Mustafa Kemal Atatürk’ün Sosyoloji’ye İlgisi ve Sosyoloji’nin Kurumsallaşmasına Yönelik Girişimleri

Sosyoloji, sosyal bilimler içerisinde kurumsallaşmasını en geç tamamlayan disiplinlerden biri olma özelliği taşımaktadır. Varlığını ise içerisinde bulunduğu toplumun hürriyeti ölçüsünde koruyan bir yapı göstermektedir. Modern Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk, hedeflediği siyasi ve sosyal hürriyetin, ancak o toplumun sui generis (nevi şahsına münhasır) karakterini açıklayabilecek bir toplumbilimi ile temin edilebileceğini idrak etmiştir. Bu sebeple, Manastır Askeri Lise öğrenciliği yıllarından itibaren, Sosyoloji’ye büyük önem vermiştir. Toplumbilime karşı olan bu özel ilgisi yalnızca subaylık döneminde okuduğu sosyolojik eserlerle münferit kalmamış, 1930 yılı Cumhurbaşkanlığı döneminde yayınladığı “Vatandaş İçin Medeni Bilgiler” kitabı, 1931-32’de teşekkül ettirdiği Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti ve Türk Dili Tetkik Cemiyeti ve Nazi rejiminden kaçan bilim insanlarını Türk üniversitelerinde istihdam ettirmesi ile, Sosyoloji disiplininin Türkiye’de kurumsallaşmasında önemli rol oynamıştır. Bu makalede, Mustafa Kemal Atatürk’ün Sosyoloji bilimine duyduğu ilgi tanıtılacak ve bu doğrultuda gerçekleştirdiği şahsi ve kurumsal girişimler ele alınacaktır. Makale, birinci ve ikinci el kaynaklara dayalı araştırma-inceleme niteliği taşımaktadır.

___

  • Akan, A. (2016). “Rousseau’nun “Eleştirel” Ahlak Düşüncesi”, FLSF (Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi), (21)
  • Alyılmaz, S. (2004). “Atatürk ve Türk Dili”, Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(13)
  • Arslan, A. (2004). “Türkiye’nin modernleşme sürecinde Atatürk, Türk Ordusu ve Türk Askeri elitleri”, Journal of Human Sciences, 1(1)
  • Atatürk Araştırma Merkezi. (2006). Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I-III, Divan Yayıncılık, Ankara, s.124
  • Atatürk, M. K. (2010). Medeni Bilgiler Türk Milletinin El Kitabı, 2’nci Baskı, Toplumsal Dönüşüm Yayınları, İstanbul, ss.17-18
  • Atay, F. R. (2009). Çankaya, Pozitif Yayıncılık, İstanbul
  • Aycan, N. (2013). “Mustafa Kemal Atatürk’ün Başarısındaki Sırrın Sosyolojik Analizi”, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi
  • Baş, M. F. (2015). “Tarihçi İktisattan Sosyolojiye: Gerhard Kessler”, T.C. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji Anabilim Dalı Doktora Tezi, url: http://acikerisim.istanbul.edu.tr/bitstream/handle/123456789/33106/52884. pdf?sequence=1
  • Bilhan, S. (1984). Atatürk'ün Eğitim Felsefesi. Eğitim ve Bilim, 1984, 9(52).
  • Borak, S. (1992). Atatürk’ün Okuduğu Kitaplar ve Kitaplığı. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 9(25)
  • Cebesoy, A. F. (1967). Sınıf Arkadaşım Atatürk: Okul ve Genç Subaylık Hatıraları, Baha Matbaası, İstanbul
  • Ceyhan, E. (1988). “Atatürk ve Yabancı Dil Eğitimi”, Eğitim ve Bilim, 12(67)
  • Çelik, H. (2008). “Cumhuriyet Dönemi Vatandaşlık Eğitiminde Önemli Adımlar”, SAÜ Fen-Edebiyat Dergisi
  • Demir, G. Y. (2010). “Türk Tarih Tezi ile Türk Dil Tezinin Kavşağında Güneş-Dil Teorisi”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(19)
  • Dinçaslan, M. (2015). “Türkiye’de Ordoliberalist Bir İktisatçı-Filozof: Alexander Rüstow (1885-1963)”, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (46)
  • Erdem, A. R. (2012). “Atatürk’ün Liderliğinde Üniversite Reformu: Yükseköğretim ve Bilim Tarihimizde Dönüm Noktası”, Belgi Dergisi, (4)
  • Fındıkoğlu, Z. F. (1963). “Türk Sosyolojisinde İki Alman Sosyoloğu: Prof. Kessler ve Prof. Rüstow”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 23(3-4)
  • Gürses, F. (2010). “Kemalizm’in model ders kitabı: Vatandaş için medeni bilgiler”, Gazi Akademik Bakış, (07)
  • Hesapçıoğlu, M. (2010). “Türkiye’de Cumhuriyet Devri Eğitim Hareketlerinin Dayandığı Felsefî Eğilimler”, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Cumhuriyet Dönemi Eğitim Politikaları Sempozyumu, 07-09 Aralık, Ankara
  • İnan, A. (1947). Türkiye Halkının Antropolojik Karakterleri ve Türkiye Tarihi (Türk Irkının Vatanı Anadolu-64.000 Kişi Üzerinde Anket), TTK, Ankara
  • İnan, A. (1957). “Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi’nin Kuruluş Hazırlıkları Üzerine”, Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi, Tarih Araştırmaları Dergisi, 1, 1-16.
  • İnan, A. (2009). Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler, (8’nci Baskı), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul
  • Mango, A. (2004). Atatürk: The Biography of the Founder of Modern Turkey, John Murray Publications, London
  • Millet Meclisi Tutanak Dergisi. Atatürk'ün Türkiye Büyük Millet Meclisinin V. Dönem. 3.Yasama Yılını Açış Konuşmaları. 1 Kasım 1937. D.V. 20(3). Erişim: 22.12.2019. url: https://www.tbmm.gov.tr/tarihce/ataturk_ konusma /5d3yy.htm
  • Möckelmann, R. (2013). Wartesaal Ankara: Ernst Reuter, Exil und Rückkehr nach Berlin, BWV Verlag
  • Namal, Y. (2012). “Türkiye'de 1933-1950 Yılları Arasında Yükseköğretime Yabancı Bilim Adamlarının Katkıları”, Journal of Higher Education & Science/Yüksekögretim ve Bilim Dergisi, 2(1)
  • Namal, Y. ve Karakök, T. (2011). “Atatürk ve Üniversite Reformu (1933)”, Journal of Higher Education & Science/Yüksekögretim ve Bilim Dergisi, 1(1)
  • Nirun, N. (1997). “Sosyoloji Açısından Atatürk”, (vol. 145), Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı
  • Oral, E. ve Aktın, K. (2010). “Türk Tarih Tezi”, Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi EÜSBED, 3(2)
  • Özdemir, N. (1999). “Atatürk’te Okuma Tutkusu ve Kitap Sevgisi”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (2)
  • Özkan, U. B. (2011). “Atatürk'ün Eğitim Anlayışının Şekillenmesinde Kitapların Rolü ve Etkisi”, Master Tezi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
  • Spencer, R. F. (1958). Culture Process and Intellectual Current: Durkheim and Atatürk, American Anthropologist, 60(4)
  • Şenalp, L. (1981). “Atatürk-Kitap ve Kütüphane”, Türk Kütüphaneciliği, 30(1), 3-23
  • Taş, S. (2010). “Atatürk’ün Düşünce Yapısına Etki Eden Unsurlar (Öğretmenleri/Okudukları)”, Uluslararası Teknolojik Bilimler Dergisi, 2(2), 72-84
  • TBMM. Teşkilatı Esasiye Kanunu. 1921. 3. Tertip Düstur, Cilt: 1, s. 196. Ceridei Resmiye, 1-7 Şubat 1337. Kanun No:85. url: https://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa21.htm. Erişim: 21.11.2019
  • Tezcan, M. (1981). “Sosyoloji Açısından Atatürk”, Eğitim ve Bilim, 6(34)
  • Tuna, O. (1964). “Prof. Gerhard Kessler's Persönlichkeit und Werke”. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 23(3-4)
  • Tütengil, C. O. (1982). “Atatürk ve Ziya Gökalp Bağlantıları”, Türk Dili Dergisi, (302)
  • Ulubey, Ö. (2008). “Toplumsal dayanışmanın sağlanmasında eğitimin işlevi: Emile Durkheim ve Ziya Gökalp’in görüşlerinin karşılaştırmalı olarak incelenmesi”, (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Muğla Üniversitesi, Muğla
  • Uluskan, S. B. (2010). Atatürk'ün Sosyal ve Kültürel Politikaları, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi
  • Üstel, F. (2016). "Makbul Vatandaş" ın Peşinde: II. Meşrutiyet'ten Bugüne Vatandaşlık Eğitimi. İletişim yayınları, ss.218-219
  • Vakkasoğlu, V. (1980). Tarih Aynasında Ziya Gökalp, (2’nci Baskı), Yeni Asya Yayınevi, İstanbul