ORTA BALKANLARDA YEREL TİCARET: XIX. YÜZYILIN ORTALARINDA DUBNİCE EMTİA GÜMRÜĞÜ

** Dupnice Emtia Gümrüğü Rumeli’de orta kol üzerinde tesis edilmiş olan küçük bir kara gümrüğüdür. Bulunduğu konum özellikle Serez-Belgrad yolu üzerinde yürütülmekte olan pamuk ticareti açısından önemli olmuştur. Bu itibarla on sekizinci yüzyılda söz konusu ticareti geliştirmek ve güvenliğini sağlamak için kurulmuş olduğu söylenebilir. On dokuzuncu yüzyılın başında ortaya çıkan Sırp isyanları neticesinde Niş gümrüğünün buraya taşınması ile daha da önemli hale gelmiş olan gümrük, kadim kara gümrüklerinden sayılarak 1868 tarihine kadar varlığını sürdürmüştür. Muhdes gümrüklerin kaldırılması ile Dupnice halkı büyük ekonomik sıkıntıya Öz girerken gümrük de daha çok yerel ürünlerin ticaretinin yapıldığı bir özellik kazanmıştır. Belgelerdeki ifadeyle gümrüğün gelirleri yörede üretilen meyve ve sebze ticaretinden ibaret hale gelmiştir. İncelediğimiz dönemde gümrükte işlem yapan tüccarların % 27’ni Müslümanlar, % 59’nu gayrimüslimler, % 8’ni de Rus’lar teşkil etmiştir. Rus tüccarların en önemli ticaret malı pamuk ve pamuk ürünleri olmuştur. Gümrük gelirlerinin üçte biri Rus tüccarların yaptığı bu ticaretten elde edilmiştir.

REGIONAL COMMERCE IN CENTRAL BALKANS IN THE MID-NINETEENTH CENTURY: DUPNĠCA CUSTOMS OF GOODS

Many religious, social, economic and cultural works such as mosque, small mosque, seminary school, soup kitchen, convent, caravansary, public bath and tomb were constructed in the city of Tokat during the Danismendid, Seljukid and Ottoman periods since XIIth century. This matter have been confirming by archival documents and historical works from the old periods. The rich social and economic potential of Tokat with its position on east-west and south-north roads, its warm climate and fertile agricultural lands provided with an important contribution to being constructed of these works. As throughout the Ottoman Empire, these religious, social, economic and cultural works built in Tokat have continued their existences with the help of waqfs revenues. In this study, it will be dealt with only the waqf of Gulbahar Hatun’s Mosque from among the rich waqfs works existing in Tokat during the Ottoman period as an example study. Although there exist some studies on the waqf of Gulbahar Hatun’s Mosque, these do not examine the waqf revenues of this mosque from its beginning to today. This mosque is the only work of a sultan wife in the city-centre of Tokat. Today its waqfs revenues does not exist but it still continues its function. The sources of the study are the archival documents from that period and related research studies. The study aims to examine the waqf of Gulbahar Hatun’s Mosque as a whole and contribute to the social and economic history of Tokat.

PDF

___

Yeniçeri Celal, “Bac”, DİA, C.4, İstanbul 1991, s. 411-413.
Uygun Süleyman, Sırp İsyanı ve Hurşid Ahmet Paşa, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.4, S.17 (Bahar 2011), s. 416-436.
Todorov Nikolay, “19. Yüzyılın İlk Yarısında Bulgaristan Esnaf Teşkilatında Bazı Karakter Değişmeleri”, İÜİFM, C.27 (Ekim 1967-Mart 1968), S.1-2, s. 1-36.
Taşkın Ünal, Osmanlı Devletinde Kullanılan Ölçü Birimleri, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ 2005.
Paskaleva Virginia, “Osmanlı Balkan Eyaletlerinin Avrupalı Devletlerle Ticaretleri (1700-1850)”, İÜİFM, C.27, No, 1-2, s. 37-74.
Özvar Erol, “Osmanlı’da Gümrükler ve Kervanlar”, Osmanlı Medeniyeti, Siyaset, İktisat, Sanat, Klasik Yayınları, İstanbul 2005.
Palairet Michael, Balkan Ekonomileri (1800-1914), Sabancı Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2000.
Ortaylı İlber, Tanzimat’tan Sonra Mahalli İdareler (1840-1878), Türkiye ve Ortadoğu Amme İdaresi Yayınları, Ankara 1974.
Orhonlu Cengiz, Osmanlı İmparatorluğu’nda Derbend Teşkilatı, Eren Yayınları, İstanbul 1990.
Moacanın Nenad, “Bâc and Gümrük on The Mıddle Danube, 1540-1614: Termınologıcal Elucıdatıons”, CIEPO Osmanlı Öncesi ve Osmanlı Araştırmaları Uluslararası Komitesi (Bildiriler), TTK Yayınları, Ankara 1994, s. 463-467.
Moacanın Nenad, Baltalimanı’na Giden Yol; Osmanlı-İngiliz İktisâdî Münasebetleri (1580-1850), TTK Yayınları, Ankara 2013.
Kütükoğlu Mübahat Kütükoğlu, “Osmanlı’da Gümrük”, DİA, C.14 (1996), s.263-268.
Küçükkalay A.Mesut, Numan Elibol, Osmanlı İmparatorluğuna Avrupa’dan Karayolu ile Yapılan Ticaretin Değerlendirilmesi(1795-1804) , Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.2 (2003), s. 151-176.
Küçükkalay A.Mesut, “Ottaman Pıous Foundations In Western Bulgaria: Berkofça, Cum’a-i Bâlâ, Dupnicas”, Balkanlarda Osmanlı Vakıfları ve Eserleri Sempozyumu, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2012, s.115-131.
Kıel Machıel, “Cuma”, DİA, C. 8, İstanbul 1993, s. 89-90.
Karataş Yakup, Sacit Uğuz, “Osmanlı Devleti’nin Son Dönem İç Gümrük Rejimi ve Bunun Taşradaki Yansımaları: Erzurum Örneği”, History Studies, Temmuz 2012. s. 213-225.
İnalcık Halil, Tanzimat ve Bulgar Meselesi, Eren Yayınları, İstanbul 1992.
Halaçoğlu Yusuf, XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı, TTK, Yayınları, Ankara 1991.
Goven Bruce Mc., Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, (II.C.) Edit. Halil İnalcık, Donald Quataert, Eren Yayınları, İstanbul 2006.
Genç Mehmet, Devlet ve Ekonomi, Ötüken Yayınları, İstanbul 2000.
Fidan Murat, XIX. Yüzyılda Osmanlı-Rusya Ticarî Münasebetleri, On Dokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Samsun 2002.
Elibol Numan, 18. Yüzyılda Osmanlı-Avusturya Ticareti, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2003.
Efe Ayla, Muhassıllık Teşkilatı, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Eskişehir 2002.
Cezar Yavuz, Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi, Alan Yayınları, 1986.
Arslantaş Selim, Osmanlı’da Sırp İsyanları, Kitap Yayınları, İstanbul 2007.
BOA, ML, 528
BOA, ML. VRD. 1128, ML. 523, ML. VRD.528, ML.539, ML. VRD.1487, ML. VRD. 1506.
BOA, A. MKT. MHM. 392/53.
BOA, A. MKT. MVL. 77/98.
BOA, A.MKT. UM. 103/39.
A.DVN.29/72.
İ.MVL.107/2428;
BOA, A.MKT. 79/85, 88/31, 89/31, 95/100, 142/96; 31/2, 34/4.
BOA, ML. VRD, 1128,
BOA, KK, 5267
BOA, A.DVN.MHM, 25/73.
BOA, MVL, 46/33