II. Meşrutiyet'ten Sonra Osmanlı'da Orta öğretimler: Sultânîler,

Osmanlı eğitim modernizasyonu Cumhuriyet sonrası eğitim sistemimizin temellerini oluşturmaktadır. Sultan II. Mahmud ile başlayan Osmanlı sivil eğitim kurumlarının tesisi 1869 Maârif-i Umumiye Nizamnamesi ile yeni bir şekil almıştır. Bu nizamnameye göre ilköğretim kurumlarını sıbyan ve rüşdiye mektepleri, ortaöğretimin kurumlarını ise idâdî ve sultânî mektepleri oluşturacaktı. Bu hiyerarşide ortaöğretimin birinci kademesini idâdîlerin, ikinci kademesini ise sultânîlerin oluşturması planlanmıştı. Tarihi süreçte, sultânîler açılamamış ve ortaöğretimin ikinci kademesini, teşkil edilen yedi senelik idâdîler oluşturmuştur. 1910 yılından sonra yede senelik idâdîlerin sultânî şekline dönüştürülmesine başlanmıştır. 1914 yılından sonra ise tüm yedi yıllık idâdîlerin sultânî şekline dönüştürülmesine karar verilmiştir. O tarihten sonra Osmanlı eğitim sistemindeki ortaöğretim kurumlarını sultânîler oluşturmuştur. Yeni teşkil edilen bu sultânî mekteplerinin yapısında, öğretim süresinde, programlarında ve kadrolarında, nicelik olarak, önemli değişiklikler yapıldığı gibi nitelik olarak da yenilikler gerçekleştirilmek istenmiştir. Sultânîler, bir kısım değişikliklerle birlikte, Türkiye Cumhuriyeti’nin ortaöğretim kurumlarını oluşturan orta mektepler ve liseler olarak varlığını sürdürmüştür.

Secondary education system in Ottoman Empire after the second constitutionalist period: Sultânîs

The modernisation of the education in Ottoman Empire underlies the post-republic education system of Turkey. The establishment of the non-military educational institutions during the reign of Sultan Mahmut II took a new form thanks to Maârif-i Umûmiye Nizamnamesi (General Education Regulation). According to this regulation, primary schools were classified as sibyan and rushdiya schools, and secondary schools as idâdî and sultânî schools. It was planned that the idâdîs were to constitute the first stage of secondary schools, while the sultânîs the second one in this hierarchy. In the process of history, the sultânîs could not be founded, and seven-year idâdîs, which constituted the second stage of the secondary schools, were established. Seven-year idâdîs were started to be transformed into sultânîs after 1910. After 1914, however, all seven-year idâdîs were decided to be changed into sultânîs. Sultânîs began to constitute the secondary schools in Ottoman education system since then. Not only were significant changes made quantitatively in the body of these newly founded sultânîs, in the period of study, in their schedules and in the members of staff, but also innovations were planned to be made qualitatively. Sultânîs, with some changes, continued their existences as secondary and high schools which constituted the postrepublic secondary educational institutions in Turkey.

PDF

___

A. Başbakanlık Osmanlı Arşivi Belgeleri
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
Dâhiliye Nezareti İdare Evrakı (DH. İD), 190/4; 190/65;
Dâhiliye Nezareti Umûr-ı Mahalliyye ve Vilâyât Müdürlüğü (DH. UMVM), 32/29.
İrade-i Dâhiliye (İ. DH), 677/47203; 695/48599.
Maârif Nezareti Mektûbî Kalemi (MF. MKT), 1160/27; 1223/45; 325/75.
Yıldız Sadaret Resmî Maruzat Evrakı (Y. A. RES), 21/27.
B. Salnameler
Salname-i Vilayet-i Beyrut, R.1310 (H.1311/1312).
Salname-i Vilayet-i Girit (1310), Girit, 1310.
C. Diğer Resmi Yayınlar
Nizâmnâme 1286 Maârif-i Umumiye Nizâmnâmesi, Matbaa-i Amire, 1286.
Düstur, Tertip 1, Zeyl 3, ss. 169-177.
Dersaâdet ve Vilayatta Kâin Mekâtib-i Resmiye ve Hususiyeye ve Dersaâdet’te Bulunan Medâris-i İslâmiye ile Kütüphanelere Dair İstatistik Mecmuasıdır, Matbaa-i Amire 1327.
1329–1330 Senesine Mahsus Maarif-i Umumiye İhsaiyat Mecmuasıdır, Haritalı Olarak İkinci Defa Neşredilmiştir, Matbaa-i Amire 1336.
Liselerin Tanzim ve İdârelerine ve Tedrisatına Müteallik Talimat [Liselerin…1326], İstanbul, 1326.
Mekâtib-i Sultânîye Talimatnamesi [Bundan sonra Talimatname], İstanbul, 1329.
D. Gazeteler
“Lise Teşkilatı”, Tanin, 28 Teşrîn-i Sânî 1910; Tanin, 23 Teşrin-i Sânî 1910.
“Maarif Nazırımızla Mülakat”, İkdam, 9 Temmuz 1914 (R. 26. IV. 1330)
E. Telif Eserler
Ayas 1948 Nevzad Ayas, Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitimi
Kuruluşlar ve Tarihçeler, Milli Eğitim Basımevi, Ankara.
Demirel 2002 Muammer Demirel, “Türk Eğitiminin Modernleşmesinde Rüşdiye Mektepleri”, Türkler, XV, Ankara.
Engin 2003 Vahdettin Engin, Mekteb-i Sultânî, İstanbul.
Ergin 1942 Osman Ergin, Türkiye Maarif Tarihi, C. 4, İstanbul.
Ergün 1996 Mustafa Ergün, İkinci Meşrûtiyet Devrinde Eğitim Hareketleri, Ankara.
Fortna 2005 Benjamin C. Fortna, Mekteb-i Hümayûn Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Döneminde İslâm, Devlet ve
Eğitim, Çeviren: Pelin Siral, İstanbul.
Hüseyin Cahid 1910 Hüseyin Cahid, “Maârifin Derdi”, Tanin, 23 Teşrin-i Sânî.
Kodaman 1991 Bayram Kodaman, Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, Ankara.
Mahmud Cevad Mahmud Cevad İbn’üş Şeyh Nâfi, Maârif-i Umûmiye Nezâreti Tarihçe-i Teşkilât ve İcrââtı, Yayına hazırlayanlar: M. Ergün, T. Duman, S. Arıbaş, H. H.
Dilaver, Ankara.
Sâtı‘ 1334 Sâtı‘, “Meşrûtiyetten Sonra Maarif Tarihi”, Muallim, II/19, (İstanbul).
Sungu 1941 İhsan Sungu, “Mekteb-i Maarif-i Adliyenin Tesisi”, Tarih Vesikaları Dergisi, 1/3.
Şişman 1989 Adnan Şişman, Galatasaray Mekteb-i Sultânîsî’nin Kuruluşu ve İlk Eğitim Yılları 1868-1871, İstanbul.
Tekeli ve İlkin 1999 İlhan Tekeli-Selim İlkin, Osmanlı İmparatorluğu’nda Eğitim ve Bilgi Üretim Sisteminin Oluşumu ve Dönüşümü, Ankara.
Unat 1964 Faik Reşit Unat, Türkiye Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihi Bir Bakış, Ankara.
Zürcher 1995 Erih Jan Zürcher, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İstanbul.
Yücel 1938. Hasan Ali Yücel, Türkiyede Orta Öğretim, İstanbul.