Ubeydullâh b. Muhammed b. Abdilazîz es-Semerkandî’nin Risâle fi’r-rûh Adlı Eseri Bağlamında Ruh Anlayışı

İslam düşünce tarihinde çeşitli ilimler içinde konu edinilen ruh meselesi, insanın kendini tanıma çabası, nefs ile olan ilişkisi, öbür dünyada iâde edilip edilmeyeceği gibi çeşitli yönleriyle ele alınmıştır. Bu meseleyi ele alan mutasavvıflar, kendi pencerelerinden olayı değerlendirerek ruhun varlığı, mahiyeti, nefis-beden ilişkisi ve ruhun sevap ve cezaya duçar olma meselesi gibi ruhla ilgili olan problemleri açıklamaya çalışmışlardır. Meseleye kayıtsız kalmayan Ubeydullâh es-Semerkandî, ruh konusundaki düşüncelerini Risâle fi’r-rûh adlı eserinde açıklamaya gayret etmiştir. Bu bağlamda müellifin ruh düşüncesini konu edindiğimiz bu araştırma, hem onun ruhla ilgili sorunlara nasıl yaklaştığını ortaya koymayı hedeflemekte hem de meseleye dair farklı fikirlere de atıf yapılarak Ubeydullâh es-Semerkandî’nin bu konuda durduğu yeri tespit etmeyi amaçlamaktadır. Böylece çalışmada tasavvuf, fıkıh ve kelam ilimlerinde mütehassıs olan Ubeydullâh es-Semerkandî’nin, bu kavrama ilişkin değerlendirmelerine yer verilerek ruh konusundaki görüşleri açıklığa kavuşturulması planlanmıştır. Bunun yanı sıra çalışmada, onun ruh üzerinden insan mahiyetini hangi şekilde izah ettiğine dair bilgilere ulaşılması da ele alınmıştır. Ubeydullâh es-Semerkandî, söz konusu risalesinde Ehl-i sünnet çizgisini savunarak filozofların görüşlerine karşı bir tavır takınmıştır. Müellif bu risalesinde ruhun mahiyeti, kadîm ve hadis oluşu, nefis anlamında kullanılması ve insanın sadece ruhtan mı yoksa ruh ile bedenle bir bütün olduğu gibi başlıkları kendi penceresinden değerlendirmeye çalışmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Tasavvuf, Semerkandî, İnsan, Ruh, Nefs.

The Understanding of Soul in Ubaid Allah b. Muhammad b. Abd al-Aziz al-Samarkandi’s Risale fi’r-ruh

In the history of Islamic philosophy, the soul, similar to other sciences, has been discussed based on various factors such as human efforts for self-knowledge, the relationship between the human and the soul, whether the soul would be returned in the next world. Sufis were interested in this topic and tried to explain the problems associated with the soul such as its existence, nature, its relationship with the body, and the conferment and punishment of the soul. Ubaid Allah al-Samarkandi, who was not indifferent to this, discussed his ideas about the soul in Risale fi’r-ruh.The paper aims to clarify the views of Ubaid Allah al-Samarkandi, who was an expert in the sciences of Sufism, Fiqh (Jurisprudence), and Kalam (Science of Discourse), based on his analyses of soul. Furthermore, the study discusses the data on his explanation of the human nature within the framework of the soul. Ubaid Allah al-Samarkandi opposes the views of the philosophers by defending the perspective of Ahl al-Sunnah in his risala. In the risala, the author analyzes the nature of the soul, its ancient and traditional properties, its meaning as “nafs”, and whether a human consists of only the soul or he/she is assumed as whole with the soul and the body together.

Keywords:

Sufism, al-Samarkandi, human, spirit, nafs,

PDF

___

Aclûnî, İsmail Muhammed. Keşfû’l-hafâ. Beyrût: Dâru'l-kütübi'l-ilmiyye, 1932.
Akçay, Mustafa. “Gazzâlî’de Ruh Tasavvuru”. Dinî Araştırmalar 7/21 (2005), 87-116.
Arıcan, Mustafa. Ubeydullah b. Muhammed es-Semerkandî’ni̇n Garîbü’l-Kur’ân Eseri̇ni̇n Tahki̇kli̇ Neşri̇, Tanıtım ve Değerlendi̇rmesi̇. Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
Bağdâdî, Abdulkâhir b. Muhammed. el-Fark beyne’l fırak. Lübnan: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2009.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail el-. el-Câmiʿu’s-sahîh. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 2. Basım, 1422/2001.
Demir, Osman Nuri. “İmam Mâtürîdî’de İnsan: Ruh, Nefs ve Beden İlişkisi Üzerine Bir İnceleme”. Kelam Araştırmaları Dergisi 17/1 (2019), 228-254.
Eş’arî, Ebü’l-Hasen. Makâlâtü’l-İslâmiyyin ve ihtilâfü’l-musallîn. çev. Mehmet Dalkılıç - Ömer Aydın. istanbul: Kabalcı Yayınları, 2005.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. Gazali Tehafütü‟l-felasife, Filozofların Tutarsızlığı. çev. Hüseyin Sarıoğlu. İstanbul: Klasik Yayınları, 2005.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. Kimyâ-yı Saâdet. çev. A. Fikri Yavuz. İstanbul: Çile Yayınları, 1980.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. Me’aricü’l-kuds fî medârici ma’rifeti’n-nefs. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1988.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. Tevhid ve Ledün Risaleleri. İstanbul: Furkan Yayınevi, 1995.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed el-. İhyâu ulûmi’d-dîn. İstanbul: Ayfa Yayınları, 2020.
Hücvîrî, Ali b. Osman. Keşfü’l-mahcûb, [Hakîkat Bilgisi]. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergah Yayınları, 2018.
İbn Hacer el-Askalânî. ed-Dürerü’l-kâmine fi a’yani’l-maidetü’l-samine. Saydarabad: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmâniyye, ts.
Kelâbâzî, Ebû Bekir Muhammed b. İshâk. Doğuş Devrinde Tasavvuf Ta’arruf. ed. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergah Yayınları, 1992.
Kuşeyrî, Ebü’l-Kâsım Zeynülislâm Abdülkerîm b. Hevâzin b. Abdilmelik. Kuşeyrî Risâlesi. İstanbul: Semerkand, 2019.
Maimaiti Rouzi Bake. Ubeydullah b. Muhammed b. Abdulaziz es-Semerkandî’nin Ulûhiyet Görüsü. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2005.
Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Te’vîlâtü’l-Ḳur’ân. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2005.
Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’s-saḥîḥ. Kahire, 1955.
Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. el-Minhâc Şerhu Sahîhi Müslim İbnü’l-Haccâc. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1972.
Nuaymî, Ebü’l-Mefâhir Muhyiddîn Abdülkādir b. Muhammed b. Ömer en-. ed-Dâris fî târîḫi’l-medâris. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
Safedî, Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh es-. Aʿyânü’l-ʿasr ve aʿvânü’n-nasr. Beyrut: Darü’l-Fikri’l-Muasır, 1998.
Semerkandî, Ubeydullah b. Muhammed b. Abdulaziz es-. Risâle fi’r-rûh. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, 387, 108a-115b.
Serrâc, Ebû Nasr Abdullah b. Alî b. Muhammed. el-Lüma’. çev. Hasan Kâmil Yılmaz. İstanbul: Erkam Yayınları, 2016.
Sinanoğlu, Mustafa. “Semerkandî, Ubeydullah b. Muhammed”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/480-481. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
Süyûtî, Abdurrahman b. Ebû Bekir Celâlüddin. el-Camiu’s-sağîr. Mısır: el-Mektebetü’l-Ticâriyyeti’l-Kübrâ, 1937.
Türkçe Kur'an Mealleri. Erişim 10 Şubat 2023. https://www.kuranmeali.com/
Uludağ, Süleyman. “Ruh (Tasavvuf)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/192-193. Ankara: TDV Yayınları, 2018.
Ünal, Arife. Gazali’nin Nefs Anlayışı. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2019.
Yavuz, Yusuf Şevki. “Ruh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/187-192. Ankara: TDV Yayınları, 2018.