Birinci Dünya Savaşı’nda İran’da Rusya Destekli Nasturi Olayları ve Osmanlı Devleti (1914-1917)

XIX. yüzyıldan itibaren İran’ın zayıflamasıyla birlikte Urmiye ve Salmas civarında yaşayan Nasturiler, batılı misyonerlerin tahrikleri sonucu bölgede önemli bir sorun haline gelmeye başladılar. Özellikle İngiltere ve Rusya devletlerinin bağımsızlık vaatlerine karşılık İran’daki Nasturiler, bu devletlerle birlikte hareket etmeye başladılar. Birinci Dünya Savaşı’nın adım adım yaklaştığı yıllarda da özellikle Rusya ile ilişkilerini sürdüren bu halk, Rusya’nın İran’daki siyasi ve iktisadi faaliyetlerinden sonra Rus koruyuculuğu altına girmek istediler. İran’ı bölen 1907 Rus-İngiliz Antlaşması’ndan sonra da İran topraklarını işgal etmeye başlayan Rusya, burada yaşayan Nasturiler arasındaki faaliyetlerini daha da artırdı. Osmanlı Devleti ise Hakkâri’deki Nasturilerle, İran’daki Nasturilerin iletişim halinde olmalarından dolayı bazı önlemler alma ihtiyacı hissetti. Nitekim Osmanlı topraklarında yaşayan Nasturilerin Ruslara meylini azaltmak için onlara silah yardımı ve vergi indirimi gibi vaatlerde bulundu. Fakat Nasturiler, Ruslarla ittifak yaparak Birinci Dünya Savaşı’nda İtilaf devletlerini destekleme kararı aldıktan sonra İran’daki Nasturiler, bölgede yaşayan Müslüman halka karşı çetin bir mücadele içerisine girdiler. Hakkâri ve civarında yaşayan Nasturilerin de İran topraklarına göç etmeleriyle İran’daki sorunlar daha da arttı. Nitekim İran Nasturileri, Rusların ve Ermenilerin de desteğini alarak bölgedeki Müslüman halkı topraklarından sürmeye başladılar. Bu olaylar neticesinde Osmanlı Devleti, 5 Kasım 1914 tarihinde harekâta geçti. Osmanlı birliklerinin İran topraklarına girmesiyle buradaki Nasturiler, yerlerini terk etmeye başladılar. Rusların desteği ile bir süre sonra tekrar yerlerine dönen Nasturiler, uzun süre bölgede sorun yaratmaya devam ettiler. Bu çalışmanın amacı, Birinci Dünya Savaşı sırasında Rusya’nın yanında yer alan Nasturilerin İran’da sebep oldukları olaylar ve bu olaylara karşı Osmanlı Devleti’nin tutumunu kaynaklar ışığında ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler:

Birinci Dünya Savaşı, İran, Rusya, Nasturiler, Ermeniler, Urmiye, Salmas, Osmanlı Devleti

Russia-Backed Nestorian Events in Iran during the First World War and the Attitude of the Ottoman Empire (1914-1917)

As Iran weakened as of the 19th century, the Nestorians living around Urmia and Salmas started to become an important problem in the region as a result of the provocations of western missionaries. The Nestorians in Iran began to act together with Britain and Russia due to the independence promises of these states. In the years when the First World War was approaching, they continued their relations with Russia and wanted to be under Russian protection after Russia’s political and economic activities in Iran. Russia started to occupy Iranian lands after the Anglo-Russian Convention of 1907, which divided Iran, and further increased its activities among the Nestorians living there. The Ottoman Empire felt the need to take some precautions due to the communication between the Nestorians in Hakkari and the Nestorians in Iran. As a matter of fact, the Ottoman Empire made the Nestorians living on Ottoman lands some promises such as arms aid and tax reductions in order to reduce their inclination towards the Russians. However, as the Nestorians decided to support the Entente powers in the First World War by allying with the Russians, the Nestorians in Iran engaged in a fierce struggle against the Muslim people living in the region. Problems in Iran increased more as the Nestorians living in and around Hakkari moved to Iranian lands. The Nestorians, with the support of the Russians and Armenians, began to expel the Muslim people in the region from their lands. The Ottoman Empire took action as a result of these events on the 5th of November 1914. With the Ottoman troops going into Iran, the Nestorians living there began to leave their places. After a while, they returned with the support of the Russians and continued to cause problems in the region for a long time. In this regard, the aim of this study is to examine the events caused by the Nestorians who were with Russia during the First World War in Iran and the Ottoman Empire’s attitude in the face of those events in light of relevant sources.

Keywords:

First Word War, Iran, Russia, Nestorians, Armenias, Urmia, Salmas, Ottoman Empire,

PDF

___

Abrahamian, E. (2008), A History of Modern Iran. Cambridge: Cambridge Universty Press.
Akgül, S. (1995), Rusya’nın Doğu Anadolu Politikası (1918’e kadar). Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılapları Tarihi Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara.
Allen, W.E.D. ve Muratoff, P. (1966). 1828-1921 Türk-Kafkas Sınırındaki Harplerin Tarihi. Ankara: Genelkurmay Basımevi.
Arvas, T. Z. (2010), Hakkâri Nasturileri, (1836-1936). Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Van.
Ayaydın, R. (2016), Birinci Dünya Savaşı’nda İran’da Cihad-ı Ekber Faaliyetleri. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
Cezani, B. (2014), İran Meşrutiyet Devrimi, Güçler ve Amaçlar (1906-1911). İstanbul: Kaynak Yayınları.
Çetin, S. H. (1988), Türkiye’de Nasturi Hareketleri, (1830-1926). Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
Çiçek, K. (2006) “Birinci Dünya Savaşı ve Süryaniler”. I. Uluslararası Mardin Tarihi Sempozyumu Bildirileri, Mardin, 539-545.
Dalyan, M. G. (2014), I. Dünya Savaşı’nda Nasturi Patriği Mar Şamun Benyamin ve Faaliyetleri. Savaşan Devletlerin Tarihçilerinin Gözüyle 100. Yılında Birinci Dünya Savaşı Sempozyumu, 982-1001.
Dalyan, M. G. (2009), 19. Yüzyıl’da Nasturiler (İdari Sosyal Yapı ve Siyasi İlişkileri). Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Isparta.
Dinç, M. E. (1988), Halil Kut Paşa’nın Askeri ve Siyasi Faaliyetleri. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir.
Doğan, C. (2010), 1843–1846 Nasturi Olayları ve Bedirhan Bey. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi S o s y a l B ili mler D e r g i s i, Sayı: 22, 11-18.
Every, E. (2005), Asuriler. (çev: Sami Kılıç), Fırat Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi, 10/1, 97-106.
Fevzi Ç. (1936), Büyük Harpte Şark Cephesi. Ankara: Genel Kurmay Matbaası.
Gaunt, D. (2009), İran İmparatorluğu Dışişleri Bakanlığı Diplomatik Belgeleri, İran’ın Tarafsızlığı. (çev: Bilge Bulut), İstanbul: Pencere Yayınları.
Görür, E. D. (2019), Hakkâri Sancağı’nda Nasturi Olayları (1896-1897). Tarih İncelemeleri Dergisi, Sayı: XXXIV/2, 475-506.
Güneyli, Y. (2005), I. Dünya Savaşı’nda Güney Azerbaycan’da Osmanlı-Rus Rekabeti. Güney Azerbaycan Sosyal, Kültürel ve Siyasal Araştırmaları Dosyası, Ankara: Güney Azerbaycan Tanıtım Cemiyeti, 21-39.
Hanım, S. (1996), Ninova’nın Yakarışı, Doğu Asur Kilise Gelenekleri ve Patrik Mar Şamun’un Katli. İstanbul: Avesta Yayınları.
İran Azerbaycanı Tedkik Raporu. (1927), Ankara: Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Matbaası