İLK DÖNEM MÜSLÜMAN İTİKADININ OLUŞMASINDA KELAMIN BELİRLEYİCİLİĞİ: ALLAH’IN İSİM/SIFATLARI BAĞLAMINDA BİR DEĞERLENDİRME

İnsanın, var olduğu ilk andan bu zamana kadar geçen süreçte düşüncesini etkileyecek birçok farklılaşma yaşanmıştır. Bu süreçte insanın Tanrı’ya ilişkin bir isimlendirme faaliyetinden bahsetmek mümkündür. Genelde toplumlar özelde ise her birey sahip olduğu kültürel birikime göre inandığı kutsal varlığı farklı niteliklerle anlamaya ve tanımaya çalışmıştır. Bunun yanı sıra bütün dinî öğretilerde kutsal olduğuna inanılan varlığı niteleyen ifadelerle karşılaşıldığı belirtilmelidir. Ancak dinî öğreti ya da dinî metinlerdeki nitelemelerden hareketle ortaya çıkan Tanrı tasavvuru, muhatap alınan toplumun diline ve düşünce düzeyine göre gerçekleşmiştir. Yani dinî metinlere bakıldığında Tanrı'yı niteleyen ifadeler bazen somut bazen soyut manalara karşılık gelmektedir. Bu anlamda insandan insana, toplumdan topluma ve dinden dine değişen bir Tanrı tasavvuru ile karşılaşmak olası bir durumdur. Farklı Tanrı tasavvurlarının ortaya çıkmasını etkileyen Allah’a ilişkin nitelemelerin (isim ve sıfatlar), ilk dönem itikadî tercihlerin oluşmasında hangi ölçüde belirleyici olduğunu tespit etmek önemli gözükmektedir. İsim-sıfatlardan hareketle ortaya çıkan ve zamanla bir değişim gösteren itikadî tercihlerin oluşumunda kelamın belirleyici rolü ayrıca bir önem arz etmektedir

Anahtar Kelimeler:

Allah, Kur’an, isim/sıfat, Tanrı tasavvuru, kelam

Determining of the Kalam in the Fotmation of the First-Period Muslim Belief: An Evaluation in the Context of God’s Name/Adjectives

In the period passing from the first moment when there was people to this day have been experienced a lot of differentiations will affect his thinking. In this process, it is possible to speak of a human naming activities related to the gods. In general communities, in particular every individual has tried to understand and recognize the different qualities about deity they believe according to cultural background they have. As well as this, all religious teachings in assets believed to be sacred qualifying phrase should be noted that faced with. However the imagine of God occurring via the qualification in religious teachings or religious text has been realized accordance with language and thought level of society, which addressed. So when we look at the religious texts, the phrases describing God sometimes it corresponds to concrete and sometimes abstract sense. In this sense, to face with imagine of God changing from person to person, from society to society and from religion to religion is possible situation. How the qualifications (name and titles) about Allah influencing the emergence of a different the imagine of God has been determinant in the early formation of choice doctrinal precis? It seems important to detect. Kalam' decisive role also is of importance in formation of doctrinal precis arising via name-title and showing a change with time

Keywords:

Allah, the Qur'an, name/title, the imagine of God, kalam,

PDF

___

Alpyağıl, Recep, Din Felsefesi Açısından Mu’tezile Gelen-Ek-i Klasik ve Çağdaş Metinler Seçkisi, I-II, İz Yy., İstanbul 2014.
Altıntaş, Ramazan, Bütün Yönleriyle Cahiliyye, Ribat Yy., Konya 1996.
Aslan, Abdülgaffar, İslâm’da Peygamberlik ve Yalancı Peygamberlik Olgusu, Araştırma Yy., Ankara 2009.
el-Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdulkâhir b. Tâhir et-Temîmî (ö. 429/1037), Kitâbu Usûli’d-Dîn, Matbaatu'd-Devle, İstanbul 1928.
- el-Fark beyne’l-Fırak, Tahkik: Muhammed Osman el-Haşt, Mektebetu İbnî Sînâ, Kahire (ty)el-Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin (ö. 458/1066), el-Esmâ ve’sSıfât
Tahkik: Sa‘d b. Necdet Ömer, Muessesetu’r-Risâleti Nâşirûn, Beyrut 2013.
el-Curcânî, Ali b. Muhammed b. Ali (ö. 816/ 1413), Kitâbu’t-Ta’rîfât, Tahkik: Âdil Enver Hadr, Dâru’l-Ma’rife, Lübnan 2013.
el-Cuveynî, İmâmu’l-Haremeyn (ö. 478/1085), Kitâbu’l-İrşâd, Tahkik: Muhammed Yusuf Musa, Mektebetu’1-Hancî, Mısır 1950.
Ebû Dâvûd, Suleyman b. el-Eş’as b. İshak el-Ezdî es-Sicistânî (ö. 275/889), es-Sunen, Mevsûatu’s-Sunne Kutubu’s-Sunne ve Şurûhuhâ içinde, Çağrı Yy., İstanbul 1992/1413.
Ebû Hanife, Numan b. Sabit (ö. 150/767), el-Fıkhu’l-Ekber, İmam-ı Azam’ın Beş Eseri içinde, Çev. Mustafa Öz, M.Ü.İ.F. Vakfı Yy., İstanbul 2015.
Erkit, Turan, “Sahabe ve Tabiin Döneminde Müteşâbih Sıfatların Yorumu Meselesi”, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana 2009.
el-Eş’arî, Ebu’l-Hasen Ali b. İsmail (ö. 324/935-36), Kitabu’l-Luma’ fi’rReddi alâ Ehli’l-Zayğ ve’l-Bida’, Tahkik: Hamûde Garâbe, Matbaatu Mısr Şeriketin Müsahemetin Mısriyye, (by) 1955.
- el-İbâne an Usûlu’d-Diyâne, Dâru İbni Zeydûn, Beyrut (ty).
- Kitâbu Makâlâti’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfi’l-Musallîn, Tahkik: Hellmut Ritter, Franz Steiner Verlag Gmbh, Wiesbaden 1980.
el-Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed (ö. 505/1111), el-İktisâd fi’l-İtikâd, Dâru’l-Minhâc, Cidde 2008/1429.
Gölcük, Şerafettin-Toprak, Süleyman, Kelam -Tarih Ekoller Problemler, Tekin Kitabevi, Konya 2010.
İbn Fûrek, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen b. Fûrek el-İsfâhânî (ö. 406/1015), Kitâbu’l-Hudûd fi’l-Usûl, Tahkik: Muhammed es-Süleymânî, Dâru’lGarbi’l-İslâmî, Beyrut 1999.
İbn Haldûn, Abdurrahman b. Muhammed (ö. 808/1406), Mukaddimetu İbn Haldûn, Târîhu İbn Haldûn içinde, I-VIII, Dâru’l-Fikr, Beyrut 2001/1431.
İbn Kesîr, İmâdu’d-Dîn Ebu’l-Fidâ İsmâil (ö. 774/1373), Tefsîru’lKur’âni’l-Azîm, I-IV, Tahkik: Yusuf Abdurrahman el-Mera’şli, Daru’l-Ma’rife, Beyrut 2012.
İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim b. Kuteybe edDîneverî (ö. 276/889), el-Meârif, Tahkik: Muhammed İsmâîl Abdullah es-Sâvî, Dâru İhyâi’t-Turâs el-Arabî, Beyrut 1970.
İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezid (ö. 273/886), es-Sunen, Mevsûatu’s-Sunne el-Kutubu’s-Sunne ve Şurûhuhâ içinde, Çağrı Yy., İstanbul 1992/1412.
İbn Murtazâ, Ahmed b. Yahyâ (ö. 840/1437), Kitâbu Tabakâti’lMu’tezile, Tahkik: Susanna Dıwald-Wılzer, Dâru Mektebeti’l-Hayât, Beyrut (ty). İrfan Abdülhamid, İslam’da İ’tikadî Mezhepler ve Akaid Esasları, Çev.
Mustafa Saim Yeprem, Türkiye Diyanet Vakfı Yy., Ankara 2011.İzmirli, İsmail Hakkı, Yeni İlmi Kelam, Sadeleştiren: Sabri Hizmetli, Ankara Okulu Yy., Ankara 2013.
el-Kâdî Abdu’l-Cebbâr, Ebu’l-Hasen Abdulcebbâr b. Ahmed b. Abdilcebbâr el-Esedâbâdî (ö. 415/1025), Fadlu’l-İ’tizâl ve Tabakâtu’l-Mu’tezile, Tahkik: Fuâd Seyyid, ed-Dâru’t-Tûnusiyye li’n-Neşr, Tunus 1974.
Koçyiğit, Talat, Hadisçilerle Kelamcılar Arasındaki Münakaşalar, Türkiye Diyanet Vakfı Yy., Ankara 1989.
Kubat, Mehmet, Hasan el-Basrî -Hayatı, İlmi Kişiliği ve Kelâm İlmindeki Yeri-, Çıra Yy., İstanbul 2008.
el-Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd (ö. 333/944), Kitabu’t-Tevhîd, Tahkik: Fethullah Huleyf, Mektebetu’l-İslamiyye, İstanbul 1979.
en-Neşşâr, Ali Sâmî, Neş’etu’l-Fikri’l-Felsefî fi’l-İslam, I-III, Dâru’lMaârif, Kahire (ty).
er-Râzî, Fahruddîn Muhammed b. Ömer b. Huseyn (ö. 606/1210), Te’sîsu’t-Takdîs, Tahkik: Enes Muhammed Adnân eş-Şerfâvî, Ahmed Muhammed Hayru’l-Hatîb, Dâru Nûri’s-Sabâh, Mardin 2011.
es-Sâbûnî, Nureddin (ö. 580/1184), Kitâbu’l-Bidâye mine’l-Kifâye fi’lHidâye fî Usûli’d-Dîn, Tahkik: Fethullah Huleyf, Dâru’l-Maarif, İskenderiye 1969.
es-Suyûtî, Celaluddin Abdurrahman b. Ebî Bekr (ö. 911/1505), el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’an, Bâkıllânî’nin İ’câzu’l-Kur’an’ı ile birlikte, I-II, el-Mektebetu’sSekâfiyye, Beyrut 1975.
eş-Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdilkerim (ö. 548/1153), elMilel ve’n-Nihal, I-II, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut 1975.
et-Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr (ö. 310/923), Câmiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân, I-XXX, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1995.
et-Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Serve (ö. 279/892), es-Sunen, Mevsûatu’s-Sunne Kutubu’s-Sunne ve Şurûhuhâ içinde, Çağrı Yy., İstanbul 1992/1413.
Türcan, Galip, Din-Kelam İlişkisi -İslam’da İtikadî Düzlemin Oluşumu-, İlâhiyât Yy., Ankara 2012., - “Hz. Ali’ye İsnad Edilen İtikâdî Yorumların Kelamî Niteliği: Müslüman Kelamının İlk Örnekleri Bağlamında Bir İnceleme”, S.D.Ü.İ.F. Dergisi, Isparta 2009.
Wolfson, H. Ausrtyn, Kelâm Felsefeleri, Çev. Kasım Turhan, Kitabevi Yy., İstanbul 2001.
Yavuz, Ömer Faruk, Kur’an’da Sembolik Dil, Ankara Okulu Yy., Ankara 2006.
Yurdagür, Metin, Allah’ın Sıfatları el-Esmâü’l-Hüsnâ-, Marifet Yy., İstanbul 1984.