OSMANLI DEVLETİ’NDE ISPARTALI NAKÎBÜLEŞRAFLAR

İslam Tarihi boyunca Müslümanlar, “Seyyid” ve “Şerif” diye isimlendirilen Hz. Peygamberin soyundan gelenlere karşı Peygamberimize duyulan büyük aşk ve muhabbetten dolayı sevgi ve saygı beslemişlerdir. Abbasilerden itibaren Osmanlılara kadar Peygamberimizin neslinin tespit edilmesi, onların işlerinin yürütülmesi, maddi ve manevi anlamda kendilerine birtakım imtiyaz ve hakların sağlanabilmesi için bir müessese ihdas edilmiştir. Nakîbüleşraflık veya Nikâbet diye isimlendirilen bu kurum Osmanlı Devleti’nde en zirve noktasına çıkmıştır. Başına da sâdâttan bir kişi atanan bu kurum taşrada Nakîbüleşraf kaymakamları tarafından temsil edilmiştir. Dinî ve ilmî bir müessese olan bu kurum saltanatın ilgasıyla birlikte tarih sahnesinden silinmiştir. Bu çalışmada, Osmanlı döneminde tespit edilen altmış iki Nakîbüleşraftan memleketi Isparta olan dört tanesinden bahsedilmektedir. Bunlardan Şerif Mehmed Efendi, Allâme Şeyhî Seyyid Mehmed Efendi ve Seyyid Cafer Efendi XVII. yüzyılda Sahâf Şeyhzâde Seyyid Mehmed Efendi ise XVIII. yüzyılda Nakîbüleşraflık görevi yapmıştır

Anahtar Kelimeler:

Isparta, Nakîbüleşraf, Seyyid, Şerif, Nikâbet

Nuqaba al-Ashraf of Isparta in Ottoman State

Throughout the Islamic history, Muslims have had a strong liking and respect for those who are descendants of Prophet Muhammad called Sayyid and Sharif due to the love felt against the Prophet. A corporation was founded in order to confirm the descendants of Prophet Muhammad from Abbasids till Ottomans, carry out their works, provide them with some privileges and rights materially and morally. This corporation named as niqabat al-ashraf or niqabat was at its zenith in Ottoman State. This corporation to which a master was appointed as the head director was represented by provincial naqib al-ashraf governors. This religious and scholarly corporation got out of existence together with the abolition of Ottoman sultanate. Of sixty two nuqaba al-ashraf confirmed in Ottoman era, four nuqaba al-ashraf of Isparta were mentioned in this study. Sharif Mehmed Efendi, Allâme Seyhi Sayyid Mehmed Efendi ve Sayyid Cafer Efendi officiated in 17th century and Sahâf Seyhzâde Sayyid Mehmed Efendi officiated in 18th century as naqib al-ashraf

Keywords:

Isparta, Naqib al-ashraf, Sayyid, Sharif, Niqabat,

PDF

___

Ahmet Rıf’at, Devhatü’n-Nukabâ, (Osmanlı Toplumunda Sâdât-ı Kirâm ve Nakibüleşrâflar), Hazırlayanlar: Hasan Yüksel-M. Fatih Köksal, Sivas 1998.
Akdemir, M. Sadık, “Ispartalı Şeyhülislâmlar”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Isparta 2016/1, S.36, ss.7-30.
Aktepe, Münir, “Esad Efendi Hocazâde”, Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul 1995, c.XI, ss.340-341.
Baltacı, Cahit, XV-XVI. Yüzyıllarda Osmanlı Medreseleri, İstanbul 2005, c.I-II.
Bardakçı, Mehmet Necmeddin, Eğirdir Zeynî Zâviyesi ve Şeyh Mehmed Çelebi Divanı (Hızırnâme), Isparta-Eğirdir 2008.
Beyâni Mustafa bin Carullah, Tezkiretü’ş-Şuarâ, Eleştirmeli Baskıya Hazırlayan, İbrahim Kutluk, Ankara 1997.
Danışman, Zuhuri, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, İstanbul 1965, c.IX.
İlmiyye Sâlnâmesi, Osmanlı İlmiyye Teşkilâtı ve Şeyhülislamlar, Yayına Haz. Seyit Ali Kahraman, Ahmed Nezih Galitekin ve Cevdet Dadaş, İstanbul 1998, (Meşîhat-ı İslâmiyye Târihçesini yazan Ali Emîrî’dir.).
İpşirli, Mehmet, “Ebûsaid Mehmed Efendi”, DİA, İstanbul 1994, c.X, ss.281.
------------, “Ahîzâde Hüseyin Efendi”, İstanbul 1998, DİA, c.I, ss.548- 549.
-------------, “Minkârîzâde Yahya Efendi”, ”, DİA, İstanbul 2005, c.XXX, ss.114-115. ------------, “Zekeriyya Efendi, Bayramzâde”, DİA, İstanbul 2013, c.XLIV, ss.211-212.
Kayhan, Mustafa Kazım, Temettuat Defterlerine Göre XIX. Yüzyıl Ortalarında Barla’nın Sosyo-Ekonomik Yapısı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Isparta 2006.
Kaya, Bayram Ali, “Yahyâ Efendi, Zekeriyyâzâde”, DİA, c.XLIII, ss.245-246.
Kılıç, Rüya, Osmanlıda Seyyidler ve Şerifler, İstanbul 2005.
Kınalı-zade Hasan Çelebi, Tezkiretüş-şuara, Eleştirmeli Baskıya Hazırlayan, İbrahim Kutluk, Ankara 1989, c.II.
Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmani, Yayına Haz. Nuri Akbayar, Eski Yazıdan Aktaran Seyit Ali Kahraman, İstanbul 1996, c. I-IV.
Naîmâ Mustafa Efendi, Târih-i Na’îmâ (Ravzatü’l-Hüseyn Fî Hulâsati Ahbâri’l-Hâfikayn), Haz. Mehmet İpşirli, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2007, c.II.
Nevîzâde Atâî, Şakâik-ı Nu’maniye ve Zeyilleri, Hadâik-ül-Hakâik fî Tekmilet’iş-Şakâik, Neşre Haz. Abdülkadir Özcan, İstanbul 1989, c. II. Ocak, Ahmet Yaşar, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Din, 14.- 17.Yüzyıllar”, Yeniçağlar Anadolu’sunda İslam’ın Ayak İzleri Osmanlı Dönemi Makaleler-Araştırmalar, İstanbul 2011, ss.84-146.
Öngören, Reşat, “Zeyniyye”, DİA, İstanbul 2013, c. XLIV, ss.367-371.
Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul 1993, c.I-III.
Sahaflar Şeyhizâde Ahmed Nazif Efendi, Riyâzu’n-Nukabâ, Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud, No:4590.
Sarıcık, Murat “Nakîbü’l-Eşrâf Seyyid Muhammed Hamîdi”, Tarihi Kültürel Ekonomik Yönleri İle Eğirdir (1. Eğirdir Sempozyumu), 31 Ağustos-1 Eylül 2001 Eğirdir, ss.769-776.
------------, “Osmanlı Devleti’nde Nakîbü’l-eşrâflık Kurumu”, Türkler, Ankara 2002, c.X, ss.385-393.
------------, Osmanlı İmparatorluğu’nda Nakîbü’l-eşrâflık Müessesesi, Ankara 2003.
Sertoğlu, Midhat Osmanlı Tarih Lûgatı, İstanbul 1986.
Şeyhî Mehmed Efendi, Şakâik-ı Nu’maniye ve Zeyilleri, Vekâyi’ulFuzalâ, Neşre Haz. Abdülkadir Özcan, İstanbul 1989, c.III-IV.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, Ankara 1983, c.III.
-------------, Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilâtı, Ankara 1988.
Von Hammer, Purgstall, Baron Joseph, Büyük Osmanlı Tarihi, İstanbul 1990, c.V.
Yazar, Sadık, “XVII. Asır Şairlerinden Allâme Şeyhî, Divanı ve Bir Kasidesi”, Turkish Studies-Türkoloji Araştırmaları, Volume 2/3, Summer 2007, ss.586-605.