Süleyman YİĞİT

Lâmi'î'nin Mesnevîlerinde Kadın Algısı

Biyolojik olarak farklı yaratılışlara sahip kadın ve erkeğe toplum da farklı değerler atfetmiştir. Bu değerler toplumdan topluma, dönemden döneme değişebilir. Türk toplumu geçirdiği sosyo-kültürel, siyasal, ekonomik, dinî değişimlerin sonucunda kadına ve erkeğe çeşitli görevler yüklemiştir. Bu değişimlerden erkeğe nispeten kadın daha çok etkilenmiştir.Yerleşik medeniyet ve İslâm kültürünün etkisinde gelişen Klâsik Türk edebiyatına ait eserlerde kadına bakış genellikle olumsuz olarak algılanmıştır. Ancak böyle bir konuda yorum yapılırken ele alınan örneklerin bağlamından koparılıp koparılmadığına dikkat edilmelidir. Bağlamlardan ilki metin, ikincisi şiirin üretildiği toplumdur. XVI. yüzyıl şairi Lâmi’î, Klâsik Türk edebiyatında kadına olumsuz bakışı örneklendirmek için sık başvurulan isimlerden biridir. Ancak onun eserleri incelenmeden önce neden böyle bir tavır takınmış olabileceği üzerine düşünülmelidir. Lâmi’î’nin bu kadın tiplerini nasihat vermek amacıyla eserlerinde işlediği bilinmektedir. Kaleme aldığı Veyse vü Râmin mesnevîsi ise gelenekten farklı kadın tiplerinin çizildiği bir eserdir. Bu eserdeki kadın tiplerinin neden farklı olduğu ayrıca tartışılmalıdır. Bu çalışmada Lâmi’î’nin Ferhâd u Şîrîn, Salâmân ve Absâl, Vâmık u Azrâ ve Veyse vü Râmin mesnevîleri karşılaştırılacak, ulaşılan sonuçlar üzerinden kadının nasıl algılandığı tespit edilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Lâmi'î, Mesnevî, Kadın, Tip, Gelenek, Erkek Söylem

Women Perception in Lamii's Texts (Mesnevi)

The society has attributed various values to woman and man who have different nature biologically. These values can be change from society to society and from period to period. Turkish society has given miscellaneous functions to woman and man in the result of socio-cultural, political, economical and religious changes. The woman has mainly affected from these changes in comparison with man.The glance at woman in the texts of Classical Turkish literature improving the influence of sedentary civilization and Islâmic culture has been usually perceived negatively. Moreover, it has been paid attention that the sample texts’ contexts must be scrutinized in interpretation process. One of these contexts is text and the second is society in which poem is created. Lâmi’î, the poet of XVI century, has been one of the most frequently referred names to exemplify the negative glance at woman in Classical Turkish literature. Nonetheless, before the analysis of his texts, it has to be thought that why he assumed such an attitude. It is known that Lâmi’î uses these woman types to give advise. His mesnevî Veyse and Râmin is a text that include the woman types different from tradition. The issue that why these woman types are different has to be discussed, too. In this study, the mesnevîs of Lâmi’î’s Ferhâd and Şîrîn, Salâmân and Absâl, Vâmık and Azrâ, Veyse and Râmin will be compared and the woman perception will be determined by means of reached outcomes.

Keywords:

Lâmi'î, Mesnevî, Woman, Type, Tradition, Male Discourse,

PDF

___

Andrews, Walter G. ve Mehmet Kalpaklı (2018). Sevgililer Çağı. çev: N. Zeynep Yelçe, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Amulî, Cevadî (2003). Celâl ve Cemal Aynasında Kadın. Türkçesi: Ejder Okumuş, İstanbul: İnsan Yayınları.
Ayan, Gönül (1994). “Lâmi’î Çelebi’nin Hayatı, Edebî Kişiliği ve Eserleri”. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.1, Ankara, s.43-65.
Ayan, Gönül (1998). Lâmi’î-Vâmık u Azrâ –İnceleme Metin-. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
Canım, Rıdvan (2000). Latîfî Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ (İnceleme-Metin). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Cunbur, Müjgan (1997). Türk Kadını İçin. Ankra: Türk Kadınları Kültür Derneği Genel Merkezi Yayınları:21.
Çakır, Serpil (2009). “Osmanlı’da Kadınların Mekânı, Sınırlar ve İhlaller, Cins Cins Mekân”. der: Ayten Alkan, İstanbul: Varlık Yayınları, s.76-101.
Çetinkaya, Ülkü (2008). “Divan Edebiyatında Kadın Genel Bakış”. Turkish Studies İnternational Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 3/4, Summer, s.279-334.
Devellioğlu, Ferit (2010). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi.
Dursun, Aysun (2016). Türk Halk Hukuku. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Ece, Selami (2002). Manisalı Camiî’nin Vâmık u Azrâ Mesnevisi (İnceleme-Metin-Sadeleştirme). Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
Eğri, Sadettin (2001). Lâmi’î Çelebi Bir Bursa Efsanesi (Münâzara-i Sultân-ı Bahâr Bâ-Şehriyâr-ı Şitâ). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
Esir, Hasan Ali (1998). Lâmi’î Çelebi-Ferhâd ile Şîrîn (İnceleme-Metin-İndeks). Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniveristesi.
Günay, Umay (2000). “İslâmî Dönemde Türk Toplumunda Kadının Yeri ve Önemi”. Milli Folklor, Yıl:12, Sayı:46, s.4-9.
Harmancı, Esat (2003). Manisalı Câmi’î Muhabbet-nâme (Vâmık u ‘Azrâ) İnceleme, Metin, Nesre Çeviri. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniveristesi.
Huart, Cl. (1993). “Vâmık ve Azrâ”. çev. Nazif Şahinoğlu, İstanbul: MEB İslâm Ansiklopedisi, Milli Eğitim Basımevi, C.13, s.190-194.
İnan, A. Afet (1975). Tarih Boyunca Türk Kadınının Hak ve Görüşleri. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Kanar, Mehmet (2013). Vîs ile Râmîn Fahreddin Es’ad-i Gorgânî. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Kaplan, Mehmet (1997). “Dede Korkut Kitabında Kadın”. İstanbul: Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 1, Dergâh Yayınları, s.41-54.
Kaynak, Mesut (2003) Kur’an’da Kadın. Yay Matbaacılık.
Koca, Kadriye Yılmaz (1998). Osmanlı’da Kadın ve İktisat. İstanbul: Beyan Yayınları.
Levend, Agâh Sırrı (1998). Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Öztürk, Murat (2009). Lami’î Çelebi’nin Veyse vü Ramin Mesnevisi (İnceleme-Metin-Sadeleştirme). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
Peirce, Leslie P. (2000). “Ekberiyet, Cinsellik ve Toplum Düzeni: Toplumsal Cinsiyetle İlgili Osmanlı Söz Dağarcığı”. İstanbul: Modernleşmenin Eşiğinde Osmanlı Kadınları, ed. Madeline C. Zılfi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, çev: Necmiye Alpay, s.161-187.
Ritter, Hellmut (2011). Doğu Mitolojisinin Edebiyatı Etkisi. ed. Mehmet Kanar, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Sancar, Aslı (2009). Osmanlı Kadını -Efsane ve Gerçek-. İzmir: Kaynak Yayınları.
Schimmel, Annemarie (1999). Ruhum Bir Kadındır. çev. Ömer Enis Akbulut, İstanbul: İz Yayıncılık.
Sılay, Kemal (2000). “Erkeğin Ağzıyla Söylenen Gazel: Osmanlı Kadın Şairler ve Ataerkilliğin Gücü”. İstanbul: Modernleşmenin Eşiğinde Osmanlı Kadınları, ed. Madeline C. Zılfi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, çev: Necmiye Alpay, s.188-203.
Tanç, Nilüfer ve Süleyman Yiğit (2017). “Lâmi’î’nin Vâmık u Azrâ’sında Mahallîleştirme Yöntemleri”. Sosyal Bilimler Dergisi (SOBİDER), Yıl:4, Sayı:14, s.205-231.
Tezcan, Nuran (2016a). “Lâmiî’nin Bazı Eserlerinde Kadın Tipleri ve Kadınla İlgili Düşünceler”. İstanbul: Divan Edebiyatına Yeniden Bakış, Yapı Kredi Yayınları, s.216-240.
Tezcan, Nuran (2016b). “Lâmiî’nin Gûy u Çevgân Mesnevisi”. İstanbul: Divan Edebiyatına Yeniden Bakış, Yapı Kredi Yayınları, s.264-293.
Tezcan, Nuran (2016c). “Osmanlı-Türk Edebiyatında Aşk Mesnevilerini Şövalye Aşkı Bağlamında Okumak”. İstanbul: Divan Edebiyatına Yeniden Bakış, Yapı Kredi Yayınları, s.11-24.
Uludağ, Erdoğan (2013). Lâmi’î Çelebi-Salâmân ve Absâl. İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
Uludağ, Süleyman (2003). Sufi Gözüyle Kadın,İstanbul: İnsan Yayınları.
Uludağ, Süleyman ve Mustafa Kara (2011). Evliya Menkıbeleri. İstanbul: Pinhan Yayıncılık.