İsmâil Hakkı Bursevî’ye Göre Ebedîlik ve Şefaat

Ebedîlik konusu İslâm’dan önceki inanışlarda sorgulanmaya başlayan ve İslâm dininde de tartışılmaya devam eden hususlar arasında yer alır. Dünyadaki yaşamın sonlu oluşu karşısında sonsuzluğa ulaşmak isteyen, İslâm’ın öğretisine göre ebedîliğin âhiret yurdunda olacağına inanan insanın, sonsuzluğu âhirette bulması, bu arayışlarına ayrı bir cihet kazandırarak dünya-daki hareketlerine yön vermesini gerektirmiştir. Cehenneme düşürecek günah ve isyanlardan kaçınma, cennete ulaştıracak amelleri işleme ve şefaate nâil olma isteği doğmuştur. Eğer varıla-cak yer cehennem olacaksa en azından orada sonsuza dek kalmayıp, şefaate kavuşarak cenne-te girmek ve ebedîliğe ulaşmak istenmiştir. Bu bağlamda Osmanlı’nın tanınmış müfessirlerin-den İsmâil Hakkı Bursevî’nin Rûhu’l-beyân tefsirinde bu konuya temas ettiği görülmüştür. Müellifi tarafından yaklaşık yirmi üç yılda hem yazılan hem de Osmanlı halkına vaaz olarak sunulan bu eser, yazıldığı dönemden günümüze kadar ilgiyle takip edilmektedir. Nitekim pek çok ilmi ihtiva eden, rivâyet, dirâyet ve işârî tefsir özelliklerini taşıyan Rûhu’l-beyân tefsiri, ebedîlik hususunda önemli bilgiler barındırmaktadır. İsmâil Hakkı Bursevî’nin âhiretteki ebedîlik konusuna bakışı üzerine oluşturulan bu çalışma iki kısma ayrılmıştır. İlk kısımda âhiretteki ebedî yaşam ve şefaat kavramı üzerinde durularak kısaca konu hakkında bilgi veril-miştir. İkinci kısımda Bursevî’nin ebedîlik ve şefaat ile ilgili görüşleri belirtilmiştir. Neticede müfessirin âhiretteki ebedîlik algısı ortaya çıkarılmış, cehennemde ebedî kalacakların kimler olduğu, büyük günah işleyen müminlerin cehennemde sonsuza dek kalacaklar arasına dahil edilip edilemeyeceğine dair yorumlarına temas edilmiştir. Bununla birlikte cehennemden şefaat ile kurtulma konusu incelenerek müfessirin şefaat anlayışı ortaya çıkarılmıştır. Şefaat edecek ve şefaat edilecek kimselerin özellikleri belirtilmiş ve cennetteki ebedîlik üzerinde durulmuş-tur. Ayrıca cennetteki sonsuzluğun mâhiyeti ve cennet nimetleri ardından ulaşılacak makam hakkında müfessirin görüşleri belirtilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir, İsmail Hakkı Bursevi, Cennet, Cehennem, Ebedîlik, Şefaat

Eternity and Intercession According to İsmail Hakkı Bursevi

The matter of eternity is among the issues that started to be questioned in pre-Islamic beliefs and still continue to be discussed in the religion of Islam. The fact that human beings, who would like to reach eternity in the face of the finiteness of life in the world, and who believes that eternity will be in the hereafter according to the teachings of Islam, find eternity in the hereafter has added a different dimension to their searches and therefore required them to direct their actions in the world. The desire to avoid sins and rebellions that will lead them to hell, to do the deeds that will bring them to heaven, and to be blessed with shafa’a (interces-sion) has consequently arisen. If the destination is hell, it is at least desired not to stay there forever, but to enter heaven by intercession and reach eternity. In this context, Bursevi, one of the well-known commentators of the Ottoman Empire, touched upon this subject in his com-mentary on Ruhu’l-beyan. This work, which was written by the author himself in about twen-ty-three years and presented as a sermon to Ottoman people, has been followed with interest from the time it was written until today. In fact, the commentary of Ruhu’l-beyan, which includes wisdom and knowledge, features narration, insight and ishari interpretation, also has important information about eternity. This study, which is on Bursevi’s view of the issue of eternity in the hereafter, is divided into two parts. In the first part, eternal life in the hereafter and the concept of intercession are emphasized and the discussions on the subject are briefly mentioned and the second part explores Bursevi’s views on eternity and intercession. As a result, the commentator’s perception of eternity in the hereafter is revealed, and who will stay in hell forever and whether believers who commit major sins can be included among those who will stay in hell forever are discussed. In addition, this paper aims to reveal the percep-tion of intercession of the commentator by examining the issue of getting rid of hell with intercession. The characteristics of those who will intercede and who will be interceded are specified, and eternity in heaven is emphasized. This study reveals the commentator’s views on the nature of eternity in heaven and the spiritual stages (maqam) to be reached after the blessings of heaven.

Keywords:

Commentary, İsmail Hakkı Bursevi, Heaven, Hell, Eternity, İntercession,

PDF

___

Aclûnî, İsmâîl b. Muhammed. Keşfü’l-hafâ ve müzîlü’l-ilbâs. thk. Şeyh Yusuf b. Mahmud el-Hac Ahmed. 2 Cilt. Dımaşk: Mek-tebetü’l-İlmi’l-Hadis, 1421.
Âlûsî, Şehâbeddin Mahmûd. Rûhu’l-me‘ânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-‘azîm ve’s-seb‘i’l-mesânî. thk. Mâhir Habbûş. 30 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1431/2010.
Bursevî, İsmâil Hakkı. Tefsîru Rûhi’l-beyân. thk. Ahmed İzzu İnâye. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-’Arabî, 2001.
Bursevî, İsmâil Hakkı. Rûhu’l-beyân -Kur’an Meâli ve Tefsiri-. çev. H. Kâmil Yılmaz vd. 23 Cilt. İstanbul: Erkam Yayınları, 2015.
Bursevî, İsmâil Hakkı. Kitâbü’n-Netice. Bursa: İnebey Yazma Eser Ktp., Genel, 64, 1a-506b.
Bursevî, İsmâil Hakkı. Temâmü’l-feyz fî bâbi’r-ricâl. İstanbul: Sü-leymaniye Yazma Eser Ktp., Halet Efendi, 244, 1a-324b.
Bursevî, İsmâil Hakkı. Îmân Esaslarına Tasavvufî Bir Bakış (Şerh-u Şu’abi’l-îmân). haz. Yakup Çiçek. İstanbul: Dârülhadis, 2000.
Denizer, Nurullah. Kur’ân’ın Sûfî Yorumu - İsmail Hakkı Bursevî Örneği. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2019.
Ellens, J. Harold (ed). Heaven, Hell, and the Afterlife Eternity in Ju-daism, Christianity, and Islam. Santa Barbara: Praeger, 2013.
Izutsu, Toshihiko. Kur’ân’da Allah ve İnsan. çev. Süleyman Ateş. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1975.
İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd el-Endelüsî. el-Fasl fi’l-milel ve’l-ehvâ ve’n-nihal. thk. Muhammed İbrahim Nasîr - Abdurrahman Umeyre. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-cîl, 1996.
İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî. Lisânu’l-Arab. thk. Abdullah Ali el-Kebîr vd. 6 Cilt. Kahire: Dâru’l-Ma’ârif, ts.
İbnü’l-Arabî, Muhyiddin. Fusûsu’l-Hikem Tercüme ve Şerhi. çev. Ahmed Avni Konuk. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2017.
İmâm-ı Rabbânî. Mektûbat-ı Rabbânî. 2 Cilt. İstanbul: Merve Yayın-Dağıtım, 1996.
Karadaş, Cağfer. “Muhyiddin İbnü’l-Arabî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/516-520. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
Kevserî, Zâhîd. Makâlâtü’l-Kevserî. Kahire: el-Mektebetü’t-Tevfîkiyye, ts.
Kılavuz, Ahmet Saim. “Ebed”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklo-pedisi. 10/72-73. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
Kur’ân Yolu Türkçe Meal ve Tefsir. çev. Hayreddin Karaman vd. 5 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2014.
Kutsal Kitap -Yeni Dünya Çevirisi-. New York: Watchtower Bible and Tract Society, 2017.
Mollaibrahimoğlu, Süleyman. “Nûh (a.s.) Kıssası”. Kur’an Mesajı: İlmi Araştırmalar Dergisi 1/7 (1998), 56-68.
Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. Sahîh-i Müslim. thk. Ebu’l Fazl Dimyatî. b.y.: Dâru’l-Beyâni’l-’Arabî, 2006.
Nurbaki, Halûk. Namaz Sûreleri Yorumu. İstanbul: Damla Yayınevi, 1997.
Onat, Hasan. “İbâhiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/252-254. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
Oral, Osman. “Muhammed Zâhid el-Kevserî’nin Hulûd/Cennet ve Cehennemin Ebedîlîği Konusuna Yaklaşımı”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/3 (2015), 87-108.
Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa. el-Câmi’ul-Kebîr. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1996.
Topaloğlu, Bekir. “Huld”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/324. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
Turgay, Nurettin. Kur’an Açısından Ahiret. Diyarbakır: D.Ü. Rektör-lüğü Basımevi, 1999.
Uludağ, Süleyman. “Hızır”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklope-disi. 17/409-411. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
Yavuz, Yusuf Şevki. “Şefaat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklo-pedisi. 38/412-415. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.