I. FERDİNANDO'NUN DOĞU AKDENİZ POLİTİKASI VE TOSKANA DONANMASI'NIN 1607 MAGOSA SALDIRISI

Özet 1571 yılında fethi tamamlanan Kıbrısta teslim alınan en son şehir olan Magosa, bu tarihten sonra Osmanlı Devletine askerî amaçlı bir müstahkem ve donanma üssü olarak hizmet etti. Fethinden sonra onarılan kaleye azeb, topçu ve cebecilerden oluşan çok sayıda muhafız yerleştirildi. Kıbrısın savunulmasında stratejik bir öneme sahip olan Magosanın uğradığı ilk önemli saldırı 1607 yılında Toskana Grandukalığının önderliğinde bir araya gelen müttefik Hıristiyan donanması tarafından düzenlenmiştir. Bu makalede, I. Ferdinandonun Doğu Akdeniz politikasının bir uzantısı olarak Magosa saldırısının genel bir değerlendirmesi yapıldıktan sonra, süreç sırasında adanın askerî, idari ve sosyo-ekonomik durumu ortaya konmaya çalışılacaktır. Özellikle Osmanlı arşiv belgelerinin konuya ilişkin verdiği bilgilerden hareketle olayın Avrupa kaynaklarıyla mukayeseli bir tetkiki yapılarak, bu başarısız saldırının sonuçları ve muhtemel bir saldırıya karşı Osmanlı yöneticilerinin Magosada aldıkları tedbirlere değinilecektir.

Ferdinand I s Eastern Mediterranean Policy and the 1607 Attack of Tuscan Navy on Famagusta Famagusta, the last taken city in Cyprus by the Turks in 1571, served as a military fortress and

Famagusta Famagusta, the last taken city in Cyprus by the Turks in 1571, served as a military fortress and naval base to the Ottoman State. After the conquest it was restored and placed many corps as azeb, artilleryman and armorer. The first most important attack on Famagusta, which also had a strategic importance for the defense of Cyprus, was organized by an allied Christian fleet under the leadership of Tuscany in 1607. In this article, after being given an undetailed process of the whole expedition as a part of Eastern Mediterranean policy of Ferdinand I, I will explore military, administrative and socio-economic conditions of the island during this period. Particularly, the Famagusta attack of Tuscan navy will be investigated in the lights of Ottoman archival by comparing with the European sources. Finally, I will put emphasis on some results of unsuccessful assault and what measures was taken against any possible similar attack on Famagusta.

___

  • a. Arşiv Belgeleri ASF (Archivio di Stato di Firenze) Mediceo del Principato: filza 4275 BOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivi) A.DVN.MHM (Bâb-ı Âsafî Mühimme Defterleri): 937; KK (Kamil Kepeci): 70; MD (Mühimme Defteri): 75, 76, 78; MDZ (Mühimme Zeyli): 8 b. Kaynak Eserler Selânikî Selânikî Mustafa Efendi, Tarih-i Selânikî (1003-1008/1595- 1600), C. I, Haz. Mehmet İpşirli, İstanbul 1999. Mariti 1769 Giovanni Mariti, Viaggi per l’isola di Cipro e per la Sorìa e Palestina fatti da Giovanni Mariti dall’anno 1760 al 1768, Tomo I, Firenze. Mariti 1787 Giovanni Mariti, Istoria di Faccardino Grand-Emir dei Drusi, Livorno. Nâimâ Nâimâ Mustafa Efendi, Târih-i Na‘îmâ (Ravzatü’l-Hüseyn fî Hulasâti Ahbâri’l-Hâfikayn), Haz. Mehmet İpşirli, C. I, Ankara 2007. c. Araştırma ve İncelemeler Acıpınar 2013 Acıpınar 2014 Bostan 2009 Bracewell 2009 Carali 1938 Çiçek 2002 Çiçek 2003 Dündar 2010 Mikail Acıpınar, “Osmanlı Kronikleri Işığında Kaptan-ı Derya Halil Paşa’nın Akdeniz Seferleri (1609-1623)”, TİD, XXVIII/1, 5-35. Mikail Acıpınar, “Anti-ottoman activities of the Order of the Knights of St. Stephen during the second half of the 16th century”, Seapower, Technology and Trade: Studies in Turkish Maritime History, (eds.) D. Couto-F. Gunergun-M.P. Pedani, Istanbul, 165-172. İdris Bostan, Adriaytik’te Korsanlık Osmanlılar, Uskoklar, Venedikliler 1575-1620, İstanbul. Catherine Wendy Bracewell, 16. Yüzyılda Adriyatik’te Korsanlık ve Eşkıyalık: Senjli Uskoklar, Çev. Mehmet Moralı, İstanbul. P. Paolo Carali, Fakhr ad-Dîn II: Principe del Libano e la corte di Toscana 1605-1635, Vol. II, Roma. Kemal Çiçek, “Kıbrıs”, DİA, C. 25, İstanbul, 374-380. Kemal Çiçek, “Magosa”, DİA, C. 27, İstanbul, 311-313. Recep Dündar, “18 Mart-14 Haziran 1608 Yılı Kıbrıs Eyaleti Bütçesi”, Turkish Studies, Vol. 5/4 (Fall 2010), 1032-1048. ErdoğruErdoğruErdoğruErdoğruErdoğruFederici1998 1999 2002 2005 2010 2014 Gemignani 1994 Gemignani 1996 Giuseppi 1965 Gökçe 1998 Griswold 2000 Guarnieri 1960 Hadjianastasis 2015a M. Akif Erdoğru, “Osmanlı Döneminde Kıbrıs Şekerhaneleri (1571-1607)”, Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi Prof. Dr. Cengiz Orhonlu Hatıra Sayısı, Sayı 12, 71-82. M. Akif Erdoğru, “Unpublished Ottoman documents on the history of Cyprus from the Evkaf Archives in Nicosia City (February 1606-March 1609)”, Επετηρίδα του Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών, XXV, Lefkoşa, 131-165. M. Akif Erdoğru, “Osmanlı Kıbrısı’nda Pamuk Tarımı (1572- 1640)”, Yeni Türkiye, 8/45, 632-642. M. Akif Erdoğru, “Notes on the Orthodox Community (Rum) in Ottoman Cyprus (1580-1640)”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C. XX/1, 61-69. M. Akif Erdoğru, “Kıbrıs’ın Fethi Öncesinde ve Sonrasında Ada Etrafındaki Korsanlık Faaliyetleri”, Kubrus: Doğu Akdeniz’de Bir Osmanlı Adası, Der. ve Çev. M. Akif Erdoğru, Lefkoşa, 121-131. Federico M. Federici, “A Servant of two masters: the translator Michel Angelo Corai as a Tuscan Diplomat (1599-1609)”, Translators, Interpreters and Cultural Negotiators: Mediating and Communicating Power from the Middle Ages to the Modern Era, Ed. Federico M. Federici-Dario Tessicini, London, 81-104. Marco Gemignani, “La conquista di Bona”, Società di Storia Militare, Quaderno, 7-36. Marco Gemignani, Il cavaliere Iacopo Inghirami al servizio dei Granduchi di Toscana, Pisa. Calendar of the Manuscripts of the most Honourable the Marquess of Salisbury, Part XIX (1607), Ed. M.S. Giuseppi, London. Turan Gökçe, “1572 Yılında İç-İl Sancağından Sürülüp Kıbrıs’ta İskân Edilen Aileler”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, C. II, 1-78. William J. Griswold, Anadolu’da Büyük İsyan 1591-1611, Çev. Ülkün Tansel, İstanbul. Gino Guarnieri, I Cavalieri di Santo Stefano nella storia della marina Italiana (1562-1859), Pisa. Marios Hadjianastasis, “Between the Porte and the Lion: Identity, Politics and Opportunism in Seventeenth century Cyprus”, in Frontiers of the Ottoman Imagination: Studies in Honour of Rhoads Murphey, Ed. M. Hadjianastasis, Brill- Leiden, 139-167. Hadjianastasis 2015b Hill 2010 Jennings 1993 Jennings 1993 Jennings 2006 Marri 1941 Mexis 2006 Pernice 1925 Spini 1983 Uzunçarşılı 1977 Marios Hadjianastasis, “Corsair tactics and lofty ideals: the 1607 Tuscan raid on Cyprus”, in Famagusta: City of Empires 1571-1960, Ed. M. Walsh, Cambridge. George F. Hill, A History of Cyprus, C. IV, New York. Ronald C. Jennings, “Village Agriculture in Cyprus”, V. Milletlerarası Türkiye Sosyal ve İktisat Tarihi Kongresi- Tebliğler, Ankara, 469-476. Ronald C. Jennings, Christians and Muslims in Ottoman Cyprus and the Mediterranean World: 1571-1640, New York. Ronald C. Jennings, “Mağosa”, Çev. Akif Erdoğru, Prof. Dr. Tuncer Baykara’ya Armağan: Tarih Yazıları, İstanbul, 293- 303. G. Marri, “La partecipazione di don Giovanni de’ Medici alla guerra d’Ungheria (1594-95 e 1601)”, Archivio Storico Italiano, XCIX, 50-59. Dimos N. Mexis, Mani and the Maniates, Çev. John Antonakos, Bloomington. Angelo Pernice, “Un episodio del valore toscano nelle guerre di Valacchia alla fine del secolo XVI”, Archivio Storico Italiano, LXXXIII, 254-275. “Il Principato dei Medici e il sistema degli stati Europei del Cinquecento”, Firenze e la Toscana dei Medici nell’Europa del ‘500, Vol. I, Firenze, 177-216. İ. Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi: XVI. Yüzyıl Ortalarından XVII. Yüzyıl Sonuna Kadar, Ankara. b. İngiltere Ulusal Arşivi- Foreign Office (F.O) (F.O.), 195/808 No. 1, A. Jacob Khayat-Foreign Office, 12 Kasım 1864. No. 9, Noel Temple Moore-Lord Lyons, 10 Kasım 1866. (F.O.), 195/1765 No. 15, John Dickson-H. Amzalak, 21 Nisan 1892. (F.O.), 195/1895 No. 42, John Dickson-Philip Currie, 3 Eylül 1895. (F.O.), 195/2062 No. 5, John Dickson-N. O’Conor, 31 Ocak 1899. (F.O.), 195/2106 No. 4, John Dickson-N. O’Conor, 26 Ocak 1901. (F.O.), 195/2127, No. 79, John Dickson-N. O’Conor, 8 Aralık 1902. (F.O.), 195/2149 No. 5, John Dickson-N. O’Conor, 27 Ocak 1903. No. 38, John Dickson-N. O’Conor, 27 Ocak 1903. No. 24, John Dickson-N. O’Conor, 12 Mayıs 1903. (F.O.), 195/2084 No. 15, John Dickson-N. O’Conor, 30 Temmuz 1903. (F.O.), 195/2255 No. 43, E.C. Blech-N.R. O’Conor, 28 Eylül 1907. (F.O.), 195/2287 No. 16, E. C. Blech-N. R. O’Conor, 19 Mart 1908 No. 56, J. Falanga-G. Lowther, 31 Aralık 1908. c. İsrail Devlet Arşivi (İ.D.A.) (İ.D.A.), A. Ekr. Kol. (Ali Ekrem Bey Koleksiyonu) 83/86, 27 Haziran 1314 / 9 Temmuz 1898. 83/16, 16 Teşrin-i sani 1314 / 28 Kasım 1898. 83/1, 27 Haziran 1322 / 10 Temmuz 1906. 83/36, 28 Haziran 1322 / 11 Temmuz 1906. 83/33, 26 Haziran 1323 / 9 Temmuz 1907. 83/17, 9 Teşrin-i evvel 1323 / 22 Ekim 1907. 83/46, 11 Teşrin-i evvel 1323 / 24 Ekim 1907. 83/23, 15 Teşrin-i sanî 1323 / 28 Kasım 1907. 83/numarasız, 19 Kanun-ı evvel 1323 / 1 Ocak 1908. 2. Araştırma ve İnceleme Eserleri Aaoronsohn 1983 Avcı 2004 Avcı 2011 Barkan 1940 Çadırcı 1997 Farhi 1975 Gerber 1985 Gibson 2003 Hershlag 1997Kark 1984 Kark 1990a Kark 1990b Karpat 2002 Ran Aaoronsohn, “Building the Land: Stages in the First Aliyah Colonization (1882-1904),” Lee I. Levine (ed.), The Jerusalem Cathedra III., Jerusalem: Yad Izhak Ben-Zvi Institute, 1983, s.236- 279. Yasemin Avcı, Değişim Sürecinde Bir Osmanlı Kenti: Kudüs 1890- 1914, Ankara: Phoenix Yayınları, 2004. Yasemin Avcı, “Jerusalem and Jaffa in the Late Ottoman Period: The Concession-Hunting Struggle For Public Works Projects”, Yuval Ben- Bassat - Eyal Ginio (Ed.), Late Ottoman Palestine: The Period of Young Turk Rule, London & New York: I. B. Touris, 2011, s. 81-102. Ömer Lütfi Barkan, “Türk Toprak Hukuku Tarihinde Tanzimat ve 1274 (1858) Tarihli Arazi Kanunnamesi”, Tanzimat I, İstanbul: Maarif Vekaleti Neşriyatı, 1940. Musa Çadırcı, Tanzimat Dönemi’nde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1997. David Farhi,“Documents on the Attitude of the Ottoman Government Towards the Jewish Settlement in Palestine After the Revolution of the Young Turks,” Moshe Ma’oz (ed.) Studies on Palestine During the Ottoman Times, Jerusalem: the Magnes Press, 1975, s. 190-210. Haim Gerber, Ottoman Rule in Jerusalem 1890-1914, Berlin: Klaus Schwarz Verlag, 1985. Simon Gibson, Jerusalem in Original Photographs 1850-1920, London: Stacey International, 2003 Zvi Yehuda Hershlag, Introduction to Modern Economic History of the Middle East, Leiden: E.J. Brill, 1997. Ruth Kark, “Changing Patterns of Landownership in Nineteenth- century Palestine: the European Influence”, Journal of Historical Geography, 10/4, 1984, s. 357-384. Ruth Kark, Jaffa: A City in Evolution, 1799-1917, Jerusalem: Yad Izhak Ben-Zvi Press, 1990. Ruth Kark, “The Rise and Decline of Coastal Towns in Palestine”, Gad G. Gilbar (ed.), Ottoman Palestine 1800-1914: Studies in Economic and Social History, Leiden: E. J. Brill, 1990, s. 69-89. Kemal Karpat, “The Land Regime, Social Structure and Modernization”, Kemal Karpat, Studies on Ottoman Social and Political History: Selected Articles and Essays, Leiden: Brill, 2002. Katz 1995 Yossi Katz,“The Re-emergence of Jerusalem: New Attaining Political Goals Prior to the First World War,” Political Geography, 14/3, 1995, s.279-293. Keyder vd. 2000 Çağlar Keyder, Eyüp Özveren, Donald Quataert (ed.), Doğu Akdeniz'de Liman Kentleri (1800-1914), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2000. Levine 2005 Mark Levine, Overthrowing Geography: Jaffa, Tel-Aviv, and the Struggle for Palestine 1880-1948, Berkeley, Los Angeles, London: University of California Press, 2005. Parlatır 2006 İsmail Parlatır, Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Yargı Yayınevi. Schölch 1993 Alexander Schölch, Palestine in Transformation (1856-1882), Studies in Social, Economic and Political Development, Washington: Institute for Palestine Studies, 1993. Şen 2001 Leyla Şen, “Merkez-Çevre İlişkilerinin Önemli Bir Dinamiği Olarak Osmanlı İmparatorluğu’nda Ulaşım Sistemleri”, Kebikeç: İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, 11, 2001, s.95-123. Terzibaşoğlu 2004 Yücel Terzibaşoğlu, “Urban Property and Administration in Dispute in the Nineteenth Century Ottoman Empire: Ayvalık, 1877-1914”, Seventh International Conference of Urban History; European City in Comparative Perspective, Atina, 27-30 Ekim 2004. (library.panteion.gr:8080/dspace/bitstream/.../TERZIBASOGLU.pdf) Tolkowsky 1924 Samuel Tolkowsky, The Gateway of Palestine: A History of Jaffa, London: George Routledge Ltd., 1924