Halit Ziya Uşaklıgil’in “Sepette Bulunmuş” ve “Rüya-yı Müzehheb” İsimli Hikâyelerinde Devrinin Sanat ve Edebiyatı’nın İzleri

Başlangıçta pozitivist temelli ampirik ve determinist yaklaşımlar metni bir cümlenin öğeleri gibi tahlil yoluna gitseler de bu yaklaşımların doğurduğu gerek göstergebilim gerekse anlambilim gibi yöntemler, metni betimlemede bir işe yaramış ancak onu anlamada ve metindeki estetik ruhu kavramada eksik kalmışlardır. Bir yazarın kurgudaki rolünü tek bir kahramana indirgememek gerektiğini toplumsal ruha dayandıran bu ifadeler şunu anlamaktayız: Bir edebi metnin bütünüyle tahlil edilmesinde değil fakat anlaşılmasında en önemli kaynaklardan biri devrin sosyal ve siyasi şartları iken bu metnin sanat tarihi bağlamından ayrı değerlendirilmesi kuşkusuz ciddi bir körlük olacaktır. Görüldüğü gibi bu dönem, edebiyat hususiyle de edebi eleştirinin ciddi bir gelişme kaydettiği, estetik kaygıların en hassas seviyeye ulaştığı, sanatın merkeze alındığı bir dönemdir. Biz de“Edebiyat-ı Cedide”nin en önemli ve yine Tanpınar’ın tabiriyle: bu neslin hem ön safta gelenlerinden hem de ömrü itibari ile neslinin sonuncusu olan Uşaklıgil’in iki hikâyesinde devrinin sanat ve edebiyat anlayışını yansıtan metafor ve imgelemlere bu çalışmamızda değineceğiz.

Anahtar Kelimeler:

Halit Ziya Uşaklıgil, Servet-i Fünun, Hikâye, Tarihsellik, Estetik

TRACKS OF ART AND LITERATURE OF THE PERIOD IN HALİT ZİYA UŞAKLIGİL’S STORIES “SEPETTE BULUNMUŞ” AND “RÜYA-YI MÜZEHHEB”

In the beginning, positivist-based empirical and determinist approaches have analyzed the text as the elements of sentence. The methods as semiotics and semantics stemmed from these approaches have been effective in describing the text but inadequate in understanding and comprehending the aesthetic spirit in the text. Social spirit has an important role in the process of creating a text. One of the most important sources in examining a literary text, but not being fully analyzed, is the social and political conditions of the period. Thus, the separate evaluation of the text from the context of the art history will undoubtedly be a serious blindness. As seen, this era is a period in which literature and especially literary criticism has made a serious development, aesthetic concerns have reached the most sensitive level, art has been seen as the center. In this study, we will scrutinize the imagery that reflects the period’s understanding of art and literature in the two stories of Uşaklıgil, one of the most important names of “Edebiyat-ı Cedide”, as Tanpınar said, one of the pioneers of this period and also the last of this generation by his age.

Keywords:

Halit Ziya Uşaklıgil, Servet-i Fünun, Story, Historicity, Aesthetic,

PDF

___

Aktaş, Şerif, (2000), Roman İncelemesine Giriş, Ankara, Akçağ Yayınları
Aktaş, Şerif,(1998) Edebiyatta Üslup ve Problemleri, Akçağ Yayınları
Akyüz, Kenan, Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri(1860-1923), İstanbul, İnkilap Kitabevi
Aristotales,, (2001), Retorik, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları
Booth, Wayne C. (2012), Kurmacanın Retoriği, İstanbul, Metis Yayınları
Booth, Wayne C.(2016), İroninin Retoriği, Ankara, Hece Yayınları Çetin Nurullah, (2015), Roman Çözümleme Yöntemi, Ankara, Akçağ Yayınları
Eagleton. Terry (2017) Edebiyat Kuramı Giriş, İstanbul, Ayrıntı Yayınları
Eagleton, Terry, (2012), Edebiyat Olayı ,İstanbul, Sel Yayınları
Enginün, İnci (2007), Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, İstanbul, Dergâh Yayınları Erden, Aysu (2009) Çağdaş Türk Öykü ve Romanında Yaratıcılık, Ankara, Hayal Yayınları
Huyugüzel, Ömer, (2004), Halit Ziya Uşaklıgil, Ankara, Akçağ Yayınları
Jameson, Fredric, (2016), Modernizm İdeolojisi, İstanbul, Metis Yayınları
Jung, C. Gustave, (2015), Dört Arketip, İstanbul, Metis Yayınları
Kaplan, Mehmet, (2004), Tevfik Fikret, Devir-Şahsiyet-Eser, İstanbul, Dergâh Yayınları
Kaplan, Mehmet, (2000), Hikâye Tahlilleri, İstanbul, Dergâh Yayınları
Kerman, Zeynep, (1998), Yeni Türk Edebiyatı İncelemeleri, Ankara, Akçağ Yayınları
Kefeli, Emel, (2007), Metinlerle Batı Edebiyatı Akımları, İstanbul, 3F Yayınları
Kundera ,Milan, (2016), Roman Sanatı, İstanbul, Can Yayınları
Man, Paul, (2008), Körlük ve İçgörü, İstanbul, Metis Yayınları
Moran, Berna, (2007), Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış I, İstanbul, İletişim Yayınları
Okay, Orhan, (2005), Batılılaşma Devri Türk Edebiyatı, İstanbul, Dergah yayınları
Randall, William, (2014), Bizi “Biz” Yapan Hikâye ler, İstanbul, Ayrıntı Yayınları
Tanpınar, Ahmet Hamdi, (2001) 19 uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul, Çağlayan Kitabevi
Tanpınar, Ahmet Hamdi, (2016) Edebiyat Üzerine Makaleler, İstanbul, Dergâh Yayınları
Tekin, Mehmet, (2004), Roman Sanatı I, İstanbul Ötüken Neşriyat
Todorov, T. (2015), Edebiyat Kavramı, İstanbul, Sel Yayıncılık
Uşaklıgil, Halit Ziya, (2010) Sepette Bulunmuş-Hepsinden Acı, İstanbul, Özgür Yayınları
Warren , Austin-Wellék Rana., (2015), Edebiyat Teorisi, İstanbul, Dergâh Yayınları
Yılmaz, Durali, (2011) Roman Kavramı ve Türk Romanının Doğuşu, İstanbul, Dergâh Yayınları
Makale:Koçak, Orhan, Kaptırılmış İdeal: Mai ve Siyah Üzerine Psikanalitik Bir İnceleme, Toplum ve Bilim Dergisi s:94-152,1996, s:70, güz 1996, İstanbul.