19493

HEMZE’NİN “ ‘İLMU RESMİ’L-MASÂHİF” VE KIRAÂTTEKİ YERİ

Bu çalışmanın amacı, hemze konusunu ele alarak hemzenin yazı (‘İlmu Resmi’l-Masâhif) ve kıraatteki önemini ortaya koymak; bu bağlamda İmâm Hamza ve İmâm Hişâm’ın hemze ile ilgili mütevâtir kıraâtlerinin usûlünü ayrıntılı olarak izah etmektir. Çalışmada ele alınan diğer bir husus ise, “el-Mushafu’lİmâm”da hemzeye ilişkin takip edilen yazım metodudur. Söz konusu metota göre hemzenin yazılış şekli; “Hatt-ı Kıyâsî” ve “Hatt-ı Istılâhî”, buna bağlı olarak da okunuşu şekli “Tahfîf-i Kıyâsî” ve “Tahfîf-i Istılâhî” olarak ikiye ayrılmaktadır

Anahtar Kelimeler:

Hemze, İmam Hamza, İmam Hişâm, Tahfîf-i Kıyâsî, Hatt-ı Kıyâsî, Tahfîf-i Istılâhî, Hatt-ı Istılâhî.

The Importance of Hamzah in Writing (‘Ilm Al-Rasm) and ‘Ilm Al- Qira’ah

The aim of this study is to highlight the issue of hamzah and analysis comprehensively the mutawatir method (Usul) of Qur’an recitation (Qira’ah) of Imam Hamza and Imam Hisham in terms of hamzah. In other words, this study explains the importance of hamzah both in writing (‘Ilm al-Rasm) and recitation of Qur’an (‘Ilm al-Qira’ah). In the thesis, the writing method of hamzah which is followed by “al-Mushafu al-Imam” is also highlighted. This method divides the writing style of hamzah as “al-Hatt al-Qiyasi” (regular writing) and “al-Hatt alIstilahi” (irregular writing) as a result of which it dives reciting style into “alTahfîf al-Qiyasi” and “al-Tahfîf al-Istilahi”

Keywords:

Hamzah, Imam Hamza, Imam Hisham, al-Tahfîf al-Qiyasi, al-Hatt al-Qiyasi, al-Tahfîf al-Istilahî, al-Hatt al-Istilahi,

PDF

___

Bilmen, Ömer Nasûhi, Büyük Tefsir Tarihi, Tabakâtu’l-Mufessirîn, Bilmen Yayın., İstanbul, 1973.
Ca’berî, İbrâhîm b. ‘Umer, Kenzu’l-Me‘ânî fî Şerhi Hirzi’l-Emânî ve Vechi’t-Tehânî, (Thk. Ahmed el-Yezîdî), F.D.İ.Y., Fas, 1419/1998.
Dabbâ‘, ‘Alî b. Muhammed, Semîru’t-Tâlibîn fî Rasmi’l-Kitâbi’lMubîn, K.D.İ.Y., Kuveyt, ts..
Dânî, Ebu ‘Amr ‘Usman b. Sa‘îd, et-Teysîr fi’l-Kıraâti’s-Seb‘, (Thk.
Hatim Salih ed-Dâmin), Mektebetu’s-Sahâbe, I. Baskı, Şarika, 1492/2008.
---------------, et-Tahdîd fi’l-İtkâni ve’t-Tecvîd, (Thk. Gânim Kaddûri el-Hamd), Dâr ‘Ammân, I. Baskı, ‘Ammân, 1421/2000.
---------------, el-Muhkem fî Naktı’l-Mesâhif, (Thk. Azzeh Hasan), Dâru’l-Fikr, II. Baskı, Şam, 1418/1997.
----------------, el-Mukni‘ fî Ma‘rifeti Mersûmi Masâhifi Ehli’l-Emsâr, (Thk. Nûra Fehd el-Humeyyid), ed-Dâru’t-Tedmuriyye, I. Baskı, Riyad, 2010.
---------------, Cami‘u’l-Beyân, (Thk. Muhammed Sadûk el-Cezâirî), Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye, I. Baskı, Beyrut, 1426/2005.
Dimyâtî, Ahmed b. Muhammed el-Bennâ, İthâfu Fudalâi’l-Beşer bi’lKırâati’l-Arba‘ete ‘Aşer, (Thk. Şabân Muhammed İsmâ‘îl), ‘Âlemu’l-Kutub, I. Baskı, Beyrut, 1987.
Durmuş, İsmail, “Hemze” md., D.İ.A., 1998, c. XVII, ss. 190-193.Ebû ‘Alî el-Mâlikî, el-Hasan b. Muhammed, er-Ravda fi’l-Kıraâti’lİhdâ Aşera, (Thk. Nebil İsmail), İmam Muhammed b. Su’ûd Universitesi, doktora tezi, 1415.
Ebû Dâvûd, Suleyman b. Necâh, Muhtesaru’t-Tebyîn li Hicâi’t-Tenzîl, (Thk. Ahmed Şirbâl), kral Fehd Akademisi, I. Baskı, Medine-i Munevvere, 1421/2001.
Ebû Şâme, Abdurrahmân b. İsmail b. İbrâhîm, İbrâzu’l-Me‘ânî min Hirzi’l-Emânî, (Thk. Mahmûd Cadû), Menşûrâtu’l-Cami‘eti’l-İslamiyye, Medine-i Munevvere, 1413.
Enîs, İbrâhîm, el-Asvâtu’l-Lugaviyye, Mektebetu Nehdatı Mısr, Kahire, ts..
Esterâbâdî, Radiyyu’d-Dîn Muhammed b. el-Hasan, Şerhu’ş-Şâfiyeti İbni’l-Hâcib, (Thk. M. Nûr el-Hasan, M. Muhyiddîn ‘Abdulhamîd ve Muhammed er-Rafrâf), Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye, Beyrut, 1402/1982.
Ferâhîdî, Ebû ‘Abdirrahmân el-Halîl b. Ahmed, Kitabu’l-‘Ayn, (Thk.
Mehdî el-Mahzûmî ve İbrahîm es-Sâmurâî), Silsiletu’l-Me’âcim ve’l-Fehâris, Bağdat, ts..
Gezgin, Ali Galip, “Kur’ân’ın Hattı - Resmu’l-Mushaf - ve Türklerin Kur’ân Hattına Katkıları” tebliği, Süleyman Demirel Üniversitesi, Uluslararası Türk Dünyasının İslamiyete Katkıları Sempozyumu, no: XX, bilimsel toplantılar serisi: 8, Isparta, 2007, 31 Mayıs-1 Haziran, s.620-630.
Huzelî, Ebu’l-Kâsim Y’usuf b. ‘Alî, el-Kâmil fi’l-Kıraâti’l-‘Aşr ve’lErbe‘în az-Zâide ‘Aleyhâ, (Thk. Cemâl eş-Şâyib), Muessesetu Semâ li’n-Neşr, I. Baskı, Kahire, 1428/2007.
İbn Ebî Meryem, Nasr b. ‘Alî eş-Şîrâzî, el-Mûdıh fî Vucûhi’l-Kırâat ve ‘Ilelihâ, (Thk. ‘Umer el-Kubeysî), Mektebetu’l-Cemâ‘eti’l-Hayriyye, I. Baskı, Mekke, 1414/1993.
İbn Ğalbûn, Ebu’l-Hasan Tâhir b. ‘Abdil-Mun‘im, et-Tezkira fi’lKıraâti’s-Semân, (Thk. Eymen Suveyd), Menşûrâtu’l-Cemâ‘eti’l-Hayriyye, I. Baskı, y.y., 1412/1991.
İbn Manzûr, Cemâlu’d-Dîn Muhammed el-İfrîkî el-Mısrî, Lisânu’l‘Arab, (Thk. ‘Abdullâh el-Kebîr, Muhammed Hasaballah, Hâşim eş-Şâzili), Dâru’l-Ma‘ârif, Kahire, ts.
İbn Şurayh, Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. Şurayh, el-Kâfî fi’l-Kıraâti’sSeb‘, (Thk. Ahmed eş-Şâfi’î), Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye, I. Baskı, Beyrut, 1421/2000.
İbnu’l-Bâziş, Ebû Ca‘fer Ahmed b. ‘Ali, el-İknâ‘ fi’l-Kıraâti’s-Seb‘, (Thk. ‘Abdulmecîd Kıtâmiş), Menşûrât Câmi‘etu Ummi’l-Kura, I. Baskı, Mekke, 1403.
İbnu’l-Cezerî, Ebu’l-Hayr Muhammed b. Muhammed b. Yûsuf, en-Neşr fi’l Kırâati’l-‘Aşr, (Thk. ‘Ali Muhammed ed-Dabba‘), Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye, Beyrut, ts.İbnu’l-Kâsıh, Ebu’l-Kâsim ‘Alî b. Osman, Sirâcu’l-Kâri’i’l-Mubtedî ve Tizkâru’l-Kâri’i’l-Muntehî, (Thk. ‘Alî Muhammed ed-Dabbâ’), Matba’etu Mustafa el-Bâbî el-Halebî, III. Baskı, Mısır, 1373/1954.
Kabâkıbî, Muhammed b. Halîl, Îdâhu’r-Rumûz ve Miftâhu’l-Kunûz, (Thk. Ahmed Hâlid Şukrî), Dâr ‘Ammân, I. Baskı, ‘Ammân, 1424/2003.
Kalânisî, Ebu’l-‘İzz Muhammed b. Bindâr, el-Kifâye’l-Kubrâ fi’lKıraât, (Thk. Cemâlu’d-Dîn Muhammed Şeref), Dâru’s-Sahâbe, I. Baskı, Tantâ, 2003.
Kastalânî, Ebu’l-‘Abbâs Ahmed b. Ebî Bekr, Letâifu’l-İşârât li Funûni’l-Kırâat, (Thk. Merkezu ed-Dirâsâti’l-Kurâniyye), S.A.E.İ.B.Y., Medine-i Munevvere, 1434.
Mehdevî, Ebu’l-‘Abbâs Ahmed b. ‘Ammâr, Şerhu’l-Hidâye, (Thk. Hazim Sa‘îd Hayder), Mektebetu’r-Ruşd, Rıyad, ts..
Mekkî, Ebû Muhammed b. Ebî Tâlib el-Kaysî, er-Ri‘âye li Tecvîdi’lKirâe ve Tahkîki Lafzi’t-Tilâve, (Thk. Ahmed Hasan Ferhât), Dâr ‘Ammân, III. Baskı, ‘Ammân, 1417/1996.
---------------, el-Keşfu ‘an Vucûhi’l-Kırâati ve İlelihâ ve Hucecihâ, (Thk. Muhyi’d-Dîn Ramadan), Mucemme’u’l-Luğati’l-Arabiyye Yayın., Şam, 1394/1974.
---------------, et-Tebsıra fi’l-Kıraâti’s-Seb‘, (Thk. Muhammed Gavs enNedevî), ed-Dâru’s-Selefiyye, II. Baskı, Bombay/Hindistân, 1402/1982.
Mesûl, ‘Abdu’l-‘Aliyy, Mu‘cemu Mustalehâti ‘Ilmi el-Kıraâti’lKur’âniyye, Dâru’s-Selâm, I. Baskı, Kahire, 1428/2007.
Nu‘aymî, Sa‘îd, ed-Dirâsâtu’l-Lehciyye ve’s-Savtiyye ‘inde İbni Cinnî, Dâru’r-Raşîd li’n-Neşr, Bağdat, 1980.
Nu‘aymî, Husam, Asvâtu’l-‘Arabiyye beyne’t-Tehavvuli ve’s-Sebât, Menşûrât Cami‘etu Bağdat, Bağdat, ts..
Nuveyrî, Ebu’l-Kâsim Muhammed b. Muhammed, Şerhu’t-Tayyibe, (Thk. Mecdî Bâslûm), Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye, I. Baskı, Beyrut, 1424/2003.
Se‘rân, Mahmûd, ‘Ilmu’l-Luga, Dâru’n-Nehdati’l-‘Arabiyye, Bayrut, ts..
Sîbeveyhi, Ebû Bişr ‘Amr b. Osmân b. Kanbar, el-Kitâb, (Thk. Abdu’sSelâm Hârûn), Mektebetu’l-Hâncî, III. Baskı, Kahire, 1408/1988.
Sibtu’l-Hayyât, Ebû Muhammed Abdullah b. ‘Alî el-Hanbeli el-Bağdâdî, el-İhtiyâr fi’l-Kıraâti’l-‘Aşr, (Thk. ‘Abdu’l-‘Azîz b. Nâsır es-Sebr), Riyad, 1417.
---------------, el-Mebhec fi’l-Kıraâti’s-Semân, (Thk. AbdulAzîz b.
Nâsır es-Sebr), Câmi’etu’l-İmâm Muhammed b. Suud, Doktora Tezi.
Suyûtî, Celâlu’d-Dîn Abdurrahmân b. Ebi Bekr, el-İtkân fî ‘Ulûmi’lKur’ân, (Thk. Şu‘ayb el-Ernâût), Muessesetu’r-Risâle Nâşirûn, I. Baskı, Şam, 1429/2008.
Şâhîn, ‘Abdu’s-Sabûr, el-Kıraâtu’l-Kur’âniyye fî Dav’i ‘Ilmi’l-Luga el-Hadîs, Mektebetu’l-Hâncî, Kahire, ts..Şu‘le, Muhammed b. Ahmed el-Mûsıllî, Kenzu’l-Me‘ânî fî Şerhi Hirzi’l-Emânî ve Vechi’t-Tehânî, (Thk. Zekeriyyâ ‘Umeyrât), Dâru’l-Kutubi’l‘Ilmiyye, I. Baskı, Beyrut, 1422/2001.
Tarabîh, Edmâ, Mu‘cemu’l-Hemze, Mektebetu Lubnan Nâşirûn, I. Baskı, Beyrut, 2000.
Yazma Eserler Ahmedî, İbrâhîm Selam, Fevâidu’l-Enâm fî Şerhi Bâbi Vakfi Hamzate ve Hişâm, Câmi‘etul’-Melik Su‘ûd, Riyad, Yazma Eseri No: 3665/146.
İbnu’l-Fehhâm, ‘Abdurrahmân b. ‘Atîk b. Halef, et-Tecrîd li Buğyeti’lMurîd fi’l-Kıraâti’s-Seb‘, Daru’l-Kutubi’l-Mısriyye, el-Hizâne’t-Teymûriyye, No: 304/1836.
İbnu’l-Neccâr, Muhammed b. Ahmed, el-İfhâm fî Şerhi Bâbi Vakfi Hamzate ve Hişâm, Medine-i Munevvere Kutuphanesi, Yazma Eseri No: 20/223.
Mutevellî, Muhammed b. Ahmed, İthâfu’l-Enâm ve İs‘âfu’l-Efhâm fî Vakfi Hamzate ve Hişâm, Câmi’etu Ummi’l-Kura, Mekke, Yazma Eseri No: 335.
Sibtu’l-Hayyât, Ebu Muhammed ‘Abdullâh b. ‘Alî el-Hanbeli el-Bağdâdî, elMebhec fi’l-Kıraâti’s-Semân, Riyad Üniversitesi kütüphanesi, Yazma Eseri