YAZITLAR IŞIĞINDA KYZİKOS’TA ZEUS TAPINIMI

Işık, aydınlık, gök ve yıldırımlar tanrısı olan Zeus, Yunan dünyasında olduğu kadar bir Anadolu kenti olan Kyzikos’ta da sevilmiş ve kültleri oluşturulmuştur. Antik dünyanın Pagan inancının baş tanrısı olan Zeus’un, Ana Tanrıça kültünün önemli olduğu Kyzikos’ta sevilip kültlerinin oluşturulması, Kyzikos’un bir Miletos kolonisi olmasıyla ilgili olduğu kadar, bu kentin Ege dünyasındaki önemli merkezler ile ticari ve kültürel ilişkiler kurmasıyla da doğrudan ilgilidir. Kurulan bu ticari ve kültürel ilişkiler sonucu, Kyzikoslular karşılaştıkları toplumların dini inançlarından etkilenerek, onların tanrılarını benimsemiş ve benimsemiş oldukları bu tanrıları kendi tanrılar dünyasına dahil etmişlerdir. Bunu yaparken de söz konusu tanrıları kendi inanç sistemleri içinde sentezleyerek sinkretik bir yapı oluşturmuşlardır. Bu durumu en güzel şekilde örneklendiren tanrı Zeus’tur. Bu tanrı, Makedonya kökenli olduğuna inanılan ve burada en yüce tanrı olarak görülen dağ tanrısı Hypsistos ile eşleştirilerek, Kyzikos’ta Zeus Hypsistos tapınımı ortaya çıkmıştır. Kyzikos’tan ele geçen M.Ö. 3. yüzyıl ile M.S. 3. yüzyıl arasına tarihlenen adak stelleri üzerindeki yazıtlardan, Zeus’a altı farklı epitet altında tapınıldığı anlaşılmaktadır. Genel olarak bu epitetler; Brontaios, Olbios ve Soter gibi tanrının bolluk, bereket, kurtarıcı ve koruyucu işlevleri ile ilgilidir. Bunun nedeni, geçim kaynağı ticaret, tarım ve hayvancılığa dayalı olan Kyzikos halkının, ürünlerinin verimli olması ve kötü hava koşullarından etkilenmemek için bu tanrıya sığınıp yardım istemiş olmalarıdır. Çünkü burada yaşayanlar için bu türden sıkıntıları ortadan kaldıracak ve verimi sağlayacak en önemli tanrılardan biri olarak Zeus kabul edilmiştir. Bu çalışmanın amacı; Zeus’un Kyzikos’taki varlığını, farklı epitetler altında tapınımını ve kültlerini yazıtlardan yola çıkarak ortaya koymaktır. Bununla beraber, buradaki Zeus kültü, Anadolu genelinde görülen Zeus kültleri ile birlikte bir bütün olarak ele alınarak değerlendirilecektir.

WORSHIPPING ZEUS in CYZICUS in THE LIGHT of INSCRIPTIONS

Zeus, the god of light, sky, and thunder, was liked and cults were created in an Anatolian city, Cyzicus, as much as in Greek world. The fact that Zeus who was the chief god of the Pagan belief in the ancient world, was liked and his cults were created in Cyzicus where Mother Goddess cult is important, is directly related to Cyzicus being a Miletus colony as well as the establishment of this city’s cultural and commercial relationships with important centers in the Aegean world. As a result of these commercial and cultural relationships, people of Cyzicus were influenced by religious beliefs of societies they encountered, and embraced their gods and included these gods in their own world of gods. As they did this, they synthesized these gods into their own belief systems and created a syncretic structure. The best example to illustrate this is Zeus. This god is believed to be Macedonian and is associated with the supreme god, Hypsistos – mountain godwhich led to the worship of Zeus Hypsistos in Cyzicus. According to the inscriptions on offering stelae found in Cyzicus and dated between 3rd century B.C.E. and 3rd century C.E., Zeus was worshipped under six different epithets. Generally, these epithets are related to god’s functions of wealth, richness, savior and protector such as Brontaios, Olbios and Soter. The reason for this is that the people of Cyzicus took refuge with and asked for help from this god for their products to be fruitful and not affected by bad weather conditions because Zeus was accepted by people who lived there as one of the most important gods that could resolve these problems and provide productivity. The purpose of this study is to identify the place of Zeus in Cyzicus, worship of him under different epithets and his cults through the inscriptions. Additionally, Zeus cult here will be evaluated as a whole with Zeus cults seen in Anatolia over all.

PDF

___

Homeros, İlyada, : Homeros, İlyada, İstanbul, 1984, Çev. A. Erhat-A. Kadir.
Homeros, Odysseia: Homeros, Odysseia, İstanbul, 1987, Çev. A. Erhat-A. Kadir.
Ksenophon, Anabasis : Ksenophon, Anabasis, İstanbul, 1998, Çev. T. Gökçöl.
Pausanias: (Pausanias, Periegesis tes Hellados) Pausanian Description of Greece IV, Çev. W.H.S. Jones, Loeb Classical Library, Harvard University Pres, 1935.
Strabon, (1993). Antik Anadolu Coğrafyası (Geographica XII-XIII-XIV), Çev. A. Pekman.
Agizza, R. (2001). Antik Yunan’da Mitoloji. Masallar ve Söylenceler, İstanbul, Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Akşit, İ. (2003). Mitoloji. Ege’nin İki Yakasının Öyküsü, İstanbul, Akşit Yayınları.
Arthur, J– Munro, R. (1897). “Inscriptions from Mysia” Journal of Hellenic Studies 17, 1897, 268-293.
Bayladı, D. (1995). Mitoloji. Tanrıların Öyküsü, İstanbul, Say Yayınları.
Bey, E. (1908). “Relief Votiv du Musée Imperial Otoman” Bulletin de Correspondence Hellenique 32, 1908, 521-528, Lev. V- VI.
Bilabel, F, (1920). Die Ionische Kolonisation, Philologus, Suppl. 14, Leipzig.
Blümel, W. (1987). Blümel, Die Inschriften von Mylasa I, Bonn.
Bora, S. (2017). Bora, Anadolu Yahudileri. İstanbul.
Can, Ş. (1994). Klasik Yunan Mitolojisi, İstanbul.
Cook, A. B. (1914). Zeus. A Study in Ancient Religion I. Zeus God of the Dark Sky, Cambridge University Press.
Cook, A. B. (1925). Zeus. A Study in Ancient Religion II. Zeus God of the Dark Sky, 1925, Cambridge University Press.
Corsten, T. (1993). Die Inscriften von Prusa Ad Olympum II, Bonn. CRAI: Comptes Rendus de I’Académie des Inschriptions et Belles Lettres
Cremer, M-Şahin, S. (1983): “Kaiserinschriften und Phryische in Adapazarı/Bithynien” Epigraphica Anatolica 1,141-152, Lev.7-8. DA: Ch. V. Daremberg-E. Saglio, Dictionnaire des Antiquités Grecques et Romaines, 1897- 1919.
Drexhage, H. W. (2003). “Der Kult des Zeus Olbios” Asia Minor Studien 45, 2003, 156- 178, Bonn.
Durugönül, S. (1998). “Selevkosların Olba Territorium’undaki Akkulturation Süreci Üzerine Düşünceler” Olba I 1998, 69-76.
Engelmann, H- Markelbach, R. (1973). Die Inschriften von Erythrai und Klozomenai II, Bonn.
Erhat, A. (1989). Mitoloji Sözlüğü, İstanbul.
Fabiani, R. (2006) “Magistrates and Phylai in Late Classical and Early Hellenistic Iasos” Proceedings of the First Onternational Conference on Hellenistic Karia, 2006, 467- 576, Oxford.
French, D. H. (2007). “Inscriptions from Cappadocia II. Museums of Yozgat, Kırşehir, Hacıbektaş, Nevşehir, Ürgüp, Aksaray, Konya Ereğlisi, Kayseri, Sivas”, Epigraphica Anatolica 40, 2007, 67 108.
Grimal, P. (1997). Mitoloji Sözlüğü. Yunan ve Roma, İstanbul.
Hakman, M. ( 2014). Kapadokya’da Zeus Kültü, İstanbul, Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Hasluck, F. W. (1906). “Poemanenum” Journal of Hellenic Studies 26, 23-31, 1906.
Hasluck, F. W. (1907). “Inscriptions From the Cyzicus District” Journal of Hellenic Studies 27, 61-67, 1907.
İplikçioğlu, B.-Çelgin, A.V.-Çelgin, G. (1991). “Kuzey Likya’dan Yeni Yazıtlar” Araştırma Sonuçları Toplantısı IX, 1991, 183-192.
Karaosmanoğlu, M. (2005). Mitoloji ve Ege’nin Tanrıları, Erzurum. Keil, J. (1927). Paulys Realencyclopadie der classischen Altertumswissenschaft XIII-2.
La Rocca, E. (1992). “Archaeological Survey in the Gulf of Mandayla, 1988-1989” Araştırma Sonuçları Toplantısı IX, 1992, 59-64.
Lechat, H., Radet, G.A. (1893). “Inscriptions de Mysie” Bulletin de Correspondence Hellenique 17, 520-534.
Malay, H. (1983). “Kyme’de bulunan Üç Yeni Dekret” Araştırma Sonuçları Toplantısı 1, 41-44.
Malay, H. (1988). “New Confession-Inscriptions in the Manisa and Bergama Museum” Epigraphica Anatolica 12, 147-152.
Malay, H. (1992). Helenistik Devirde Pergamon ve Aristonikos Ayaklanması, İzmir, Bergama Belediyesi Kültür Yayınları.
Marek, C. (1993). Stadt, Ära und Territorium in Pontus-Bithynia und Nord-Galatia. (Istanbuler Forschungen 39), Tübingen: Wasmuth.
Mendel, G. (1912-1914). Musées İmperiaux Ottomans. Cataloque des Sculptures Grecques et Byzantines.
Merkelbach, R.-Stauber, J. (1996). “Die Orakel des Apollon von Klaros” Epigraphica Anatolica 27, 1-54, 1996.
Milner, N. P.-Smith, M. F. (1994). “New Votive Reliefs from :Oinoanda” Anatolian Studies 44, 1994, 65-75, Lev. XIV-XVI, British Institute at Ankara.
Mitchell, S. (1999). “The Cult of Theos Hypsistos Between Pagans, Jews and Chiristians”, edd. P.Athanassiadi ve M. Frede, Pagan Monotheism in Late Antiquity, Oxford, 81-92.
Mitchell, S. (2010). “Further thoughts on the cult of Theos Hypsistos”, edd. S. Mitchell – P. van Nuffelen, One God: Pagan Monotheism in the Roman Empire, Cambridge, 167-208.
Mitford, T.B. (1990). “The Cult of Roman Rough Cilicia” Aufstieg und Niedergang Romischen Welt II, 18.3, 1990, 2142-2152.
Mitford, T.B. (1991). “Inscriptiones Ponticae-Sebastopolis” Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik 87, 1991, 181-243.
Naour, Chr. (1983). “Nouvelles Inscriptions du Moyen Hermos” Epigraphica Anatolica 2, 107-140, Bonn.
Özlem Aytaçlar, P. (2012). Antik Çağda Günah, İtiraf ve Kefaret. Confessiones, İstanbul, Ege Yayınları.
Parker, R. (2017). Grek Gods Abroad: Names, Natures and Transformations, California.
Paton, W. R.-Myres, J. L. (1896). “Karien Sites and Inscriptions”, Journal of Hellenic Studies 16, 1896, 188-271.
M.Paz de Haz Garcia-Bellido, (1994). Les Cultos Religioses en Lydia, a Través de la Epigrafğa Griega I-II, 1994, (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
Petzl, G. (1990). “Epigraphische Funde aus Lydien” Epigraphica Anatolica 15, 49-72, Lev. 7-15.
Petzl, G. (2003). “Zum Religiösen Leben im Westlichen: Einflüsse und Wechselwırkungen” Asia Minor Studien 45, 93-101.
Ramsay, W. M. (1889). W.M. “Artemis-Leto and Apollo Lairbenos” Journal of Hellenic Studies 10, 1889, 216-230.
Ramsay, W. M. (1895). Cities and Bishoprics of Phrygia I, Oxford. RE: Paulys Realencyclopadie der classischen Altertumswissenschaft
Robert, L. (1936). CollectionFroehner I. Inscriptions Grecques, Paris, Éditions des Bibliothèques Nationales.
Robert, L. (1937). Etudes Anatoliennes: Reserches sur les Inscriptions Grecques de l’Asia Mineure, Paris.
Robert, L. (1946). “Addenda Au Volume Premier” Hellenica II, 142-156.
Robert, L. (1948). “Inscriptions de Magnésie du Sipyle” Hellenica VI, 9-15.
Robert, L. (1949). “Inscriptions de la Région de Yalava en Bithynie é Hellenica VII, 30- 44.
Robert, (1955). “Dédicaces Et Reliefs Votifs” Hellenica X, 1-166, 1955.
Robert, L. (1971). “Un oracle gravé à Ionoanda” CRAI 1971, 615-671.
Robert, L. (1983). “Documents D’Asie Mineure” Bulletin de Correspondence Hellenique 107/I, 497-599.
Robert, L. (1989). Robert, Opera Minora Selecta VI, 1989.
Sayar, M. H.-Siewert, P.-Taeuber, H. (1993). “Doğu Klikya’da Epigrafi ve Tarihi- Coğrafya Araştırmaları 1992”, Araştırma Sonuçları Toplantısı XI, 137-160.
Sayar, M.H. (1994). “Doğu Trakya’da Epigrafi ve Tarihi-Coğrafya Araştırmaları 1993”, Araştırma Sonuçları Toplantısı XI, 129-136.
Sayar, M. H. (1996). “Doğu Trakya ‘da Epigrafi ve Tarihi-Coğrafya Araştırmaları 1995”, Araştırma Sonuçları Toplantısı XIV, 107-114.
Sayar, M. H. (1999) “Kilikya’da Tanrılar ve Kültler”, Olba II, 131-154.
Schwertheim, E. (1983). Die Inscriften von Kyzikos und Umbebung. Tell 2: Inscriften und Denkmäler, Bonn.
Schwertheim, E. (1987). “Forschungen in Mysien” , Araştırma Sonuçları Toplantısı V- 1, 163-165.
Schwertheim, E. (1990). “ÉAdiow st°fanow Zu vier Ehreninschriften aus dem Territorium von Kyzikos” Araştırma Sonuçları Toplantısı I, 83-100.
SEG: Supplementum Epigraphicum Graecum
Smith, A.M., Rustafjaell, R. De. (1902). “Inscription from Cyzicus” Journal of Hellenic Studies 1902/22, 190-207.
Sokolowski, F. (1955). Lois Sacrés de l’Asie Mineure, Paris.
Şahin, M. (2000). Miletopolis Kökenli Figürlü Mezar Stelleri ve Adak Levhaları, Ankara.
Şahin, N. (2001). Zeus’un Anadolu Kültleri, İstanbul.
Şahin, S. (1984) “TAM IV 1 Nr. 57 und 160 Stammen Nicht aus ‘Bey-Köy’ bei Nikomedia Sondern aus Umurbey bei Nikaia” Epigraphica Anatolica 3, 105-107.
Şahin, S. (1991a). Inscriften aus Seleukeia am Kalykadnos (Silifke)”, Epigraphica Anatolica 17, 139-166, Lev. 20-23.
Şahin, S. (1991b). “Forschungen in Kommagene I: Epigraphik” Epigraphica Anatolica 18, 99-113, Lev. 10-13.
Şahin, S. (1996). “Perge Kenti’nin Kurucuları ve Plancia Manga” Adalya I, 45-52.
Üreten, H. (2004). “Hellenistik Dönem Pergamon Kenti Tanrı ve Kültleri” Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt 22, Sayı 35, 185-214.
Varinlioğlu, E. (1988). “Inscriften von Stratonikeia in Karien” Epigraphica Anatolica 12, 79-128.
Wannagat, D. (1999). “Zur Saulenordnung des Zeustempels von Olba-Diokaisareia” Olba II, 1999, 355-368.
Wiegand, Th. (1904). “Reisen in Mysien” Mitteilungen des Deutschen Archaologischen Institutes. Athenische Abteilung 29, 254-339.
Ziebel, W. (1937). Olbia. Eine Griechische Stadt in Südrusland, Hamburg.