19441

Çeviri-Algı-İnanç İlişkisi Bakımından Çeviride Doğruluğun Önemi: Kur’an-ı Kerim’de Yer Alan “Samed” Kavramı Örnekliğinde Bir Değerlendirme

İslâm'ın dînî meydan okumalarına karşı cevap vermek amacıyla 8. yüzyıldan itibaren Doğulu Hıristiyan din bilginleri tarafından Grekçe, Süryanice ve Latince gibi dillerde apolojetik eserlerin yazıldığı bilinmektedir. Bu eserlerde İslâm inancı hakkında tanımlamalar yapılırken Kur'an ayetlerinden Allah'ı tanımlayan ifadeler Arapça'dan Grekçe'ye çevrilerek karşılık verilmeye çalışılmıştır. Bu kapsamda Kur'an'da (112/2) geçen 'samed' kavramı önce Bizanslı yazarlardan Theodore Ebû Kurre (ö. 820) tarafından İslamî literatürde kullanımı olmayan bir anlamla Grekçe'ye çevrilmiş ve daha sonra bu anlam, Nicetas of Byzantium (ö. geç 9.yy) tarafından orijinalinden tamamen uzak ve yanlış bir algı oluşturacak şekilde genişletilmiştir. Nicetas'ın verdiği anlam ise onun izinden giden Bizanslı Hıristiyan ilahiyatçılar tarafından tekrar edilerek Müslümanların inandıkları Allah'ın "küre şeklinde çekiçlenmiş metal bir cisim" olduğu şeklinde bir algı ve inanç nesilden nesile aktarılmıştır. Bu çalışma çeviri-algı-inanç ilişkisi bağlamında çeviride doğruluğun, metni doğru anlayıp önyargı ve bağnazlıklardan uzak şekilde tercüme yapmanın taşıdığı önemi, 'samed' kavramının Bizanslı yazarlar tarafından Grekçe'ye yapılan çevirisi örnekliğinde göstermeyi amaçlar. Çalışmamız 'samed' kavramını yanlış çeviri ve yorumlama ile Hıristiyan Bizans toplumu içerisinde yüzyıllarca sürecek yanlış bir algı ve inancın devam etmesinde rolü olan yazarlar ve onların bu kavram çerçevesinde Müslümanların inandıkları Allah hakkında yaptıkları değerlendirmelerle sınırlı olup ilgili yazarlar ve eserleri üzerinde önceden yapılmış akademik çalışmalar ışığında inceleme ve değerlendirme yapılmıştır. Bizanslı yazarların 'samed' kavramına İslâmî literatürde karşılığı olmayan bir anlam vererek çeviri yapmaları sonucunda Müslümanların inandıkları yüce ilah olan Allah hakkında yanlış bir algının oluşmasına neden oldukları; dilsel yetersizlik, önyargı, dinî bağnazlık ve düşmanlık gibi faktörlerin çeviride etkisi olması durumunda özellikle dinler ve kültürler arası iletişimin kısıtlı olduğu dönemlerde bir din mensuplarının başka bir dinin mensuplarının inançları hakkında yüzyıllarca devam edecek yanlış algı ve haksız ithamlara sebep olabileceği tespiti yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

çeviri, doğruluk, algı, inanç, İslâm, samed

The Importance of Accuracy in Translation in Terms of the Relationship Between Translation-Perception- Belief: An Evaluation Through the Example of the Concept of “Samad” in the Quran

It is known that apologetic works were written in languages such as Greek, Syriac and Latin by Eastern Christian scholars of religion since the 8th century in order to respond to the religious challenges of Islam. While definitions were being made in these works about the Islamic belief, the expressions defining Allah in the Qur'an were tried to be rendered through translation from Arabic to Greek. In this context, the concept of 'samad' in the Qur'an (112/2) was first translated into Greek by a Byzantine writer, Theodore Abu Qurra (d. 820), with a meaning that was not used in Islamic literature, and then this meaning was expanded by Nicetas of Byzantium (d. late 9th century), creating a false perception which is completely far from the original meaning of the word. Later, the meaning given by Nicetas was repeated by the later Byzantine Christian theologians, who followed his footsteps, and the perception and belief that the God, which Muslims believed in, was "a metal object hammered in the shape of a sphere" was transmitted from generation to generation. This study aims to show the importance of accuracy in translation, of understanding and translating the text correctly and away from prejudice and bigotry in the context of translation-perception-belief relationship, through the example of the translation of the concept of 'samad' into Greek by Byzantine authors. Our study is limited to examination of the wrong translation and interpretation of the concept of 'samad' and the authors who played a role in the continuation of a false perception and belief that lasted for centuries in the Christian Byzantine society, and of their evaluations within the framework of this concept about the God that Muslims believe in. We made examination and evaluation in the light of previous academic studies on the related authors and their works. It has been determined that as a result of the wrong translation of the concept of 'samad' by the Byzantine writers by giving a meaning that has no equivalent in the Islamic literature, they caused a wrong perception about Allah, the supreme deity that Muslims believed in; in the event that factors such as linguistic inadequacy, prejudice, religious bigotry and hostility have an effect on the translation, members of one religion may cause false perceptions and unfair accusations that will continue for centuries about the beliefs of the members of another religion, especially in periods when communication between religions and cultures is limited.

Keywords:

translation, accuracy, perception, belief, Islam, samad,

PDF

___

Becker, C. H. (1912). Christliche Polemik und islamische Dogmenbildung. Zeitschrift für Assyriologie und Vorderasiatische Archäologie, 26(1-3), 175-195.
Buhârî. (2002). Sahihu'l-Buhârî (C. 19). Dâru İbn Kesîr.
Ebu Hanife, İ.-ı A. (2016). El-Fıkhu'l Ekber (H. Yaman, Çev.). Beyan Yayınları.
Eichner, W. (1936). Die Nachrichten über den Islam bei den Byzantinern. Der Islam; Zeitschrift für Geschichte und Kultur des Islamischen Orients, 23(3), 133-162.
el-Kurtubî, M. b. A. (2006). El-Câmi' li-Ahkâmi'l-Kur'ân (C. 22). Müessesetü'r-Risâle.
el-Matürîdî, E. M. (2017). Kitâbu't-Tevhîd. TDV Yayın Matbaacılık.
el-Matürîdî, E. M. (2019). Te'vilâtü'l Kur'ân Tercümesi (M. Erdoğan & Y. Ş. Yavuz, Çev.; C. 17). Ensar Neşriyat.
El-Isfahani, R. (2010). S-m-d. İçinde A. Güneş & M. Yolcu (Çev.), Müfredat Kur'an Kavramları Sözlüğü. Çıra Yayınları.
es-Süddî el-Kebîr, İ. I. A. (1993). Tefsîru's-Suddî el-Kebîr (M. A. Yusuf, Ed.). Darü'l-Vefâ.
et-Taberî, E. C. M. b. C. (1984). Câmiu'l-Beyân an Te'vîli Âyi'l-Kur'ân (C. 30). Daru'l-Fikr.
et-Taberî, E. C. M. b. C. (1996). Taberî Tefsiri (K. Aytekin & H. Karakaya, Çev.; C. 9). Hisar Yayınevi.
et-Tirmizî, E. İ. M. b. İ. (1996). El-Câmiu'l-Kebîr: C. V. Dar al-Gharb al-İslami.
Förstel, K. (2000). Niketas von Byzanz, Schriften zum Islam. Echter Oros-Verl.
Glei, R., & Khoury, A. T. (1995). Schriften zum Islam: Johannes Damaskenos und Theodor Ab?-Qurra (Kommentierte griech.-dt. Textausg). Echter Oros-Verl.
Griffith, S. H. (1997). Byzantium and the Christians in the World of Islam: Constantinople and the Church in the Holy Land in the Ninth Century. Medieval Encounters, 3, 231-265.
Hanson, C. L. (1996). Manuel I Commenus and the "God of Muhammad". İçinde J. V. Tolan (Ed.), Medieval Christian Perceptions of Islam (ss. 55-82). Garland Publishing.
Høgel, C. (2010). An early anonymous Greek translation of the Qur'?n: The fragments from Niketas Byzantios' Refutatio and the anonymous Abjuratio. Collectanea Christiana Orientalia, 7, 65-119.
Karagöz, İ. (2016). Esma-i Hüsna (3. Baskı). Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
Kur'an Yolu Türkçe Meâl Ve Tefsir: C. V. (2020). Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
Lamoreaux, J. C. (2009). Theodore Abu Qurra. Içinde D. Thomas & B. Roggema (Ed.), Christian-Muslim Relations. A Bibliographical History. Volume 1 (600-900) (C. 1, ss. 439-491). Brill.
Meyendorff, J. (1964). Byzantine Views of Islam. Dumbarton Oaks Papers, 18, 113-132.
Mukâtil bin Süleyman. (2006). Tefsîr-i Kebîr (M. B. Eryarsoy, Çev.; C. 4). İşaret Yayınları.
Paret, R. (1995). Kur'ân Üzerine Makaleler (Ö. Özsoy, Çev.). Bilgi Vakfi Yayınları.
Rigo, A. (2009a). Nicetas of Byzantium. Içinde D. Thomas & B. Roggema (Ed.), Christian-Muslim Relations. A Bibliographical History. Volume 1 (600-900) (ss. 751-756). Brill.
Rigo, A. (2009b). Ritual of Abjuration. Içinde D. Thomas & B. Roggema (Ed.), Christian-Muslim Relations. A Bibliographical History. Volume 1 (600-900) (ss. 821-824). Brill.
Rigo, A. (2011). Euthymius Zigabenus. Içinde D. Thomas & A. Mallett (Ed.), Christian-Muslim Relations. A Bibliographical History. Volume 3 (1050-1200) (ss. 338-340). Brill.
Sahas, D. J. (1972). John of Damasccus on Islam. Brill.
Sahas, D. J. (2022). "?????????"? A Byzantine Perception of 'the God of Muhammad'. İçinde Byzantium and Islam (ss. 433-450). BRILL.
Sarı, M. (1982). Samede. İçinde El-Mevârid. İpek Yayın Dağıtım.
Simelidis, C. (2011). The Byzantine Understanding of the Qur'anic Term al-Samad and the Greek Translation of the Qur©an. Speculum, 86, 887-913.
Sophocles, E. A. (1900). Greek lexicon of the Roman and Byzantine periods (from B.C. 146 to A.D. 1100). C. Scribner's Sons. Şafii, İ. (2016). El-Fıkhu'l Ekber (H. Gündoğar, Çev.). Beyan Yayınları.
Todt, K.-P. (2013). Islam and Muslims in Byzantine historiography of the 10th-15th centuries. Içinde D. Thomas & A. Mallett (Ed.), Christian-Muslim Relations. A Bibliographical History. Volume 5 (1350-1500) (ss. 35-46). Brill.
Todt, K.-P. (2013). John VI Cantacuzenus. Içinde D. Thomas & A. Mallett (Ed.), Christian-Muslim Relations. A Bibliographical History. Volume 5 (1350-1500) (ss. 165-178). Brill.
Topaloğlu, B. (2009). Samed. İçinde TDV İslam Ansiklopedisi (C. 36, ss. 68-69). İSAM Yayınları.
Üzüm, İ. (2020). MÜCESSİME. İçinde TDV İslam Ansiklopedisi (C. 31, ss. 448-449). İSAM Yayınları.
Versteegh, K. (1991). Greek Translations of the Qur'?n in Christian Polemics (9th Century A.D.). Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, 141(1), 52-68.
Yeprem, M. S. (2015). Mâtürid'i'nin Akîde Risalesi ve Şerhi. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Yolcu, M. (2016). İlk Dönem Tefsîr Kitapları ve Müellifleri (En-Nedîm'in el-Fihrist'indeki "Tesmiyetu'l-Kutub el-Musannefe fî Tefsiri'l-Kur'ân" Adını Taşıyan Listesi Bağlamında ). İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6(2), Art. 2.
Zemahşerî. (2020). El-Keşşâf (M. Sülün, Ed.; N. Çağıl, A. Hatip, M. Kaya, Ö. Çelik, M. Erdoğan, N. Uzun, M. Öztürk, & H. Öğmüş, Çev.; C. 6). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.