Osmanlı vakıflarında istibdal problemi (Midilli örneği)

Vakıfların devamlılıkları, sahip oldukları gelir kaynakları ile doğrudan ilgilidir. Menkul veya gayrimenkul olarak iki ana başlıkta toplayabileceğimiz bu gelir kaynakları, aynı zamanda kuruluş amacının gerçekleştirilmesindeki en önemli materyallerdir. Vakıflar bu kaynakları doğru şekilde kullanabildikleri sürece, kuruluş amaçları doğrultusunda, yollarına devam edebilmişlerdir. Vakıfların amaçlarını gerçekleştirmelerindeki en önemli engellerden birisi, zamanla gelir kaynaklarında meydana gelen gerilemelerdir. Vakfın işlemesini engelleyen ve işlevini yitirmesine neden olan bu durum karşısında vakıf yöneticileri, gelir kaynaklarını yeniden arttırmak ve vakfın devamını sağlayabilmek için çeşitli yollara başvurmuşlardır. Bu yollardan birisi de istibdaladı verilen işlemdir. Böylece, vakfın işlevini yitiren gelir kaynağı, gelir getirebilecek bir mülk ile değiştirilmiş ve vakfın devamlılığı sağlanmıştır

Anahtar Kelimeler:

İstibdal, Vakıf, Midilli Adası, Midilli Vakıfları, Zeytinlik

Substitution Problem in The OttomanVaqfs (LesvosExample)

The continuity of the vaqfsis directly related with their income source. Their income sources which can be divided into transferrable and immovable ones are also the most important supplies for the founding of vaqfs. As long as those sources used properly, these vaqfs could endure. One of the main drawbacks in this system is the decreases in the income sources which hinders vaqfs from serving their purpose. Under those circumstances, managers aimed at finding new ways of increasing the income of vaqfs which would secure their continuity. One of these ways is the procedure of substitution. Consequently, by changing a failing income source with a revenue-generating property,vaqfs were able to continue its functioning. The predominant immovable income sources of the Ottoman vaqfs on Lesvos island are olive groves. The olive groves along with the olive oil and olive soap not only build reputation to the island but are alsoits most essencial source of income. Vaqfs on Lesvos island saw the procedure of substitution a chance for its endurance in times when the income source declines or dissolves. The preference of the vaqfs on the island forsubstitution were obviously properties producing significant incomes, which are olive groves situated on the fertile lands

Keywords:

Substitution, Vaqf, Lesvos Island, Lesvos Vaqfs, Olive Groves,

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
Yıldız-Resmî Maruzât No: 88/96, 92/27, 110/39.
Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA)
Vakfiye No:606/79-105, 606/82-108, 988/179-85.
Vakıflar İstanbul Bölge Müdürlüğü Arşivi (VİBMA)
Hanya ve Midilli Vakıf Defterleri No: 2332.
II. Araştırma ve İnceleme Eserleri
AKGÜNDÜZ, Ahmet “İstibdâl”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt: 23, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1994, s. 319-320.
AKGÜNDÜZ, Ahmet, İslam Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi, Osmanlı Araştırmaları Vakfı (OSAV) Yayınları, İstanbul, 2013.
ARIKAN, Zeki, “XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Midilli”, XV. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, 4. Cilt, 1. Kısım, Osmanlı Tarihi-A, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2010, s. 1045-1074.
BERKİ, Ali Himmet, “Müstağn-en’anh Vakıflar”, Vakıflar Dergisi, Sayı: 7, İstanbul, 1968, s. 17-18.
Büyük Lügat ve Ansiklopedi, 8. Cilt, Meydan Yayınevi, İstanbul.
ÇİTÇİ, Cafer, Bursa’da Vakıfların Sosyo-Ekonomik İşlevleri, Gaye Kitabevi, Bursa, 2004.
DARKOT, Besim, “Midilli”, İslam Ansiklopedisi, c. 8, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1993, s. 282-284.
DEMİRCAN, Yasemin, “Ege Adalarında Osmanlı Hâkimiyeti”, Türkler, C. 9, (Editörler: Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca), Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, s. 363-372.
DOĞAN, Güner, İngiliz ve Fransız Seyyahlara Göre 17. Ve 18. Yüzyıllarda Ege Adaları (Midilli, Sakız, Sisam, Rodos) ve Çevresi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih (Yeniçağ Tarihi) Anabilim Dalı, Ankara, 2008.
DÜZENLİ, Pehlül, Osmanlı Hukukçusu Şeyhülislam Ebussuud Efendi ve Fetvâları, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, İslam Hukuku Bilim Dalı, Konya, 2007.
GENCA, Elif, “Osmanlı Hukukunda Vakıfların Denetimi”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, c. 72, sayı: 1, İstanbul, 2014, s. 531-554.
GÜRAN, Tevfik, Ekonomik ve Malî Yönleriyle Vakıflar, Süleymaniye ve Şehzade Süleyman Paşa Vakıfları, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2006.
HEYD, W.,Yakın Doğu Ticaret Tarihi, (Çeviren: Enver Ziya Karal), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2000.
KÖKSAL Ahmet, “II. Meşrutiyet Döneminde Vakıfların Yeniden Organizasyonuna Dair iki Eser: İsmail Sıdkı’nın ‘Hatırât’ı ve Hammadezâde Halil Hamdi Paşa’nın Layihası”, Ankara Üniversitesi Tarih Araştırmaları Dergisi, c. 33, sayı: 56, s. 343-385.
MANSEL, Arif Müfid, Ege ve Yunan Tarihi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1988.
OĞUZ, İbrahim, Midilli’de Osmanlı Vakıfları, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Mersin Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Mersin, 2014.
Ömer Hilmi Efendi, İthaf-ül Ahlâf fi Ahkâm-il Evkaf, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 1977.
ÖZCAN, Tahsin, Vakıf Medeniyeti ve Para Vakıfları, Türkiye Finans Katılım Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2010.
ÖZTÜRK, Nazif, Elmalılı M. Hamdi Yazır Gözüyle Vakıflar, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1995
ÖZTÜRK, Nazif, Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıf Müessesesi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1995.
PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Milli Eğitim Basımevi, Cilt: II, İstanbul, 1983.
SEZEN, Tahir, Osmanlı Yer Adları (Alfabetik Sırayla), T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Yayın No: 21, Ankara, 2006.
TANSEL, Selahattin, Osmanlı Kaynaklarına Göre Fatih Sultan Mehmed’in Siyasi ve Askeri Faaliyeti, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1985.
TURAN, Şerafettin, Türk-İtalya İlişkileri I, Selçuklulardan Bizans’ın Sona Erişine, Kültür Bakanlığı Yayınları, Doruk Matbaası, Ankara, 2000.
ÜNAL, Ayhan Afşın, XVI. Yüzyılda Cezayir-i Bahr-i Sefid Eyaletinde Midilli Sancağı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri, 2002.
YEDİYILDIZ, Bahaeddin, “Vakıf”, İslam Ansiklopedisi, 13. cilt, Birinci Basılış, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1986, s. 153-172. YILDIZ, Kenan, 1660
İstanbul Yangınının Sosyo-Ekonomik Tahlili, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türk Tarihi Anabilim Dalı, Yeniçağ Tarihi Bilim Dalı, İstanbul, 2012.