EHL-İ SÜNNET KELAMINDA SOYUTLAMA VE KAVRAMSALLAŞTIRMA SÜRECİ -EBÛ HANİFE ÖRNEĞİNDE BİR DEĞERLENDİRME

Dinin itikadî ve amelî tercihleri anlaşılır olmayı gerektirmektedir. Başka bir deyişle dinin muhatapları dini teorik düzeyde algılamayı öncelemektedir. Bu ise kelamî ve fıkhî hükümleri inşa ederken kavramsallaştırmayı zorunlu hale getirmiştir. Dolayısıyla dinî olarak nitelendirilen kavramları soyutlaştırma ya da kavramsallaştırma yoluyla hükümler itikadî/amelî düzlemde anlaşılabilir ve uygulanabilir kılınmıştır. Kelama ilişkin bir kavramsallaştırmadan bahsederken özellikle Ebû Hanife’nin katkısından söz edilmelidir. Nitekim Ebû Hanife başta din kavramına ilişkin olmak üzere birtakım soyutlayıcı izahlarla sünnî kelamın itikadî tercihlerini açıklığa kavuştururken Müslüman din kültürünü/algısını da önemli ölçüde belirginleştirmiş gözükmektedir

Anahtar Kelimeler:

Kelam, Ebû Hanife, Ehl-i Sünnet, Kavramsallaştırma, Soyutlama

Abstraction and Conceptualization Process in the Ahl-i Sunnah Kalam -An Assessment in the Example of Abu Hanifah

Faith and practical choices of religion should be understood. In other words acceptors of religion have prioritized understanding of religion on the theoretical level. This have necessitated conceptualisation while kalamî and fiqhî judgments have been made. Hence judgments have been understood and practiced in the faith and practical area by the religious concepts have been abstracted or conceptualized. When we talk about conceptualisation regarding to kalam we must mention Abu Hanife. Because Abu Hanife explained abstractly some concepts primarily concept of religion. Thus he enlightened choices of sunnî kalam and made clear Muslim religious culture or perception

Keywords:

Kalam, Abu Hanife, Ahl al-Sunnah, Conceptualisation, Abstraction,

PDF

___

Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed, Musnedu Ahmed b. Hanbel, I-IV, Mevsûatu’s-Sunne el-Kutubu’s-Sunne ve Şurûhuhâ içinde, Çağrı Yayınları, İstanbul 1992.
Avcı, Casim, “Kûfe”, DİA, I-XLIV, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2002.
el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali el-Hatib, Târihu Bağdat ve Medinetu’s-Selam, I-XV, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut (ty).
el-Bağdâdî, Ebû Mansur Abdulkâhir b. Tâhir et-Temîmî, Usûlu’d-Din, Matbaatu’d-Devle, İstanbul 1928/1346.
el-Bâkıllânî, Ebû Bekir Muhammed b. Tayyib, Temhîdu’d-Delâil ve Telhîsu’l-Evâil, Tahkik: İmâduddin Ahmed Haydar, Muessesetu’l-Kutubi’sSekafiyye, (by) 1987/1307.
el-Beyâdî, Kemâluddin Ahmed, İşârâtu’l-Merâm min İbârâti’l-İmâm, Tahkik: Muhammed Zâhid b. el-Hasan el-Kevserî, Daru’l-Kitâbi’l-İslâmî, İstanbul 1949/1368.
el-Buhârî, Alâuddin Abdulazîz b. Ahmet, Keşfu’l-Esrar an Usûli Fahri’lİslam el-Bezdevî, I-IV, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut 1997/1417.
el-Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail, Sahîhu’l-Buhârî, Mevsûatu’s-Sunne el-Kutubu’s-Sunne ve Şurûhuhâ içinde, Çağrı Yayınları, İstanbul 1992/1412.
Cevizci, Ahmet, Felsefe Sözlüğü, Paradigma Yayınları, İstanbul 2013.
Daftary, Farhad, The Ismâ’îlîs Their History and Doctrines, Cambridge University Press, New York 2007.
Ebû Hanife, Numan b. Sabit, el-Âlim ve’l-Muteallim, İmam-ı Azam’ın Beş Eseri içinde, Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları, İstanbul 2015.
- el-Fıkhu’l-Ebsat, İmam-ı Azam’ın Beş Eseri içinde, Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları, İstanbul 2015.
- el-Fıkhu’l-Ekber, İmam-ı Azam’ın Beş Eseri içinde, Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları, İstanbul 2015.
- Risâletu Ebî Hanife, İmam-ı Azam’ın Beş Eseri içinde, Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları, İstanbul 2015.
Ebû Dâvûd, Suleyman b. el-Eş’as b. İshak el-Ezdî es-Sicistânî, es-Sunen, Mevsûatu’s-Sunne Kutubu’s-Sunne ve Şurûhuhâ içinde, Çağrı Yayınları, İstanbul 1413/1992.
el-Eş’arî, el-Lumafi’r-Reddi alâ Ehli’z-Zeyğve’l-Bida ve Risâletu İstihsâni’l-Havd fî İlmi’l-Kelâm, Tahkik: Muhammed Emin Dannâvî, Dâru’lKutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1971.
Flew, Antony, A Dictionary of Philosophy, Macmillan Press, London 1979.
Goldziher, I., “İsmet”, I-XV, İslam Ansiklopedisi, MEB Yayınları, Eskişehir 1997el-Hasen b. Muhammed b. el-Hanefiyye, Risâle fi’r-Redale’l-Kaderiyye, Bidâyetuİlmi’l-Kelâm fi’l-İslâm içinde, Tahkik: Josef Van Ess, el-Ma’hedu’lAlmânîli’l-Ebhâsi’ş-Şarkıyye fî Beyrut, Beyrut 1977.
el-Hasen el-Basrî, Risâle fi’l-Kader, Resâilu’l-Adl ve’t-Tevhîd içinde, III, Tahkik: Muhammed Ammara, Dâru’ş-Şurûk, Kahire 1988.
İbn Hacer, Şihâbuddid Ahmed b. Muhammed b. Ali el- Heytemî, Hayrâtu’l-Hısân fî Menâkıbı’l-İmâm Ebî Hanîfe en-Nûman, Abdulkerim Mûsâ Mecîd, Dımeşk 2007/1428.
İbn Hacer, Şihâbuddîn Ebi’l-Fadl Ahmed b. Ali el-Askalânî, Lisânu’lMîzan, I-VII, Muessesetu’l-Âlali’l-Matbûat, Beyrut 1986/1406.
İbn Haldûn, Abdurrahman b. Muhammed, Mukaddimetu İbn Haldûn, Tahkik: Mustafa Şeyh Mustafa, Muessesetu’r-Risâleti’n-Nâşirûn, Dımeşk 2012/1433.
İbn Teymiyye, Ebû Abbas Takıyyuddîn Ahmed b. Abdulhalim, Minhacu’s-Sunneti’n-Nebeviyye, I-IX, Tahkik: Muhammed Reşad Salim, (by) 1986/1406.
el-Kâdî Abdulcebbâr, Ahmed el-Hemedânî, Şerhu Usûli’l-Hamse, Tahkik: Abdulkerim Osman, Mektebetu Vehbe, Kâhire 2006/1427.
- Şerhu Usûli’l-Hamse, Tahkik: Abdulkerim Osman, Mektebetu Vehbe, Kâhire 2006/1427.
Lacey, Alan, A Dictionary of Philosophy, Routledge, New York 1996. el- Mâturîdî, Te’vîlâtu Ehli’s-Sunne, Tahkik: es-Seyyid Avadayn, İbrahim Avadayn, Kahire 1971/1391.
el-Mekkî, el-Muvaffak b.Ahmed, Menâkıbu’l-İmâmi’l-Âzam Ebî Hanîfe, (by) 1321.
Muslim, Ebû’l-Huseyn Muslim b. el-Haccâc, Sahîhu Muslim, Mevsûatu’s-Sunne el-Kutubu’s-Sunne ve Şurûhuhâ içinde, Çağrı Yayınları, İstanbul 1992/1413.
en-Nesefî, Ebû’l-Muîn Meymun b. Muhammed, Bahru’l-Kelam, Tahkik: Veliyyuddin Muhammed Salih el-Ferfur, Mektebetu Dari’l-Ferfur, Dımeşk 2000/1421.
- Tebsıratu’l-Edille fî Usûli’d-Dîn, Tahkik: Claude Salame, elMâhedetu’l-İlmiyyetu’l-Fıransiyyun li-Dirâseti’l-Arabiyye, Dımeşk 1993.
Osman, Muhammed Abdussettar, Medînetu’l-İslam, İlmu’l-Marife, Kuveyt 1978.
Ömer b. Abdilaziz, er-Risâle, Hilyetu’l-Evliyâ ve Tabakâtu’l-Evliyâ, IX+I içinde, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut (ty).
Özlem, Doğan, Mantık, Notos Kitap, İstanbul 2012.
Özler, Mevlüt, İslâm Düşüncesinde Tevhid, Rağbet Yayınları, İstanbul 2005.
es-Sâbûnî, Nûreddin, el-Bidaye fî Usûli’d-Din, Tahkik: Bekir Topaloğlu, Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları, İstanbul 2015.es-Suyûtî, Celaleddin b. Ebî Bekir, Tebyîdu’s-Sahîfe bi-Menâkıbı Ebî Hanîfe, Tahkik: Mahmut Muhammed, Daru’l-Kutubi’l-İlmiye, Beyrut 1990/1410.
es-Suyûtî, Celaluddîn b. Abdirrahman b. EbîBekr, Târihu’l-Hulefa, Dâru’l-Minhac, Beyrut 2013.
Taşköprizâde, Ahmed b. Mustafa, Miftâhu’s-Saâde ve Misbâhus’s-Siyâde fî Mevdûati’l-Ulûm, I-III, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1985/1405.
et-Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Serve, es-Sunen, Mevsûatu’sSunne Kutubu’s-Sunne ve Şurûhuhâ içinde, Çağrı Yayınları, İstanbul 1413/1992. Uzunpostalcı, Mustafa, “Ebû Hanîfe”, DİA, İstanbul 1994.
Wolfson, H. Austryn, Kelâm Felsefeleri Müslüman Hristiyan Yahudi Kelamı, Çeviren: Kasım Turhan, Kitabevi, İstanbul 2001.
Yavuz, Yusuf Şevki, “İslâm Kelâmında Araz Nazariyesi”, Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 5/6, İstanbul 1993.
ez-Zehebî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman, Menâkıbu’lİmâm EbîHanîfe ve Sâhibeyhi Ebî Yusuf ve Muhammed b. Hasan, Tahkik: Muhammed Zâhid Kevserî, Lecnetu İhyâi’l-Meârifi’n-Nûmaniyye, Beyrut 1419.
- Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ, I-XXV, Müessesetu’r-Risâle, Beyrut 1996