd Rızk Mahmûd, Kahire.
Azîmî1984 Muhammedb.Aliel-Halebîel-Azîmî,TârîhuHaleb,thk. İbrahim Zarûr, Dımaşk. A History of the Crusades A History of the Crusades (The First Hundred Years),(Genel Editör: Kenneth M. Setton Meyer, Editor: Baldwin, M. W.), Milwaukee, London 1969.
Banguoğlu1959 Tahsin Banguoğlu, “Oğuzlar ve Oğuzeli Üzerine”,Türk DiliAraştırmaları Yıllığı Belleten, Kaşgarî’den Notlar: II, s.1-26.
Bündârî1979 el-Feth b. Alî el-Bündârî,Sene’l-Berkı’ş-Şâmî, thk. Fethiye en- Nebravî,Kahire.
Cahen1940 Claude Cahen,La Syrie du Nord-à l'époque des croisades et laprincipauté franque d'Antioche, Paul Geuthner 12, Rue Vavin- ParisVI.
Cahen2000 Claude Cahen,Osmanlılardan Önce Anadolu, çev. Erol Üyepazarcı,İstanbul.
Dağ2006 Ahmet Emin Dağ,Halep Türkmenleri (1918-2008), İstanbul. Demirkent1994 Işın Demirkent,Urfa Haçlı Kontluğu Tarihi(1118-1146), Ankara.
Ebî’l-Fidâ1997 İmâdüddîn Ebî’l-Fidâ,Târîhû’l-Ebî’l-Fidâ el-muhteser fîahbâri’l-beşer, thk. Mahmûd Deyyûb,Beyrut.
EbûŞâme2002 Ebû Şâm Şihâbüddîn Abdurrahmân el-Makdisî,Kitâbü’r-Ravzateyn fî ahbâri’d-devleteyn en-Nûrîyye ve’s-Salâhîyye, thk. İbrahim Şemseddîn,Beyrut.
Elisseeff1967 Nikita Elisseeff,Nur Ad-Din Un Grand Prince Musulman DeSyrie Au Tepms Croisades (511-569 H./1118-1174),Damas.
Gelekçi2004 Cahit Gelekçi, “Türk Kültüründe Oğuz-Türkmen-Yörük Kavramları”,Türkiyat Araştırmaları, Yıl: 1, Sayı: 1, s.9-18.
Halaçoğlu1988 Yusuf Halaçoğlu,“Adıyaman”,Türkiye Diyanet Vakfı İslamAnsiklopedisi, I, s.377-379.
İbnü’l-Adîm 1996 Ebü’l-Kāsım Kemâlüddîn Ömer İbnü’l-Adîm,Zübdetü’l-Halebmin târîhi Haleb, thk. Halîl el-Mansûr,Beyrut.
İbnu’l-Cevzî 2011 Sıbt İbnu’l-Cevzî,Mir’âtü’z-Zamân Fî Târîhî’l-Âyân’daSelçuklular,çev. Ali Sevim,Ankara.
İbnü’l-Cevzî 1978Mir’âtü’z-zamân fî târîhi’l-âyân, thk. Müsfir b. Sâlim b. Arîc el-Gāmidî, VIII/I, Mekke.
İbnü’l-Esîr1963 İzzeddîn İbnü’l-Esîr,et-Târîhu’l-bâhir fi’d-devleti’l-Atâbekîyyebi’l-Mevśıl, thk. Abdülkadir Ahmed Tuleymât,Bağdat.
İbnü’l-Esîr1978 İzzeddîn İbnü’l-Esîr,el-Kâmil fi't-târîh, thk. Ebu'l-Fidâ Abdullah el-Kâdî,Beyrut.
İbnü’l-Ezrâk 1992 İbnü’l-Ezrâk Ahmed b. Yusuf b. Ali,Meyyâfarîkin ve ÂmidTarihi (Artuklular Kısmı), çev. Ahmet Savran,Erzurum.
İbnHaldûn2000 Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân İbn Haldûn,Târihû İbnHaldûn-kitâbu'l-ıber ve Dîvânu'l-mubtede' ve'l-haber, thk. Halil Şuhade,Beyrut.
İbnHallikân1978 Ebü’l-AbbâsŞemsüddînAhmedİbnHallikân,Vefeyâtü’l-aʿyânve enbâü ebnâi’z-zamân, thk. İhsan Abbas,Beyrut.
İbnKādîŞühbe İbn Kādî Şühbe,el-Kevâkibü’d-dürrîyye, İstanbul Nurosmaniye Kütüphanesi, Yeni Kayıt: 2906, Eski Kayıt: 3410.
İbnKesîr2006 Ebü’l-Fidâ İbn Kesîr,el-Bidâye ve’n-nihâye, thk. Ahmed Cad, Kahire.
İbnMünkız1886 ÜsâmeİbnMünkız,Kitâbü’l-iʿtibârli-İbnMünkız,Tashih:Hartwig Derenbourg,Paris.
İbnŞeddâd1994 Bahâeddîn İbn Şeddâd, en-Nevâdirü’s-sultânîyye, thk. Cemâleddîn eş-Şeyyâl, Kahire.
İbnVâsıl1953 Ebû Abdillâh Cemâlüddîn Muhammed İbn Vâsıl,Müferricü’l-kürûb fî ahbâri Benî Eyyûb, thk. Cemâleddîn eş-Şeyyal, Kahire.
Kafesoğlu2002 İbrahim Kafesoğlu, “Türkmen Adı, Manası ve Mahiyeti”, Türkler Ansiklopedisi, IV, s.1001-1008.
Kalânisî1983 İbnü’l-Kalânisî Ebû Ya‘lâ Hamza b. Esed b. Ali b. Muhammed et- Temîmî,Târîħu Dımaşķ, thk. Süheyl Zekkâr,Dımaşk.
Lyons ve Jackson 2006 Malcolm Cameron Lyons ve D.E.P.Jackson, Selahaddin Kutsal Savaşın Politikaları, İstanbul.
Kesik2003 Muharrem Kesik,Türkiye Selçuklu Devleti Tarihi Sultan I.Mesud Dönemi (1116-1155),Ankara.
Kök1991 Bahattin Kök,Nureddin Mahmud bin Zengî ve İslamKurumları Tarihindeki Yeri,İstanbul.
Kök2007 Bahattin Kök, “Nûreddin Zengî, Mahmud”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXXIII, s.259-262.
Makrîzî1997 Muhammed el-Makrîzî,es-Sulûk li-Ma’rifeti Duvel el-Mulûk, thk. Muhammed Abdulkâdir Atâ,Beyrut.
Nüveyrî2004 Şehâbeddîn Ahmed b. Abdülvehhâb en-Nüveyri,Nihâyetü'l-ereb fî fünûni'l-edeb, thk. Necip Mustafa Fevvaz, Hikmet Keşlî Fevvaz,Beyrut.
Runciman2008 Steven Runciman,Haçlı Seferleri Tarihi, çev. Fikret Işıltan, Ankara.
Sallâbî2014 Ali Muhammed Sallâbî, Zengîler Dönemi, çev. Turgut Akyüz, İstanbul.
Sevim1979 Ali Sevim,“Kuzey-Suriye’de Görülen İlk Türk Emîri Han-Oğlu Harûn”, TTK Belleten, XLIII/170 (1979), s.365-380.
Sevim1996 Ali Sevim,“Nâvekiyye Türkmenleri Sorunu”, Erdem-Atatürk Kültür Merkezi Dergisi-Aydın Sayılı Özel Sayısı II, IX/XXVI, s. 789-792.
Sevim1990 Ali Sevim,Ünlü Selçuklu Komutanları-Afşin, Atsız, Artuk veAksungur,Ankara.
Sevim1997 Ali Sevim, “Hârûn b. Han”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XVI, s.258.
Stevenson1907 W. B. Stevenson,The Crusaders in The East, Cambridge.
Sümer1972 Faruk Sümer,Oğuzlar (Türkmenler)-Tarihleri-BoyTeşkilatı- Destanları, Ankara.
Sümer2012 Faruk Sümer,“Türkmenler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XLI, s.607-611.
Süryanî Mihael 1995 Süryanî Mihael,Süryanî Mihael Vekâyi-nâmesi, çev. SüheylZekkâr,el-Mevsuʿatü’l-şâmilefi’t-târîhi’l-hurûbi’s-selîbîyyeiçinde, V, Süryanî Mihael Bölümü: s. 87-309, Dımaşk.
Şahin2015 Haşim Şahin,Orta Zamanın Türkleri Orta Çağ İslâm ve TürkTarihine Dair Yazılar,İstanbul.
Şeşen2000 Ramazan Şeşen,Salahâddin Eyyûbî ve Devri,İstanbul.
Tokuş2010 Muhammed Süheyl Tokuş,Târîhu Zengîyyîn fî Musul vebilâdi’ş-Şâm,Lübnan.
Tritton ve Gibb 1993 A. S. Tritton ve H. A. R. Gibb,The First and Second Crusadesfrom an Anonymous Syriac Chronicler, Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, No. 1 (Jan., 1933), s. 69-101.
Turan2017 Abdulkadir Turan,“Nûreddîn Mahmûd Zengî’nin Faaliyetleriİle Dul Kalan Haçlı Kadınlarının Haçlılar Açısından Yol Açtığı Sorunlar”,Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl: 3, III/I, Bahar 2017, s.139-260.
Turan2009 Osman Turan,Selçuklular Târihi ve Türk-İslâm Medeniyeti, İstanbul.
Urfalı Meteos 1962 Urfalı Meteos,Urfalı Mateos Vekayi-nâmesi (952-1136) vePapaz Grigor'un Zeyli (1136-1162), çev. Hrant D. Andreasyan, Notlar: Edouar d Dulaurier, M. Halil Yinanç,Ankara.
William of Tyre 1943 William Archbishop of Tyre,A History of Deed Beyond TheSea,İngilizceye çeviren ve açıklamaları ekleyen: Emily Atwater Babcock, NewYork.
Yâkūt1977 Yâkūt el-Hamevî,Mucemü’l-büldân,Beyrut.
Zekkâr1995 SüheylZekkâr,el-Mevsuʿatü’l-şâmilefi’t-târîhi’l-hurûbi’s-selîbîyye, I,Dımaşk.
Zehebî1990 Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed ez- Zehebî et-Türkmânî,Târîhu’l-İslamvevefeyâtü’l-meşâhîrve’l-aʿlam,thk.ÖmerAbdusselam Tedmurî,Beyrut.