Erzurum Mülkî İdâdîsi’nin Kuruluşu ve Tarihsel Gelişimi
İdâdî, ortaöğretim veren okullar hakkında kullanılan bir terimdir. Arapça “idâd” kelimesinden türemiş olup hazırlama ve yetiştirme anlamlarına gelmektedir. İbtidâîye ve rüşdiye okullarından sonra gelen idâdîler, idâdîye olarak da adlandırılırdı. İdâdîler, ortaöğretimin bir kademesi olarak 1869 Maârif-i Umûmiye Nizamnâmesi ile ele alınacak ve gerçek kimliğine bu tarihten itibaren kavuşacaktır. 1873 yılında Dâr’ül-maârif binası ilk mülkî idâdîye dönüştürülmüştür. 1884 yılında alınan bir kararla vergilere zam yapılma kararı alınmış ve sonuçta bu vergiler sayesinde taşrada birçok idâdî açılmıştır. Açılan bu idâdîlerden biri de Erzurum Mülkî İdâdîsi’dir.1885 yılında açılmasına karar verilen Erzurum Mülkî İdâdîsi’nde, 1889 yılında eğitim-öğretim faaliyetlerine başlanmıştır.1891 yılında beş sınıflı olan Erzurum Mülkî İdâdîsi’ne, Mülkî Rüşdiye’nin son iki sınıfı da ilave edilerek yedi sınıflı leylî bir idâdî oluşturulmuştur. 1913 yılında Erzurum Mülkî İdâdîsi, alınan karar gereği sultânîye dönüştürülmüştür.
Anahtar Kelimeler:
Osmanlı Eğitim Sistemi, İdâdî, Erzurum Mülkî İdâdîsi.
Establishment and Historical Development of the Erzurum Civil Administration
İdâdî is a term used for schools which give secondary education. The term is derived from the Arabic word “idâd” and it means to prepare and to educate. Succeeding ibtidâîye and rüşdiye, idâdî schools were also named as idâdîye. İdâdî schools were approached as a level of secondary education with Maârif-i Umûmiye Nizamnâmesi (Statute on General Education) in 1869 and attained its real identity at that time. In 1873 the building of Dȃr’ül-maârif was converted into the first civilian idâdî. In 1884 a decision of tax addition was taken and by means of these taxes many idâdî schools were opened in the country. One of these idâdî schools is Erzurum Mülkî İdâdîsi. (Civilian Idadî of Erzurum) In 1885 the decision of opening was taken for Erzurum Mülkî İdâdîsi and the education and training activities started in 1889. In 1891 the final two classes were added to the Erzurum Mülkî İdâdîsi which consisted of five classes, and as a result, a five class boarding idâdî was established. With a decision taken in 1913 Erzurum Mülkî İdâdîsi was converted into a sultânîye .(lyceie)
___
- Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BOA, BEO, 2492, 86861, 1-3. ; BOA, BEO, 2492, 86860, 1. ; BOA, MF. MKT. 287, 7, 1-2. ; BOA, MF. MKT. 347, 19, 4. ; BOA, MF. MKT. 887, 69, 1-2.
- Albayrak, M., Şeker, K. (Hazırlayanlar). (2014). ARŞİV BELGELERİNE GÖRE OSMANLI EĞİTİMİNDE MODERNLEŞME. İstanbul: Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları.
- Ayas, N. (1948). Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitimi Kuruluşlar ve Tarihçeler. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
- Çetin, K. (2016). “Sâl-nâmelere Göre XIX. Yüzyılda Erzurum’da Eğitim-Öğretim Kurumları”. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. 56, 187-217.
- Demirel, D. (2007). Osmanlı Devleti’nde Sultanîler Ve İdadiler. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
- Gençoğlu, M. (2002). “Erzurum Vilâyeti Maârif Teftişleri (1910)”. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi. 16. 33-60.
- Girgin, İ. (2019). Kütahya Rüşdiye Ve Mekteb-i İdadisi (Kuruluşu, Gelişimi Ve Sosyo-Kültürel Hizmetleri). (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi ). Kütahya Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya.
- Gündüz, M. (2008). “II. Abdülhamid Dönemi Eğitimi Ve İdeolojisi Üzerine Araştırmalar”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. VI. 12. 243-286.
- İnternet: Salnȃme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiye, 1316/1898-1321/1903. Web: http://isamveri.org/?url=Salnȃme . html 07. 05. 2020’de alınmıştır.
- Kodaman, B. (1999). Abdulhamid Devri Eğitim Sistemi. 3. baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Mahmut Cevat İbnü’ş Şeyh Nâfi. (2001). Maârif-i Umûmiye Nezâreti Tarihçe-i Teşkilat ve İcraatı-XIX. Asır Osmanlı Maârif Tarihi. (Haz. :T. Kayaoğlu). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
- Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I-II-III, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
- Orhan, M. (2006). Osmanlı Devleti’nde Vilayet Yatılı İdadileri. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Niğde.
- Öksüz, G. N. (2019). Denizli Mekteb-i İdadisi ( 1892-1935). (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.
- Öztürk, C. (2000). “İdâdî”. TDV İslam Ansiklopedisi. XIX. İstanbul.
- Salman, H. (2005). İdadi Mektepleri’nin Tarihsel Gelişimi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi ). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Şemsettin Sami. (1996). Kamus-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları.
- Şimşek, H. (2014). “Osmanlı Döneminde Kısa Süreli Öğretmen Yetiştirme Uygulamaları (Dârülameliyat Ve Taşrada Öğretmen Yetiştirme)”. YYÜ Eğitim Fakültesi Dergisi. XI. I. 76-94.
- Tekeli, İ. , İlkin, S. (1999). Osmanlı İmparatorluğu’nda Eğitim ve Bilgi Sisteminin Oluşumu ve Dönüşümü. 2. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Türkan, E. V. (2018). Emrullah Efendi'nin Maarif Nazırlığı (1910-1912). (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Medeniyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.
- Yurdabakan, A., Koçak, Y., Akbıyık, S., Aksoy, M., Sekücü, D., Yılmaz, F., Demir, E. (Hazırlayanlar). (2017). Tarihî 100 Lise. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2020
- Yayıncı: Eğitim ve Bilim Politikaları Araştırma Derneği
Sayıdaki Diğer Makaleler
Eğitimde Benimsenen Özcü Anlayış Üzerine Felsefi Bir Değerlendirme
2018 Sosyal Bilgiler Öğretim Programında Türk Tarihi ve Kültürü Konularının Yeri
Caner DALLI, Prof. Dr. Mehmet Ali ÇAKMAK
Erzurum Mülkî İdâdîsi’nin Kuruluşu ve Tarihsel Gelişimi
8., 9. ve 10. Sınıf Pakistan Çalışmaları Ders Kitaplarının İçerik Analizi