Timurlu Siyaset (Devlet) Teorisi’nde Sultan

Devlet, ilk çağlardan bu yana toplumsal hayatın vazgeçilmez bir parçası olmuştur. Devletin şekli, o devleti kuran toplumun özelliklerine göre farklılık gösterse de, iktidarın halk tarafından meşru olarak kabul edilmesi her devlet için vazgeçilmez bir unsurdur. İslâm tarihinin belirli dönemlerinde fakihler, filozoflar ve nasihatname yazarları gibi bazı âlimler dinî inancı korumak, toplumsal düzenin bozulmasını önlemek ve adaletin yerine getirilmesini sağlamak için mevcut siyasî otoriteyi meşruiyet konusunda destekleme ihtiyacı hissetmişler ve yazdıkları eserlerde siyaset teorileri ortaya koymuşlardır. Timurlu dönemi de bu konuda bir istisna olmamakla birlikte, bu dönemde ortaya konulan siyaset teorileri üzerine şimdiye kadar pek fazla araştırma yapılmamıştır. Bu çalışmada dönemin ana kaynaklarına dayanılarak Timurlu siyaset teorisi ve bu teoride Timurlu sultanının yeri ele alınmıştır

Anahtar Kelimeler:

Devlet, Siyaset teorisi, Timurlular, Hafız-ı Ebrû, Hüseyin Vâiz-i Kaşifî

Sultan in the Timurid Theory of State

The state has become an indispensable part of the communal life from the first periods of history. As the shape of the state varies according to its society, the acceptance of the power by the public is an essential element for each state. In certain periods of Islamic history, some scholars such as jurists, philosophers and authors of mirrors for princes felt the need to support the legitimacy of existing political authority and they have revealed theories of state in their studies to protect the religious belief, to prevent the deterioration of social order and to ensure justice. The Timurid period was no exception, but the political theories of this period has not been the subject of much research so far. In this study Timurid theory of state and the place of Timurid sultan in this theory is held according to main sources of the period

Keywords:

State, Theory of state, Timurids, Hafız-ı Ebrû, Hüseyin Vâiz-i Kaşifî,

PDF

___

Abdürrezzak-ı Semerkandî, Matla’-ı Sadeyn Mecma’-ı Bahreyn, yay. Abdulhuseyn-i Nevaî, I/1, Tahran 1372 h.ş., I/2, II/1, II/2, Tahran 1383 h.ş.
Aka, İsmail, “Timurlularda Hâkimiyet Anlayışı”, Türk Kültürü, XXXVII/430 (1999), 84-85.
_______, “Osmanlılardan Önce Türklerde Egemenlik Kavramı”, Milli Egemenlik Sempozyum ve Panellelerde Sunulan Bildiriler 1987, TBBM, Milli Egemenlik ve Atatürk Sempozyumu (26 Mayıs 1987, Edirne), Ankara 1987, 39-44.
Bardakoğlu, Ali, “İslâm (IV. Hukuk, İktisat ve Siyaset)”, DİA, XXIII, 15-23.
Barthold, W.W., Halife ve Sultan, Farsça terc. Sirûs İyzedî, Tahran 1377 h.ş.
Çubukçu, İbrahim Agah, “Gazalî ve Siyaset”, AÜİFD, IX(1961), 121-130.
Davutoğlu, Ahmet, “Devlet”, DİA, IX, 234-240.
Devletşah-ı Semerkandî, Tezkiretü’ş-Şuarâ, yay. Muhammed Ramazanî, Tahran 1366 h.ş.
Donuk, Abdülkadir, “Türk Devletlerinde Hakimiyet Anlayışı”, TED, X-XI(1979-80), 29-56.
Durmuş, İsmail-İlhan Kutluer, “İbnü’l-Mukaffa”, DİA, XXI, 130-137.
Erkal, Mehmet, “el-Ahkâmü’s-Sultâniyye [I]”, DİA, I, 555-556.
_______, “el-Ahkâmü’s-Sultâniyye [II]”, DİA, I, 556-557.
Ertuğrul, Ali “Nizamü’l-Mülk’ün Siyasetnâmesi’nin Mevcut Bazı Neşirlerine Dair”, İSTEM, 7(2006), 99-116.
_______, “Bir Kaynak Olarak Nizamü’l-Mülk’ün Siyasetnâme’si”, Türkler, V, Ankara 2002, 271-278.
G. M. Vickens, “Aklâq-e Mohsenî”, EIr., I, 724.
Gıyâseddin Ali-i Yezdî, Sa’âdetnâme ya Ruznâme-i Gazavât-ı Hindustan, yay. İrec Afşar, Tahran 1379 h.ş.
Gibb, Hamilton A. R., “Al-Mâwardi’s Theory of the Caliphate”, Studies on the Civilisation of Islam, yay. Stanford J. Shaw - Wilham R. Polk, Princeton 1982, 151-65(Türkçe çev. Kadir Durak (ve diğerleri), İslâm Medeniyeti Üzerine Araştırmalar, İstanbul 1991, 167- 182).
_______, “Some Considerations on the Sunnî Theory of the Caliphate”, Studies on the Civilisation of Islam, ed. Stanford J. Shaw - Wilham R. Polk, Princeton 1982, 141-150.
Güner, Ahmed, “Mâverdî’nin Hilâfet Kuramının Tarihsel Arkaplanına Bir Bakış (I)”, DEÜİFD, XVI(2002), 3-36.
_______, “Mâverdî’nin Hilâfet Kuramının Tarihsel Arkaplanına Bir Bakış (II)”, DEÜİFD, XVII(2003), 251-276.
Hâfız-ı Ebrû, Coğrafya-yı Hâfız-ı Ebrû, yay. Sadık Seccâdî, I, Tahran 1375 h.ş., II-III, Tahran 1378 h.ş.
_______, Zübdetü’t-Tevârih-i Baysungurî, I-IV, yay. Seyyid Kemal Hac Seyyid Cevâdî, Tahran 1380 h.ş.
Hasan b. Taceddin-i Yezdî, Camiü’t-Tevârih-i Hasanî, yay. Hüseyin Müderrisî Tabatabaî - İrec Afşar, Karaçi 1987.
Hassan, M. Rüknüddin, “Nizamülmülk”, İslâm Düşüncesi Tarihi, II, ed. M. M. Şerif, İstanbul 1991, 379-383.
Hondmir, Düsturu’l-Vüzerâ, yay. Said Nefisî, Tahran 2535 şa.
Hüseyin Vâiz-i Kâşifî, Ahlâk-ı Muhsinî, Bombay 1312.
İbn Teymiyye, es-Siyâsetü’ş-Şer’iyye fî Islâhi’r-Râ’î ve’r-Ra’iyye, Kahire 1951.
İmam Ebû’l-Hasan el-Mâverdî, el-Ahkâmu’s-Sultâniyye, İslâm’da Hilâfet ve Devlet Hukuku, çev. Ali Şafak, İstanbul 1976.
İnalcık, Halil, “Şeriat ve Kanun, Din ve Devlet”, İslâmiyat, I/4(1998), 135-142.
_______, “The Ottomans and the Caliphate”, The Cambridge History of Islam, I, Cambridge 1970, 320-323.
_______, “Kutadgu Bilig’de Türk ve İran Siyaset, Nazariye ve Gelenekleri”, Reşid Rahmeti Arat İçin, Ankara 1966, 259-275.
Kafesoğlu, İbrahim, Türk Milli Kültürü, İstanbul 1996.
Kallek, Cengiz, “Mâverdi”, DİA, XXVIII, 180-186.
Karatepe, Şükrü, “Osmanlı’da Din-Devlet İlişkisi”, Din-Devlet İlişkileri Sempozyumu Bildirileri, İstanbul 1996, 11-34.
Khan, Qamar-ud-Din, “Al-Mawardi’s Theory of the State”, Iqbal, III(1955), 39-86.
Komaroff, Linda, “The Epigraphy of Timurid Coinage: Some Preliminary Remarks”, The American Numismatic Society Museum Notes 31 (1986), 207-232.
Korkmaz, Fahrettin, Gazali’de Devlet, Ankara 1995.
Kösoğlu, Nevzat, Eski Türkler’de-İslâm’da ve Osmanlı’da Devlet, İstanbul 2004.
Lambton, Ann K. S., “Quis custodiet custodes: Some Reflections on the Persian Theory of Government: I”, Studia Islamica, 5(1956), 125-148.
_______, State and Government in Medieval Islam, New York 1991, 83-102.
_______, “Justice in the Medieval Persian Theory of Kingship”, Studia Islamica, XVII(1962), 91-119.
_______, “The Theory of Kingship in the Nasîhat ul-Mulûk of Ghazâlî”, The Islamic Quarterly, 1(1954), 47-55.
_______, “Early Timurid Theories of State: Hâfız Abrû and Nizâm al-Dîn Šâmî”, Bulletin D’Etudes Orientales, 30(1978), 1-9.
Laoust, Henri, La Politique de Ghazali, Paris 1970.
Lapidus, Ira M., İslâm Toplumları Tarihi, I, çev. Yasin Aktay, İstanbul 2002.
Loewen, Arley, “Proper Conduct (Adab) is Everything: the Futuwwat-nâmah-i Sultânî of Husayn Va‘iz-i Kashifi”, Iranian Studies, 36/4(1986), 543-570.
Mitchell, Colin Paul, “To Preserve and Protect: Husayn Vaiz-i Kashifi and Perso-Islamic Chancellery Culture”, Iranian Studies, 36/4(1986), 485-508.
Muhammad ibn As’ad Dewwânî(Celâleddin Devvânî), Practical Philosophy of the Muhammadan People, İngilizce çev. W. T. Thompson, London 1839.
Muhammed Gazâlî, Nasihatu’l-Mulûk, yay. Celâleddin Humâyî, Tahran 1367 h.ş.
_______, el-İktisâd fi’l-İtikâd, Beyrut (b.t.y).
_______, İhyâu Ulûmi’d-Din, I, Türkçe çev. Ahmed Serdaroğlu, İstanbul 1975.
Muineddin-i Natanzî, Müntehabü’t-Tevârih-i Muinî, yay. Jean Aubin, Tahran 1336 h.ş.
Nâsîrüddin-i Tusî, Ahlâk-ı Nâsırî, Türkçe terc. Anar Gafarov-Zaur Şükürov, İstanbul 2007.
Necmeddin er-Razî, Mirsâd el-İbad min el-Mabde’ ilâ’l-Meâd, yay. Husam el-Huseynî en- Nimetullah, Tahran 1312 h.ş.
Nevâ’i, Abdulhüseyin, Esnâd ve Mukâtebât-ı Târihî-yi İrân, Tahran 2536 şa.
Nizâmeddin-i Şâmî, Zafernâme, Tahran 1363 h.ş.
Nizâmü’l-Mülk, Siyerü’l-Mülûk veya Siyâset-Nâme, I (Farsça Metin), yay. Mehmet Altay Köymen, Ankara 1976.
Ocak, Ahmet, Selçukluların Dinî Siyaseti, İstanbul 2002.
Ögel, Bahaeddin, Türklerde Devlet Anlayışı (13. Yüzyıl Sonlarına Kadar), Ankara 1982.
Özcan, Azmi, Pan-İslâmizm, İstanbul 1992.
Rosenthal, Erwin I. J., Political Thought in Medieval Islam: An Introductory Outline, Cambridge 1962(Türkçe çevirisi: Ortaçağ’da İslâm Siyaset Düşüncesi, çev. Ali Çaksu, İstanbul 1996).
Shaked, Shaul, “From Iran to Islam: Notes on Some Themes in Transmission: 1. Religion and sovereignty are twins in Ibn al-Muqaffa’s theory of government; 2. The four sages”, Jerusalem Studies in Arabic and Islam, 4(1984), 31-67.
Subtelny, Maria Eva, “A Late Medieval Summa on Ethics: Kashifi’s Akhlâk-i Muhsinî”, Iranian Studies, 36/4(1986), 601-614.
Şahinoğlu, M. Nazif, “Ahlâk-ı Muhsinî”, DİA, II, 17.
Şerefeddin Ali-i Yezdî, Zafernâme, I-II, yay. Muhammed Abbasî, Tahran 1336 h.ş.
Tacü’s-Selmânî, Tarihnâme, çev. İsmail Aka, Ankara 1988.
Vassâf (Fazlullah b. Abdullah Şirâzî), Târih-i Vassâf, Tahran 1269 h.ş.
Watt, W. Montgomery, Müslüman Aydın (Gazali Hakkında Bir Araştırma), çev. Hanifi Özcan, İzmir 1989.