SON DÖNEM ÇAĞATAY ŞAİRİ MÜCRİM ÂBİD’İN TÜRKÇE DİVÂNI’NIN SÖZ VARLIĞI VE DEYİMLER

Farsça ve Türkçe şiirler yazan, Buhara edebî muhitinin önemli temsilcileri arasında yer alan Mücrim Âbid’in incelediğimiz Türkçe Divânı’nın söz varlığı oldukça zengindir. Divânda kelime tekrarlarıyla beraber yaklaşık 69.000 kelime kullanılmıştır. Divânın söz varlığını ortaya koymak için hazırlanan dizinde 5442 adet madde başı tespit edilmiştir. Divânda Arapça, Farsça kelimeler özellikle Arapça kelimeler çok fazla kullanılmıştır. Ancak bu Arapça, Farsça kelimelerin büyük çoğunluğu yardımcı fiillerle kullanıldığı için bu isimlerin bir şekilde Türkçeleştiğini söylemek mümkündür. Bir dilin söz varlığı içerisinde en önemli ifade araçlarından birisi de deyimlerdir. Âbid, söz varlığımızın önemli bir kısmını teşkil eden deyimleri de eserinde sıkça kullanmıştır. Bu çalışmada, anlatımı daha etkileyici bir hâle getirmek ve aktarılmak istenilen düşünceyi güçlendirmek maksadıyla divânda kullanılan deyimler tespit edilecek, bu deyimlerin özellikleri ve söz dizimsel hususiyetleri dikkatlere sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Söz Varlığı, Mücrim Âbid, Türkçe Divân, Deyimler

VOCABULARY in RECENT PERIOD CHAGATAY POET MÜCRIM ABID’S TURKISH DIVAN and IDIOMS

The vocabulary of Mücrim Abid’s Turkish Divan who is among the significant representatives of Bukhara literary milieu and who wrote Turkish and Persian poetry is quite rich. Approximately 69000 words have been used in the Divan including repetitions. In the index prepared to bring forward the vocabulary of this Divan, 5442 entries have been determined. Persian and especially Arabic words have been excessively used in the Divan. However, as most of those Arabic and Persian vocabularies have been used with auxiliary verbs, it is possible to say that those verbs have in a way become Turkish. Idioms are one of the most significant ways of expression of a language’s vocabulary. Abid has frequently used in his work the idioms which constituted a considerable part of our vocabulary. In this study, the idioms used in the Divan will be determined and the characteristics of these idioms and their syntactic peculiarities will be presented to the attention of the readers in order to make the exposition more effective and strengthen the intended idea.

Keywords:

Vocabulary, Mücrim Abid, Turkish Divan, Idioms,

PDF

___

Aksoy, Ömer Asım, (2014), Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, İnkılap Yayınevi, İstanbul.
Atalay, Besim, Abuşka Lugati veya Çağatay Sözlüğü, Ayyıldız Matbaası, Ankara 1970.
Daşdemir, Muharrem (2015), Oklama Yöntemiyle Türkçenin Yapısal-İşlevsel Söz Dizimi, Fenomen Yayınları, Erzurum.
Gedik, Sadi, (2013), “Çağatayca Kitab-ı Mebde-i Nur Mesnevisi’nde Deyimler”, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, C:10, S:1, s. 59-86.
Ildırı, Nursan, (2016), Mücrim Âbid Divânı (İnceleme-Metin-Dizin), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum.
Korkmaz, Zeynep, (2007), Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi, TDK Yayınları, Ankara.
Medveliyev, A., Mahkemov, N., vd., Özbek Dilinin İzahlı Lugati (5 cilt), Özbekistan Cumhuriyeti İlimler Akademisi Ali Şir Nevâyî Adlı Dil ve Edebiyat Enstitüsü, Taşkent 2006.
Ölmez, Zühal, (2003), “Çağataycada Yardımcı Eylemler ve Deyimler Üzerine”, Mustafa Canpolat Armağanı- Dil ve Edebiyat Araştırmaları Sempozyumu(Haz. Aysu Ata-Mehmet Ölmez), Ankara, s. 119-133.
Rahmetullayev, Şevket (1978), Özbek Dilinin Açıklamalı Deyimler Sözlüğü, Okutuvçu Yayınları, Taşkent.
Turan, Ahmet Sinan, (2008), “Deyim Kavramı Üzerine Notlar-I”, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, C:18, S:2, Elazığ 2008., s. 91-98.
Zeynalov, Ferhat, (1993), Türk Lehçelerinin Karşılaştırmalı Dilbilgisi, Cem Yayınları, İstanbul.