Batı bilgi ve teknolojisinin Osmanlı bahriyesine aktarımı

Çeşme Deniz Savaşı’ndaki büyük yenilgi (1770), Osmanlı bahriyesinde modernleşme faaliyetlerinin başlamasına vesile olmuştur. Bu tarihten itibaren Osmanlı devlet adamları batı bilgi ve teknolojisinin ülkeye taşınması için gayret etmişlerdir. Bunun için Batılı danışman ve uzmanlardan faydalanmışlar ve Avrupa’ya öğrenci göndermişlerdir. Bu araştırmada başlangıçtan 1918’e kadar bu iki yol tahlil edilmeye çalışılacaktır. Dolayısıyla bu çalışmayla, Osmanlı bahriyesinin modernizasyonundaki bilgi ve teknoloji transferinin özelliklerinin belirlenmesi amaçlanmaktadır. Özellikle Tanzimat döneminde bilgi ve teknoloji transferinde İngiliz modeli benimsendi. Onun için birçok deniz subayı ve personeli tahsil ve talim görmek için İngiliz donanmasına ve tersanelerine gönderildiler. Ayrıca birçok İngiliz donanma uzmanı Osmanlı bahriyesinde yüksek rütbelerle çalışmak için davet edildiler. Ancak İngiltere’den birçok savaş gemisi, mekanik aksam ve motor ithal edilmesi yüzünden İngiliz gemi sanayiine bağımlılığın artması, Osmanlı gemi endüstrisini montajcı bir konuma indirgemiştir. II. Abdülhamid döneminde rota bir miktar Almanlara doğru çevrildikten sonra II. Meşrutiyet’te tamamen İngilizlere döndürüldü. Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı bahriyesi Alman bahriye subaylarına teslim edildi. Aslında bu dönemde Osmanlı bahriyesinde Almanların komuta dışında bir tesiri görülmemektedir. Neticede İngiliz modelindeki Osmanlı bahriyesi, Türkiye Cumhuriyeti’ne miras kalmıştır

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı bahriyesi, Osmanlı modernleşmesi, teknoloji transferi, denizcilik eğitimi, yabancı uzmanlar

The Transmission of the Western Knowledge And Technology to the Ottoman Navy

The great defeat of the Naval Battle of Chesma (Çeşme-1770) caused the activities of the modernizationin the Ottoman navy. From this date, the Ottoman statemen have endeavored to transfer the Western knowledge and technology to home. Therefore, they have benefited from the western experts and sent many students to Europe. In this research these two ways will be tried to analized from the beginning to 1918. In this connection, it is aimed to determine the characteristics of the transmission and the modernization of the Ottoman navy by this study. Especially in the period of Tanzimat, in the transmission of the knowledge and technology the British model was adopted. Therefore a lot of naval officials and personnels were sent to England to study and train in the British Navy and shipyards. Morever the British naval experts have been invited to work with the upper ranks of the Ottoman navy. On the otherhand, the raising of the technological dependence to the English ship industry because of importing many warships, mechanical equipments and engines from England has reduced the Ottoman naval industry to a mounting position. After the route was a little bit turned to the Germans in the period of Abdulhamid II, then it was backed completely to the English in the Second Contitutional Monarchy. The Ottoman navy was handed over the German naval officials in the First World War. Infact, the German influence was not seen on the Ottoman navy except for the command in this period. As a result the Ottoman navy on the British model has been inherited to the Republic of Turkey

Keywords:

Ottoman navy, Ottoman modernization, technology transfer, naval education, foreign experts,

PDF

___

Hattı Hümayun Kataloğu (HAT):37507-B;46397; 59164.
İradeler 1255-1310 Hariciye Kataloğu (İ.HR.): 2449; 3987; 6788; 10274; 10653; 12192.
İradeler 1255-1310 Dâhiliye Kataloğu (İ.DH.):44157.
İradeler 1310-1334 Bahriye Kataloğu (İ.BH):İ. BH 1310, 2, (26 C evvel 1328)
Cevdet Tasnifi Bahriye Kataloğu (C.BH.):3052
Cevdet Tasnifi Maarif Kataloğu (C.MF.):3830
Babıâli Evrak Odası Sadaret Tasnifi Amedi Kalemi Evrakı (A.AMD):71-80
Yıldız Tasnifi Mütenevvi Maruzât Evrakı (Y.MTV):298-111
Arı, Kemal, “Yelkenliden Buharlıya Geçiş”, Türk Denizcilik Tarihi, II, Ed. Zeki Arıkan ve Lütfü Sancar, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı, İstanbul 2009, s. 125- 147.
Armaoğlu, Fahir, Belgelerle Türk-Amerikan Münasebetleri, Türk Tarih Kurumu,Ankara1991
Badem, Candan, “Amiral Adolphus Slade’in Osmanlı Donanmasındaki Hizmetleri ve Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Gözlemleri”, Türkiyat Mecmuası, Sayı 21, 2011, s. 115-140.
Batmaz, Şakir, II. Abdülhamit Devri Osmanlı Donanması,(Yayımlanmamış Doktora Tezi),Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri2002.
Batmaz, Şakir, “II. Abdülhamid Devri Osmanlı Bahriyesi”, Türk Denizcilik Tarihi, II, Ed. Zeki Arıkan ve Lütfü Sancar, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı, İstanbul 2009, s. 159-173.
Bedirhan, Yaşar ve Figen Atabey, “Osmanlı Bahriyesi’nde Yabancı Danışmanlar (1808-1918)”,Turkish Studies, Cilt 8, Sayı5, 2013, s. 127-139.
Bostan, İdris,“Osmanlı Bahriyesi’nde Modernleşme Hareketleri, Tersâne’de Büyük Havuz İnşası (1794-1800)”,150. Yılında Tanzimat, (Ed.) Hakkı Dursun Yıldız, Türk Tarih Kurumu, Ankara1992, s. 69-90.
Bostan, İdris, “Osmanlı Bahriyesi’nin Modernleşmesinde Yabancı Uzmanların Rolü (1785-1819)”,Tarih Dergisi, Sayı 35, 1994, s. 177-192.
Colton, Walter, Visitto Constantinople and Athens, Leawitt, Lord&Co.,New York 1836.
Çoker, Fahri, Bahriyemizin Yakın Tarihinden Kesitler, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı, Ankara 1994.
Deniz Harp Okulu Tarihçesi, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı,İstanbul2000.
Düstur, II. Tertib, C.I-VI, Matbaa-i Âmire (Osmanî),İstanbul 1329-1334.
Düzcü, Levent, “Osmanlı Bahriye Teşkilâtında Reform Çabaları (1876-1922)”,Gazi Üniversitesi Akademik Bakış Dergisi, Cilt 3, Sayı 5,2009, s. 1-20.
Ergin, Osman Nuri, Türkiye Maarif Tarihi, C. II., Osmanbey Matbaası,İstanbul 1939.
Ergün, Mustafa, II. Meşrutiyet Devrinde Eğitim Hareketleri (1908-1914), Ocak Yayınları,Ankara1996.
Gencer, Ali İhsan, Bahriye’de Yapılan Islahât Hareketleri ve Bahriye Nezâreti’nin Kuruluşu (1789-1867),Türk Tarih Kurumu, Ankara 2001.
Gençoğlu, Mustafa, Osmanlı Devleti’nce Batıya Eğitim Amacıyla Gönderilenler (1830-1908)-Bir Grup Biyografisi Araştırması.(Yayımlanmamış Doktora Tezi), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara2008.
Georgeon, François, Sultan Abdülhamid, Çev. Ali Berktay, İletişim Yayınları, İstanbul2012.
Gömleksiz, Eda Gülşen, “II. Meşrutiyet’ten Kurtuluş Savaşına Osmanlı Denizciliği”, Türk Denizcilik Tarihi, C. II, Ed. Zeki Arıkan ve Lütfü Sancar, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı, İstanbul 2009,s. 175-191.
Hülagü, Metin, “1897 Osmanlı-Yunan Savaşı Çerçevesinde Sultan II. Abdülhamid Dönemi Osmanlı Donanması Hakkında Bir Değerlendirme”, Türkler, C. 13, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2014, s. 830-844.
İbrahim Alaaddin (Gövsa),Türk Meşhurları Ansiklopedisi, Yedigün Neşriyatı.
Jampoler, Andrew C.A., “Whowas Henry Eckford?”, Naval History, Volume 21, Issue 6, 2007, p. 38-45.
Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, C. V, Türk Tarih Kurumu, Ankara2011.
Kılıç, Abdullah, “Said Paşa”, Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, C. II, Yapı Kredi Yayınları,İstanbul2008,s. 490.
Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, Çev. Metin Kıratlı, Türk Tarih Kurumu,Ankara2000.
Mac Farlane, Charles, “Kismet” or the Doom of Turkey, Thomas Bostworth,London1855.
Mahmud Cevad, Maârif-i Umûmiye Nezâreti Tarihçe-i Teşkilat ve İcraatı – XIX. Asır Osmanlı Maârif Tarihi, Haz. T. Kayaoğlu, Yeni Türkiye Yayınları,Ankara2001.
Mehmed Esad,Mirat-ı Mühendishane-i Berri-i Hümayun, Karabet Matbaası, İstanbul1312.
Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmanî, C. V, Haz. Nuri Akbayar, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul1996.
Ortaylı, İlber, Osmanlı İmparatorluğu’nda Alman Nüfuzu, Kaynak Yayınları, İstanbul 1983.
Örenç, Ali Fuat, “Deniz Kuvvetleri ve Deniz Harp Sanayii”, Dünya Savaş Tarihi, Osmanlı Savaş Tarihi: Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri (1792-1918), Ed. Gültekin Yıldız, Timaş Yayınları, İstanbul 2013, s. 121-161.
Özcan, Besim, “İngiliz Amirali Sir Adolphus Slade’in Türkiye İzlenimleri”, Karadeniz İncelemeleri, Yıl 5, Sayı 10, 2011, s. 29- 51.
Özçelik, Selahittin, Donanma-yı Osmanî Muavenet-i Milliye Cemiyeti, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2000.
Shaw, Stanford J., Eski ve Yeni Arasında Sultan III. Selim Yönetiminde Osmanlı İmparatorluğu, Çev. Hür Güldü, Kapı Yayınları,İstanbul2008.
Soysal, İsmail, Fransız İhtilali ve Türk-Fransız Diplomasi Münasebetleri (1789- 1802),Türk Tarih Kurumu,Ankara1987.
Şişman, Adnan, Tanzimat Döneminde Fransa’ya Gönderilen Osmanlı Öğrencileri (1839-1876), Türk Tarih Kurumu, Ankara 2004.
Turan, Kemal, Türk-Alman Eğitim İlişkilerinin Tarihi Gelişimi, Ayışığı Kitapları, İstanbul 2000.
Uluçay, Çağatay ve Enver Kartekin, Yüksek Mühendis Okulu, İ.T.Ü Makine Fakültesi, İstanbul 1958.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, “Selim III’ün Veliaht iken Fransa Kralı Lui XVI ile Muhabereleri”, Belleten, Cilt 2, Sayı5-6, 1938, s. 191-246.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti’nin Merkez ve Bahriye Teşkilatı, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1988.
Woods, Henry Felix, Türkiye Anıları -Osmanlı Bahriyesinde Kırk Yıl (1869-1909), Çev. F. Çoker, Milliyet Yayınları, İstanbul 1976.
Yavuz, Celalettin, Osmanlı Bahriyesi’nde Yabancı Misyonlar, İstanbul Deniz İkmal Grup Komutanlığı Basımevi, İstanbul.
Zorlu, Tuncay, “III. Selim ve Osmanlı Deniz Gücü’nün Modernleşmesi”, Türk Denizcilik Tarihi, II, Ed. Zeki Arıkan ve Lütfü Sancar, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı, İstanbul 2009,s. 65-73.
Zorlu, Tuncay, “Bahriye Nezareti’nin Kuruluşu ve Abdülaziz Dönemi’nde Osmanlı Denizciliği”, Türk Denizcilik Tarihi, C. II, Ed. Zeki Arıkan ve Lütfü Sancar, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı,İstanbul2009, s. 147-158.
Zorlu, Tuncay, Osmanlı ve Modernleşme: III. Selim Dönemi Osmanlı Denizciliği, Timaş Yayınları, İstanbul 2014.