İlk Müslüman Kadınlardan ‘Âtike Bint Zeyd’in Hayatına Bir Bakış

Sahabe biyografileri, Siyer yazıcılığına zenginlik katan hususlardandır. Kadını ve erkeği ile Hz. Peygamber’i yakinen tanıyan, onun kutlu risaletine tanıklık eden ve ilk İslâm toplumunu oluşturan bireylerin hayat hikâyelerinin ehemmiyeti büyüktür. Özellikle kadın sahabîlerin ilim dünyasına tanıtılmasının lüzumu izahtan vârestedir. Bu ne¬denle makalemizde meşhur kadın sahabî ‘Âtike bint Zeyd’in hayatı ele alınacaktır. ‘Âtike bint Zeyd, Hz. Peygamber’in cennetle müjdelediği on kişiden biri olan Saîd b. Zeyd’in kardeşi, Cahiliye döneminde hanîf olarak yaşamış Zeyd b. Amr’ın kızı, Hz. Ebû Bekir’in gelini, Hz. Ömer’in, Zübeyr b. Avvâm’ın ve bir rivayete göre de Hz. Hüseyin’in eşi ve ‘İyâd b. Ömer’in annesidir. O İslâm’ın Mekke döneminde Müslü¬man olan ve Medine’ye hicret edenler arasında idi. Hayatının Mekke dönemine dair kaynaklarda bilgi bulunmamaktadır. İlk evliliğini Hz. Ebû Bekir’in oğlu Abdullah ile yapmıştır. Abdullah’ın vefatından sonra Resûlullah’ın ashabından birkaç kişi ile daha evlenmiştir. Sonraki eşlerinin hepsinin şehit olması nedeni ile Medinelilerin “Kim şehit olmak istiyorsa ‘Âtike ile evlensin” dedikleri bir kadın sahabîdir. Gerek İslam öncesi gerekse İslamî dönemde Araplar arasında yaygın olan şâirlik, ‘Âtike bint Zeyd’in mümeyyiz vasıflarından birisidir. Şiirleri arasında hem Resûlullah, hem de şehit düşen eşleri için söyledikleri günümüze kadar ulaşmıştır. İbadete düşkünlüğü, namazlarını Mescid-i Nebevî’de kılma konusundaki hassasiyeti ve evleneceği zaman eşlerine bunu şart koşması da onun dikkat çeken özellikleri arasında zikredilmektedir.

Anahtar Kelimeler:

İslam Tarihi, Sahabî, Kadın, Şair, Âtike bint Zeyd

A Look at the Life of 'Atıke bınt Zeyd from the Fırst Muslim Women

The biographies of the companions are among the issues that enrich the era of the Prophet. The life stories of individuals, men and women, who knew the Prophet closely, witnessed his blessed prophethood and formed the first Islamic society, are of great importance. The necessity of introducing women Companions to the world of science is beyond explanation. For this reason, the life of the famous female Companion ‘Âtika bint Zayd will be discussed in our article. ‘Âtika bint Zayd was the sister of Saîd b. Zayd, one of the ten people the Prophet gave the good news of Paradise, the daughter of Zayd b. ‘Amr who lived as a ḥanīf in the period of Ignorance, the bride of Abū Bakr, the wife of ‘Umar, Zubayr b. al-‘Awwām and, according to a narration, Hussein and mother of ‘Iyāḍ b. ‘Umar. She was among those who converted to Islam during the Meccan period of Islam and migrated to Medina. There is no information in the sources about the life of Meccan period. She married for the first time with Abdullah, son of Abu Bakr. Later, she married a few more people from the Companions of the Messenger of Allah. Because all of her later husbands were martyrs, the people of Madina said about her, “Whoever wants to be a martyr should marry ‘Âtika”. One of the distinctive qualities of ‘Âtika bint Zayd is the poetry that was widespread among Arabs both in pre-Islamic and Islamic periods, was one of the subjects that stood out. Some of her poems about both the Messenger of Allah and her martyred husbands have survived to the present day. Her fondness for worship, her sensitivity to praying in Masjid an-Nabawi, and to stipulate this to her husbands when she get married were mentioned among her remarkable features.

PDF

___

Âbî, Ebû Saʿd Mansûr b. el-Huseyn er-Râzî. Nesru'd-Durri fî'l-Muhâdarât. nşr. Hâlid ʿAbdulğanî Mahfût. Beyrut: Dârü’l-Kütübi'l-ʿİlmiyye, 1424/2004.
Abdurrezzâk, Ebû Bekr Abdurrezzâk b. Hemmâm es-Sanʿânî. el-Musannef. nşr. Heyet. 10 Cilt. Kahire: Dâru't-Teʿsîl, 1435/2015.
Ahmed b. Hanbel, Ebû ʿAbdullâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. Fedâilu's-Sahâbe. nşr. Vasiyyullâh Muhammed ʿAbbâs. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 1404/1983.
Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Veraʿ-Rivâyetu'l-Mervezî. nşr. Semîr b. Emîn ez-Zuheyrî. Riyâd: Dâru's-Samîʿî, 1418/1997.
Ateş, Ali Osman. “Putlara Kurban Kesme ve Allah’tan Başkası Adına Kesilenlerden Yeme Konusunda Hz. Peygamber’in Tutumu”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (DEÜİLFD) 4 (1987), 363–402.
Bedruddîn el-ʿAynî, Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed. ʿUmdetu'l-Kârî Şerhu Sahîhi'l-Buhârî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâʾi't-Turâsi'l-ʿArabî, ts.
Beğavî, Ebü'l-Kâsım ʿAbdullâh b. Muhammed el-Beğavî. Muʿcemu's-Sahâbe. nşr. Muhammed ʿAvd el-Menkûş, İbrâhîm İsmâʿîl el-Kâdî. 4 Cilt. Kuveyt: Mibretü'l-Âl ve'l-Ashâb, 1432/2011.
Belâzürî, Ahmed b. Yahya b. Câbir. Ensâbü'l-Eşrâf. nşr. Süheyl Zekkâr, Riyâd ez-Ziriklî. 13 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Fikr, 1417/1996.
Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Huseyn b. ʿAlî el-Husrevcirdî el-Beyhakî. es-Sünenü'l-Kübrâ. nşr. ʿAbdullâh et-Türkî. 22 Cilt. by: Merkezu Hecer, 1432/2011.
Buhârî, Ebû ʿAbdullâh Muhammed b. İsmâʿîl. el-Câmiʿu'l-Musnedü's-Sahîhü'l-Muhtasar. nşr. Muhammed Züheyr en-Nâsır. 9 Cilt. Beyrut: Dârü Tavki'n-Necât, 1422 H.
Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâ'îl. et-Târîhu'l-ʾEvsat. nşr. Teysîr b. Sa'd, Yahyâ b. 'Abdullâh. 5 Cilt. Riyad: Mektebetü'r-Rüşd, 1426/2005.
Câhız, Ebû ʿOsmân ʿAmr b. Bahr b. Mahbûb el-Leysî. el-Mehâsin ve'l-ʾEddâd. Beyrut: Dârü ve Mektebetü'l-Hilâl, 1423/2002.
Cevâd ʿAlî. el-Mufassal fî Târîhi'l-ʿArab Kable'l-İslâm. 20 Cilt. b.y. y.y. 1422/2001.
Çetkin, Muhammed. “Cahiliyye Dönemi Şiir ve Nesrinde Nübüvvet”. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 10/1 (19) (Nisan-2018), 290-306.
Çiçek, Mustafa. “Hz. Peygamber ve Hulefâ-i Râşidîn Döneminde Zübeyr b. el-Avvâm”. İstem 4/7 (2006), 135 – 158.
Çubukçu, Asri. “ʻÂtike bint Zeyd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/73-74. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
Ebû Ahmed el-Hâkim, Ebû Ahmed Muhammed b. Muhammed el-Kerâbîsî. el-Esâmî ve'l-Kunâ. nşr. Muhammed b. ʿAlî el-Ezherî. 5 Cilt. b.y: Dârü'l-Fârûk, 1436/2015.
Ebü'l-Ferec el-Isfehânî, ʿAlî b. el-Huseyn el-Kureşî. el-Eğânî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâʾi't-Turâsi'l-ʿArabî, 1415 H.
Ebû Nuʿaym, Ebû Nuʿaym Ahmed b. ʿAbdullâh b. Ahmed el-Isbehânî. Maʿrifetu's-Sahâbe. nşr. ʿÂdil b. Yûsuf el-ʿAzzâzî. 7 Cilt. Riyad: Dârü'l-Vatan, 1419/1998.
Ebû Zürʿa ed-Dimeşkî, ʿAbdurrahmân b. ʿAmr. Târîhu Ebî Zürʿa. nşr. Niʿmetullah el-Kûcânî. Dimeşk: Mecmaʿu'l-Luğati'l-ʿArabîyye, ts.
Efendioğlu, Mehmet. “Zübeyr b. Avvâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/522-524. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
Erkocaaslan, Recep. “Hanîflerden Zeyd b. Amr b. Nüfeyl’in Hayatı ve Şahsiyeti”. Amasya İlahiyat Dergisi 15 (Aralık / December 2020), 421-451.
Fâkihî, Ebû ʿAbdullâh Muhammed b. İshâk el-Mekkî. Ahbâru Mekke fî Kadîmi'd-Dehri ve Hadîsihi. nşr. ʿAbdulmelik ʿAbdullâh Dehîş. 6 Cilt. Beyrut: Dâru Hadar, 1414H.
Fayda, Mustafa. “Ömer”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/44-51. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
Fellas, Ebû Safî Amr b. ʿAlî el-Fellas. et-Târîh. nşr. Muhammed et-Taberânî. Riyad: Merkezu'l-Melil Faysal, 1436/2015.
Güven, Abdullah Muaz. Sahâbe-ı̇ Kı̇râm’ın Hz. Peygamber İçin Yazdıkları Mersiyeler. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Yüksek lisans tezi, 2017.
Güven, Osman. Saîd b. Zeyd’in Hayatı ve İslam Tarihindeki Yeri. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
Hâkim, Ebû ʿAbdullâh Muhammed b. Abdullah en-Nîsâbûrî. el-Mustedrek âle's-Sahihayn. nşr. Heyet. 8 Cilt. b.y. Dâru't-Teʾsîl, 1435/2014.
Halebî, Ebü’l-Ferec ʿAlî b. İbrâhîm b. Ahmed Nûreddîn b. Burhâneddîn. İnsânu'l-ʿUyûn fî Sîreti'l-Emîni'l-Meʾmûn. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi'l-ʿİlmiyye, 1427 H.
Halife b. Hayyât, Ebû Amr Halife b. Hayyât el-ʿUsfurî. et-Târîh. nşr. Ekrem Dîyâ el-ʿUmerî. Beyrut: Dârü'l-Kalem- Müessesetü'r-Risâle, Dımeşk- Beyrut, 1397/1977.
Halîfe b. Hayyât, Ebû ʿAmr Halîfe b. Hayyât el-ʿUsfurî. Tabakâtu Halîfe b. Hayyât. nşr. Süheyl Zekkâr. b.y. Dârü'l-Fikr, 1414/1993.
Harâʾitî, Ebû Bekr Muhammed b. Caʿfer es-Sâmerrî el-Harâʾitî. İʿtilâlü'l-Kulûb. nşr. Hamdî ed-Demirdâş. Riyad: Nizâr Mustafâ el-Bâz, 1421/2000.
Hitti, Philip K. Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi. çev. Salih Tuğ. 3 Cilt. İstanbul: 1979.
İbn ʿAbdilberr, Ebû ʿOmer Yûsuf b. ʿAbdullâh b. Muhammed b. ʿAbdilberr el-Kurtubî. el-ʾİstîʿâb fî Maʿrifeti'l-ʾAshâb. nşr. ʿAlî Muhammed el-Becâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Cîl, 1413/1992.
İbn ʿAbdilberr, Ebû ʿOmer Yûsuf b. ʿAbdullâh b. Muhammed b. ʿAbdilberr en-Nemerî. ed-Durer fî İhtisâri'l-Meğâzî ve's-Sîyer. nşr. Şevkî Dayf. Kahire: Dârü’l-Maʿârif, ts.
İbn ʿAbdilberr, Ebû ʿOmer Yûsuf b. ʿAbdullâh b. Muhammed b. ʿAbdilberr en-Nemerî. el-İstizkâr. nşr. Sâlim Muhammed ʿAtâ- Muhammed ʿAlî Muʿavvıd. 9 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-ʿİlmiyye, 1421/2000.
İbn ʿAsâkir, Ebü’l-Kâsım ʿAlî b. el-Hasen. Târîhu Dimeşk. nşr. ʿOmer b. Ğarâme el-ʿAmravî. 80 Cilt. b.y. Dârü’l-Fikr, 1415/1995.
İbnu'l-Cevzî, Ebü’l-Ferec ʿAbdurrahmân b. ʿAlî. Ahbâru'n-Nisâʾ. Beyrut: Dâru Mektebeti'l-Hayât, 1403/1982.
İbnu'l-Cevzî, Ebü’l-Ferec ʿAbdurrahmân b. ʿAlî. el-Muntaẓam fî Târîhi'l-Mulûk ve'l-ʾUmem. nşr. Muhammed ʿAbdulkâdir ʿAtâ, Mustafâ ʿAbdulkâdir ʿAtâ. 19 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi'l-ʿİlmiyye, 1412/1992.
İbn Ebî Hayseme. Ebû Bekir Ahmed b. Ebî Hayseme. et-Târîhu'l-Kebîr. nşr. Salâh b. Fethî. 4 Cilt. Kahire: el-Fârûku'l-Hadîse, 1427/2006.
İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr b. Ebî Şeybe ʿAbdullâh b. el-ʿAbsî. el-Musannef. nşr. Saʿd b. Nâsır eş-Şetrî. 25 Cilt. Riyâd: Dâru Kunûzi İşbîliyâ, 1436/2015.
İbnu'l-Esîr, Ebü’l-Hasen ʿAlî b. Muhammed el-Cezerî. Usdu'l-Ğâbe fî Maʾrifeti's-Sahâbe. nşr. ʿÂdil Ahmed er-Rufâʿî. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâʾi't-Turâsi'l-ʿArabî, 1996.
İbn ed-Decâcî, Saʿdullâh b. Nasr b. Saʿîd el-Hanbelî. Sıftu'l-Milh ve Zûhu't-Terh. b.y. ts.
İbn Habîb, Ebû Caʿfer Muhammed b. Habîb el-Bağdâdî. el-Muhabber. nşr. Ilse Lichtenstadter. Beyrut: Dârü’l- Âfâki'l-Cedîde, ts.
İbn Hacer el-ʿAskalânî, Ebü’l-Fadl Ahmed b. ʿAlî. el-İsâbe fî Temyîzi's-Sahâbe. nşr. ʿAbdullâh b. ʿAbdulmuhsin et-Türkî. 14 Cilt. Mısır: Dâru Hicr, 1429/2008.
İbn Hazm, Ebû Muhammed ʿAlî b. Ahmed el-Endelusî. Cemheretu Ensâbi'l-ʿArab. nşr. لجنة من العلماء . Beyrut: Dârü’l-Kütübi'l-ʿİlmiyye, 1403/1983.
İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân el-Bustî. es-Sîretu'n-Nebeviyye ve Âhbâru'l-Hulefâʾ. nşr. ʿAzîz Bey v.dğr. 2 Cilt. Beyrut: el-Kütübu's-Sekâfiyye, 1417/1996.
İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân el-Bustî. Meşâhîru 'Ulemâi'l-Emsâr ve A'lâmu Fukahâi'l-ʾAktâr. nşr. Merzûk ʿAlî İbrâhîm. b.y. Dârü’l-Vefâʾ, 1411/1991.
İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. ʾAhmed el-Bustî. es-Sikât. nşr. Şerefu'd-Dîn Ahmed. 9 Cilt. b.y. Dârü’l-Fikr, 1395/1975.
İbn Hişâm, Ebû Muhammed ʿAbdulmelik b. Hişâm el-Himyerî. es-Sîretü'n-Nebeviyye. nşr. Mustafâ es-Sakkâ v.dğr. 2 Cilt. Mısır: Mektebetü Mustafâ el-Bâbî'l-Halebî, 1375/1955.
İbn İshâk, Ebû Abdullah Muhammed b. İshâk b. Yesâr el-Muttalibî. es-Sîre (Kitâbu's-Siyer ve'l-Meğâzî). nşr. Süheyl Zekkâr. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1398/1978.
İbnü'l-Kayyim, Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb el-Cevziyye. Zâdu'l-Meʿâd fî Hedyi Hayri'l-ʿİbâd. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 1415/ 1994.
İbnü'l-Kelbî, Ebü’l-Munzir Hişâm b. Muhammed el-Kelbî. Cemheretu Ensâbi'l-ʿArab. b.y., ts.
İbn Kesîr, Ebü'l-Fidâʾ İsmâîl b. ʿOmer b. Kesîr ed-Dimeşkî. es-Sîretu'n-Nebevîyye. nşr. Mustafâ ʿAbdulvahid. Beyrut: Dârü’l-Maʿrife, 1395/1976.
İbn Kesîr, Ebü'l-Fidâʾ İsmâîl b. Ömer b. Kesîr ed-Dimeşkî. el-Bidâye ve'n-Nihâye. nşr. Abdullâh b.Abdi'l-Muhsin et-Turkî. 21 Cilt. b.y. Dâru Hicr, 1418/1997.
İbn Kuteybe, Ebû Muhammed ʿAbdullâh b. Muslim b. Kuteybe ed-Dîneverî. el-Maʿârif. nşr. Servet ʿUkkâşe. b.y. el-Heyʾetu'l-Mıṣriyyetu'l-ʿÂmme, 1413/1992.
İbn Manẓûr, Ebü’l-Fadl Muhammed b. Mukerrem b. ʿAlî Cemâluddîn b. Manẓûr er-Ruveyfiʿî. Muhtasaru Târîhi Dimeşk. nşr. Rûhiyye en-Nehhâs, Riyâd ʿAbdulhamîd Murâd, Muhammed Mutîʿ. 29 Cilt. Dimeşk: Dârü’l-Fikr, 1402/1984.
İbn Raslan, Ebü’l-'Abbâs Ahmed b. Huseyn. Şerhu Suneni Ebî Dâvûd. nşr. Heyet. 20 Cilt. el-Feyyûm: Dârü’l-Felâh, 1437/2016.
İbn Saʿd, Ebû ʿAbdullâh Muhammed b. Saʿd b. Menî.ʿ et-Tabakât. nşr. ʿAlî Muhammed ʿOmer. 11 Cilt. Kahire: Mektebetu'l-Hancî, 1421/2001.
İbn Seyyidi'n-Nâs, Ebü’l-Feth Muhammed b. Muhammed el-Yaʿmûrî. ʿUyûnu'l-Eser fî Funûni'l-Meğâzî ve'ş-Şemâil ve's-Siyer. nşr. İbrâhîm Muhammed Ramadân. 2 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Kalem, 1414/1993.
Kaya, İsmail. Hz. Ömer ve Ailesi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
Makrîzî, Ebü’l-'Abbâs Ahmed b. 'Alî el-Huseynî el-Makrîzî. İmtâ'ü'l-Esmâ'. nşr. Muhammed 'Abdulhamîd en-Nemîsî. 15 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi'l-'İlmiyye, 1420/1999.
Mâlik b. Enes, Ebû ʿAbdullâh Mâlik b. Enes b. Mâlik el-Medenî. el-Muvattaʾ. nşr. Muhammed Mustafâ el-ʾAʿẓamî. 8 Cilt. Ebû Dabî: Muessesetu Zâyid b. Sultân, 1425/2004.
Merzûkî, Ebû ʿAlî Ahmed b. Muhammed b. el-Hasan el-Merzûkî el-İsfehânî. Şerhu Dîvânu'l-Hamâse. nşr. Ğarîd eş-Şeyh. Beyrut: Dârü’l-Kütübi'l-ʿİlmiyye, 1424/2003.
Mes'ûdî, Ebü’l-Hasen 'Alî b. el-Hüseyn b. 'Alî el-Mes'ûdî. et-Tenbîh ve'l-İşrâf. nşr. Abdullah İbrâhîm es-Sâvî. Kahire: Dâru's-Sâvî, ts.
Musʿab ez-Zubeyrî, Ebû ʿAbdullâh Musʿab b. ʿAbdullâh. NesEbû Kureyş. nşr. Levi Provensal. Kahire: Dârü’l-Maʿârif, ts.
Muttakî el-Hindî, ʿAlâʾu'd-Dîn ʿAlî b. Hisâmi'd-Dîn b. Kâdî Hân el-Kâdirî eş-Şâzelî el-Hindî el-Burhânfûrî el- Muttakî el-Hindî. Kenzu'l-ʿUmmâl. nşr. Bekrî Hayyânî. 18 Cilt. b.y. Muessesetu'r-Risâle, 1401/1981.
Nîsâbûrî, Ebû Abdullah Muhammed b. 'Abdullâh en-Nîsâbûrî. Ma'rifetu 'Ulûmi'l-Hadîs. nşr. Zuheyr Şakîk el-Kebbî. b. y. Dâru İhyaʾi'l-ʿUlûm, 1416/1996.
Nesâʾî, Ebû ʿAbdurrahmân Ahmed b. Şuʿayb el-Hurâsânî en-Nesâʾî. Fedâîlu's-Sahâbe. Beyrut: Dârü’l-Kütübi'l-ʿİlmiyye, 1405/1984.
ʿOmer b. Şebbe, Ebû Zeyd en-Numeyrî. Târîhu'l-Medîne. nşr. ʿAlî Muhammed Dendel- Yâsin Saʿdu'd-Dîn Beyân. 2 Cilt. b.y. Dârü'l-Kütübi'l-ʿİlmiyye, 1417/1996.
Ru'aynî, Ebû Mûsâ 'Îsâ b. Süleyman el-Endelusî. el-Câmî′ lima fî'l-Cevâmi′ min Esmâʾi's-Sahâbeti'l-A′lâm. nşr. Mustafâ Bâcû. 6 Cilt. b.y. Mektebetu'l-İslâmî, 2009.
Sav, Hüseyin. Said b. Zeyd’in Hayatı, Kişiliği ve Siyasi Konumu. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
Sıbt İbnül-Cevzî, Ebü’l-Muẓaffer Yûsuf b. Kızoğlu. Mirʾâtu'z-Zamân fî Tevârîhi'l-Aʿyân. nşr. Muhammed Berekât vdğr. 23 Cilt. b.y. Dimeşk 1434/2013.
Suyûtî, Celâlu'd-Dîn ʿAbdurrahmân b. Ebî Bekr es-Suyûtî. Şerhu Şevâhidi'l-Muġnî. nşr. Muhammed Mahmûd ibnu't-Telâmîd. 2 Cilt. b.y., 1386/1966.
Süfyân es-Sevrî, Ebû Abdullah Süfyân b. Sa'id b. Mesrûk el-Kûfî. Tefsîrü's-Sevrî. nşr. Ebû Ca'fer Muhammed. Beyrut: Dârü’l-Kütübi'l-ʿİlmiyye, 1403/1983.
Süheylî, Ebü'l-Kâsım ʿAbdurrahman b. ʿAbdullâh b. Ahmed. er-Ravd'ul-Unf fî Şerhi's-Sîreti'n-Nebevîyye. nşr. ʿUmar ʿAbdusselâm es-Selâmî. 7 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâʾi't-Turâsi'l-ʿArabî, 1421/2000.
Sönmez, Mehmet Ali. “Abdullah b. Ebû Bekir es-Sıddîk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/95-96. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
Taberânî, Ebü'l-Kâsım Süleyman b. Ahmed eş-Şâmî et-Taberânî. el-Mu‘cemu'l-Kebîr. nşr. Hamdî b. 'Abdulmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâʾi't-Turâsi'l-ʿArabî, 1983
Taberî, Ebû Caʿfer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmilî et-Taberî. Târîhu'r-Rusul ve'l-Mulûk ve Sılatu Târîh et-Taberî. 11 Cilt. Beyrut: Dâru't-Turâs, 1387/1967.
Taberî, Ebû Caʿfer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmilî et-Taberî. el-Muntehab min Zeyli'l-Müzeyyel. Beyrut: Muʾessesetu'l-ʾAʿlemî, ts.
Temir, Hakan. “Hz. Ömer’in Ağabeyi Zeyd b. Hattâb’ın Hayatı Üzerine Bir Değerlendirme”. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 10/1 (Mart 2020), 132-142.
Vâkıdî, Ebû ʿAbdullâh Muhammed b. ʿOmer b. Vâkıd el-Eslemî. el-Meğâzî. nşr. Marsden Jones. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Alemî, 1409/1989.
Veşşâ, Ebû't-Tayyib Muhammed b. Ahmed el-Veşşâ. eẓ-Ẓarf ve'ẓ-Ẓurefâ. nşr. Kemâl Mustafâ. Mısır: Mektebetu'l-Hâncî, 1371/1953.
Yahya b. Sellâm, Ebû Zekeriyyâ Yahya b. Sellâm el-Kayravânî. Tefsîrü Yahyâ b. Sellâm. nşr. Hind Şelebî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-'İlmiyye, 1425/2004.
Yâkût el-Hamevî, Ebû ʿAbdullâh Yâkût b. ʿAbdullâh er-Rûmî. Muʿcemu'l-Buldân. 7 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1995.
Yılmaz, İbrahim. Panayırlar ve Arap Dili ve Edebiyatının Gelişmesinde Oynadığı Rol. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1997.
Zehebî, Şemsüddîn Ebû ʿAbdullâh Muhammed b. Ahmed b. ʿOsmân b. Kâymâz. Siyerü Aʿlâmi'n-Nübelâ'. 18 Cilt. Kahire: Dârü'l-Hadîs, 1427/2006.
Zehebî, Ebû ʿAbdullâh Muhammed b. Ahmed b. ʿOsmân b. Kâymâz. Târîhü'l-İslâm ve vefeyâti'l-meşâhir ve'l-aʿlâm. nşr. Dr. Beşşâr ʻAvvâd Maʻrûf. b.y. Dâru el-Ğarbi’l-İslâmî, m. 2003)
Zeynüddîn İbnu'l-Muvaffak, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn b. ʿAbdurrahmân İbni'ş-Şeyh Ebi'l-Haremi Mekkî b. ʿOsmân eş-Şâriʿî eş-Şâfiʿî. Murşidü'z-Zuvvâr ʾilâ Kubûri'l-ʾEbrâr. 2 Cilt. Kâhire: ed-Dârü’l-Mıṣriyyeti'l-Lubnâniyye, 1415.
Zübeyr b. Bekkâr, Ebû ʿAbdullâh el-Kureşî. el-Fukâhe ve'l-Muzâh. nşr. Huseyn b. Haydar el-Hâşimî. b.y., yy. 1439/2017.