OSMANLI – İRAN RESMÎ YAZIŞMALARINA GÖRE OSMANLI DEVLETİ’NİN NADİR ŞAH VE CAFERİLİK MEZHEBİNE YAKLAŞIMI (1736-1746)

1736’da İran Şahı seçilen Nadir Şah Caferîlik mezhebini devletin resmî mezhebi ilan etti. Böylece kendi ülkesinde yaşayan Şii ve Sünni halk arasındaki gerilimi ortadan kaldırmak istiyordu. Aynı zamanda Safevîler ile Osmanlı Devleti arasında mezhep nedeniyle yüzyıllardır devam eden çatışmayı sona erdirmeyi düşünüyordu. Nadir Şah bu nedenle Caferi mezhebinin Osmanlı Devleti tarafından resmî olarak tanınması ve Caferîlere Kâbe'de cemaatle namaz kılma hakkı verilmesine çok önem verdi. Ayrıca Osmanlı ülkesindeki İranlı esirlerin serbest bırakılması ve İranlı hacıların diğer Müslümanlar gibi rahatlıkla hacca gidip gelmesini talep etti. Osmanlılar Nadir Şah’ın esirler ve hacılar ile ilgili isteklerini kabul ettiler, fakat mezhep ile ilgili talebini kabul etmediler. Osmanlı ulema ve devlet adamları Caferilere Kabe’de cemaatle namaz kılma hakkı tanındığı takdirde bunun mutaassıp halk katında fitneye ve devletin itibarının zedelenmesine neden olacağını düşünüyorlardı. Ayrıca Caferi Mezhebi’nin sahih bir mezhep olmadığına inanıyorlardı. Nadir Şah 1743 yılında Necef’te Şii ve Sünni din adamlarını toplayarak Caferî mezhebinin sahih bir mezhep olduğuna dair bildiri yayınlattı. Fakat Osmanlılar bu bildiriye itibar etmediler. Nadir Şah 1743-1746 yılları arasında Osmanlı Devleti ile savaştı. Nadir Şah 1746’da Osmanlılara karşı galip gelmesine rağmen mezhep konusundaki isteklerinden vazgeçmek zorunda kaldı.

Anahtar Kelimeler:

Nadir Şah, Caferilik, Mezhep, Necef Bildirisi

PDF

___

A.DVNS. MHMD.d 57, h. 91, 92, 93; A.DVNS.MHMD.d. 143, h. 101, 103, 379, 383; A.DVNS.MHMD.d 144, h. 192-195, 204, 208, 217
A.DVNS.MHM.d, 151-218; A.DVNS.NMH.d., 3; AE. SMHD.I. 96-6682; 139-10385; 193-15131; 260-21108; 232-18571.
C. AS. 255-1060, 1110-49140; 358/14821; 1046-45960; C.BH. 106-5283, 191-8969; C.DH. 237-11819; C. HR. 2/93; 43-2121; 62-3090; 66/3300; 154-7678; 148-7054;
HAT. 3-92; 3-92A; 4-134; 5/160; 5/162; 5-166; 7/231; 811-37324; 814/37266; TSMA.d. 4463; YB.(21) 10-39
I. Mahmud Nadir Şah Mektuplaşmaları, 3 Numaralı Name-i Hümayun Defteri, (2014) haz. İ. Küreli, A. Kaya, E. Kırca vd.
Adıgüzel, A– Yıldırım, A., (2017), “I. Mahmud Dönemi (1730-1754) Osmanlı-İran İlişkileri”, Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, IV/7.
Alpargu, M. - Çelik, M. B., (2003), "Nadir Şah'ın Batı Türkistan Seferi ve Sonuçları", Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi XXIX/Özel Sayı.
Arı, S., (2001), Osmanlı Arşiv Kaynakları Işığında Nadir Şah-I. Mahmut Dönemi Ehli Sünnet-Şiî Diyaloğu, Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi.
Arunova, M.R. - Eşrefyan, K.Z., (2005), Nâdir Şah-ı Avşar, çev. N. Turaeva. Ateş, A., (2001), Avşarlı Nadir Şah ve Döneminde Osmanlı-İran Mücadeleleri, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi.
Budak, A., (1999), Mustafa Nazif Efendi'nin İran Elçiliği (1746-1747), Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
Bulut, E., (2019), Mühimme Defteri, Nr. 143 (1149-1150/1736-1737), İnceleme-Çeviriyazı, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
Çelebizâde İsmail Âsım Efendi, (2013), Tarih-i Çelebizade, Târih-i Raşid ve Zeyli, Cilt III, haz. Abdulkadir Özcan, Yunus Uğur vd.
Çelik, M.B., - Sadat, S.S., (2020); “Nadir Şah’ın Afganistan Seferi ve Burada Kurduğu Düzen”, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 67.
eş-Şehristânî, M.A., (2005), El-Milel ve'n-Nihal- İslam Mezhepleri, trc. Mustafa Öz. Gültekin, H., (2015), "Koca Ragıb Paşa Münşeâtı'nda Nadir Şah ve Caferi Mezhebi Tartışmalarına Dair Mektuplar", Türk Kültürü ve Hacı Bektaş-ı Veli Araştırma Dergisi, 76.
Gültekin, H., (2007), Türk Edebiyatında İnşâ: Tarihî Gelişim-Kuram-Sözlük ve Metin, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
Hakyemez, C., (2016), Osmanlı-İran İlişkileri ve Sünni-Şii İttifakı. İbnü'l-Hümam, K.M., (1932), Et-Tahrir fî Usuli'l-Fıkıh, (861/1457), haz. Mustafa el-Bâbî el-Halebî.
İşbilir, Ö., (2018), "Osmanlı Ülkesinde Bir Safevî Şehzadesi: Safi Mirzâ", Abdülkadir Özcan'a Armağan, Tarihin Peşinde Bir Ömür.
İzzî Süleyman Efendi, (2019), İzzî Tarihi, haz. Ziya Yılmazer. Karaman, H. “Ca‘feriyye”, (1993), DİA, IV.
Kırzıoğlu, F. (1983), "İran Hükümdarı Türkmen Afşarlı Nadir Şah'ın 1744 Kars Muhasarası ve Bunu Anlatan Emekli Kars Kadısı Osman Sâf'ın Risalesi", Birinci Askeri Tarih Semineri Bildiriler II.
Kurtaran, U., (2014), Bir Zamanlar Osmanlı, Sultan I. Mahmud ve Dönemi 1730-1754.
Külbilge, İ., (2010), 18. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı İran Siyasi İlişkileri (1703-1747), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi.
Minorsky, V. - Aktepe, M., (1988), “Nadir”. İA, IX. Özel, M. N., (2018), Ambassadors, Spies, Captives, Merchants And Travelers: Ottoman Information Networks In The East, 1736-1747, İstanbul Şehir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
Özer, A., (1990), Vekâyi‘nâme-i Nâdir Şah Der-Mezâhib-i Şiî‘yye-i Ca‘feriyye, , İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
Özyurt Ulutaş, S. – Başer, S., (2019), “The London Gazette’e Göre Nadir Şah Dönemi Osmanlı-İran İlişkileri”, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12/2.
Pour, Ali Djafar, (1977), Nâdir Şah Devrinde Osmanlı-İran Münasebetleri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Osmanlı Müesseseleri ve Medeniyeti Tarihi Kürsüsü, Doktora Tezi.
Râgıb Mehmed Paşa, (2003), Tahkik ve Tevfik, haz. Ahmet Zeki İzgöer. Sadat, S. S., (2017), “Nadir’in Şah Eşref Hotekî ile Mücadelesi”, Vakanüvis, 2/1
Semerkandî, E.A., (1987), Mizanü'l-Usul fî Netâyicü'l-Ukul fi Usuli'l-Fıkh, haz. Abdulmelik Abdurrahman es-Sa'dî.
Sevinç, T., (2011), “İran’a Elçi Olarak Gönderilen Kesriyeli Ahmet Paşa’nın Sefaret Hazırlığı ve Yolculuğu (1746-1747)”, Belleten, LXXV/273.
Sevinç, T., (2011), “Nadirşah’ın 1738-39 Hindistan Seferi ve Sonuçları”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24.
Shahed, B., (2016), Dürre-i Nadiri'ye Göre Nadir Şah ve Dönemi, Tercüme ve Değerlendirme, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
Sırrı Efendi, (2012), Risâletü't-Târih-i Nâdir Şâh (Makâle-i Vâkı'a-i Muhâsara-i Kars), haz. M. Yaşar Ertaş.
Subhî Mehmed Efendi, (2007), Subhî Tarihi, haz. Mesut Aydıner. Şabânî, R., (2003), "Eşrefiye ve Zendiye Döneminde (h. 1135-1210/m. 1723-1796) İran-Osmanlı İlişkileri", Tarihten Günümüze Türk-İran İlişkileri Sempozyumu.
Şem‘dânîzâde Fındıklılı Süleyman Efendi, (1976), Mür’i’t-Tevârih, I. Cilt, haz. Münir Aktepe.
Uslu, H., (2019), 57 Numaralı Mühimme Defterinin Transkripsiyonu Ve Değerlendirilmesi (s. 1-65), İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi