Bazı makarnalık buğday (T. durum Desf.) melezlerinde verim özelliklerinin diallel analizi

Bu çalışmada, bir buğday çeşidi (Çakmak-79) ve üç yerel populasyon (Alimet buğdayı, Dallı buğday ve İri buğday) olmak üzere 4 makarnalık buğday genotipi ile bunların resiprokal 12 $F_1$ melezinden oluşan populasyonda çeşitli verim özelliklerinin kalıtımı araştırılmıştır, Denemede; ebeveynler ve melezlere ait bitki boyu, başak uzunluğu, başakta başakçık sayısı, başakta dane sayısı, başakta dane ağırlığı ve tek bitki verimi özellikleri ele alınmıştır. İncelenen özelliklerden başak uzunluğu için eklemeli gen etkisi, bitki boyu, başakta başakçık sayısı ve başakta dane sayısı için hem eklemeli ve hemde eklemeli olmayan gen etkisi, başakta done ağırlığı ve tek bitki datte verimi için ise eklemeli olmayan gen etkisi tespit edilmiştir. Yapılan analiz sonuçlarında Çakmak-79 çeşidinde başakta dane sayısı, başakta done ağırlığı ve tek bitki done verimi özelliklerinde, Dallı buğdayda bitki boyu, başak uzunluğa, başakta başakçık sayısı, başakta dane sayısı ve başakta dane ağırlığı özelliklerinde, İri buğdayda ise bitki boyu ve başak uzunluğu özelliklerinde GKK değerleri önemli bulunmuştur. Populasyonda ele alman tam karakterler için heterosis ve heterobeltiosis etkisi gösteren kombinasyonlar tespit edilmiştir. Dar anlamda kalıtım derecesi başak uzunluğu için en yüksek (0.80) bulunurken, diğer özellikler için bu değer 0.17 ile 0.61 arasında değişmiştir.

Anahtar Kelimeler:

diallel analizler, verim ögeleri, genetik parametreler, Triticum durum, kalıtsallık, makarnalık buğday, melez azmanlığı

Diallel analysis of yield traits in some durum wheat (T. durum desf.) crosses

In this study, the inheritance of various yield traits in the population of 4x4 full diallel crosses of one variety (Cakmak-79) and the three local populations (Ahmet, Dallı and İri) in dunem wheat vere investigated.In this research; plant height, spike length, spikelet number per spike, kernel number per spike, kernel weight per spike and grain yield per plant were observed in all parents and their hybrid progenies. Additive gene actions were found to be significant for spike length, while both additive and non-additive gene action was determined to be significant for plant height, spikelet number per spike and kernel number per spike, non-additive gene actions "were found to be significant for kernel weight per spike and grain yield per plant. GCA effects were obtained to be significant for kernel number per spike, kernel weight per spike and grain yield per plant in Cakmak-79 cultivar, for plant height, spike length, spikelet number per spike, kernel number per spike and kernel weight per spike in DaIh wheat and for plant height and spike length in m wheat. The hybrid combinations -which had significant heterosis and heterobetio-sis effects were found for all traits observed. Narrow-sense heritability value ranged from 0.17 one 0,61 for all tmits while spike length had the highest narrow-sense heritability value (0.80).

Keywords:

diallel analysis, yield components, genetic parameters, Triticum durum, heritability, durum wheat, heterosis,

PDF

___

Alcala, D.S.M., 1973. Evaluation of parental performance for grain yield in two populations of wheat (Triticum aestivum will. Host.) Ph.D. Thesis, Oregon State University, Corvallis.
A1tinbas, M., ve Bilgen, O., 1996. Iki ekmeklik bug- day (T. aestiviun L.) melezinde basak özellikleri- nin genetigi üzerinde bir arastirma. And. J. of AARI 84-99.
Anonymous., 1999. Milli çesit listesi. Tohumluk Tes- cil ve Sertifikasyon Merkezi Müdürlügü, Ankara.
Aydem, N., 1979. Bes makarnalik bugday çesidinin diallel melez döllerinde bazi agronomik özellikle- rin kalitimi üzerinde arastirmalar. Doçentlik Tezi E.Ü. Z.F., Izmir.
Bagci, S.A. ve Ekiz, H., 1993. Makarnalik bugdayla- rin verim potansiyeli ve problemleri. Makarnalik Bugday ve Mamulleri Sempozyumu. Ankara.
Bitzer, M.J., Patterson, F.L. and Nyguist, W.E., 1982. Hybrid vigor and combining ability in a high-low yielding eight parent diallel cross of soft red winter wheat. Crop Sci. 22:1126-1128.
Chiang, M.S. and Smith, J.D., 1967. Diallel analysis of inheritance of quantitative characters in grain sorghum. l. heterosis and breeding depression. Can. J. Genet, Cyttol, 9; 44-5l.
Chowdhry, M.A., Arshad, M.T., Subhani, G.M. and Ihsan, K., 1997. Inheritance of some polygenic traits in hexaploid spring wheat. Dep. of plant breeding and genetics, Univ. of Agri. Faisalabad.
Ekiz, H., 1996. Farkli stoplazmalarin ekmeklik bug- dayin (T. aestivum l.) bazi kalite özellikleri üzerine etkileri. Doktora Tezi. S.Ü. Fen Bil. Enst. Tarla Bitkileri Anabilim Dali, Konya.
Falconer, D.S., 1980. Introduction to Quantitative Genetics. Oliver and Boyd Ltd. London
Fonseca, S. and Patterson, F.L., 1968. Hybrid vigor in a seven parent diallel cross in common winter wheat. Crop Sci. 8: 85-88.
Griffing, B., 1956. Concept of general and specifie combining ability in relation to diallel crossing systems. Aust.J. Biol. Sci. 9:463-493.
Güler, M. and Özgen, M., 1994. Relationships between winter durum wheat (T. durum Desf.) parents and hybrids for some morphological and agronomical traits. Türk Tarim ve Ormancilik Dergisi 18 (3): 229-233.
Hassan, I.S. and Ramanujam, S., 1979. Combining ability for yield and Its component characters in wheat. Dep. Pl. Production, Fac. Agric. Riyadh, Saudi Arabia.
Kanbertay, M. ve Demir, I., 1985. Dört makarnalik bugday melezinde dönme ve diger bazi özelliklerin kalitimi üzerinde arastirmalar. E.Ü.Z.F. Dergisi 22 (2): 91-111.Izmir.
Kesici, T. ve Benli, L., 1978. Ekmeklik bugdaylarda bitki verimiyle ilgili karakterlere gen etkilerinden ileri gelen varyans unsurlarinin diallel melezleme yöntemiyle arastirilmasi. A.T. Zir. Fak. Yay. No : 668, Adana.
Ketata, H., Smith, E.L. and McNew, R.W., 1976. Detection of epistatic, additive and dominance variation in winter wheat (T. aestivum L. em Thell.). Crop Sci. 16:1-4.
Kinaci, G., 199l. Bazi makarnalik bugday dizi mele z- lerinde verim ve verim komponentlerinin kalitimi üzerine arastirmalar. Doktora Tezi. E.Ü. Fen Bil. Enst. Tarla Bitkileri Anabilim Dali.
Kinaci, G. ve Demir, 1., 1994. Ekmeklik ve makarna- lik bugdaylarda verim komponentlerinin genel u- yum yetenegi üzerinde arastirmalar. Tarla Bitk. Kong. Izmir.
Kinaci, G., 1996. Orta Anadolu için line x tester yöntemiyle süne zararindan az etkilenen verimli ve kaliteli ekmeklik bugday çesitleri islahi üzerine bir arastirma. S.Ü. Z. Fak. D. 9(11): 181-187. Konya.
Kraljevic, B.M., Brojevic, S. and Cupina, T. , 1976. Heterosis and combinig ability for some yield components in bread wheat crosses. Fac. Agric. Inst. for Agric. Res. Novi Sad, Yugoslavia.
Lebsock, K.L. and Amaya, A., 1969. Variation and covariation of agronomic traits in durum wheat. Crop Sci. 9 : 372-375.
Prakasa, R.V.S., 1977. Heterosis, combining ability and gene action for yield and its components in wheat. Div. Genet. In. Agric. Res. Inst. New De lhi.
Prasad, K.D., Haque, M.F. and Ganguli, D.K., 1998. Heterosis studies for yield and its components in bread wheat (T. aestivum L.) Depart. Plant Breed. and Gen. Birsa Agri. Uni. Ranchi 834006.
Rahman, A., 1987. Manual of wheat breeding procedures. Universty of Agriculture, Faisilabad.
Singh, R.K. and Chaudhary, B.D., 1979. Diallel analysis, pp:102-157. Biometrical methods in quantitative genetics analysis. Kalyani publishers, New Delhi.
Singh, K.P., Yadev, P. and Behi, R.K., 1990. Combining ability effects for some traits in wheat. Crop Improvement 17:1, 45-49.
Soylu, S., 1998. Orta Anadolu sartlarinda makarnalik bugday islahinda kullanilabilecek uygun ebeveyn ve melezlerin çoklu dizi yöntemi ile belirlenmesi. S.Ü. Fen B. Enst. Tar. Bit. AB D. Dok. tezi, Konya
Sun, P.L.F., Shands, H.L. and Forsberg, R.A., 1972. Inheritance of kernel weight in six spring wheat crosses, Crop Sciences 12:1-5.
Taleei, A.R. and Beigi, A.H., 1996. Study of combining ability and heterosis in bread wheat diallel crosses. Col. of Agri. Univ. of Tahran. Iran .
Topal, A. ve Soylu, S., 1998. Makarnalik bugday diallel melez populasyonunda bazi tarimsal kara k- terlerin kalitimi ve melez gücü üzerine arastirma- lar. S.Ü. Zir. Fak. Dergisi 12 (16): 1-16, Konya.
Tosun, M., Demir, I., Sever, C. ve Gürel, A., 1995. Bazi bugday melezlerinde çoklu dizi (line x tester) analizi. Anadolu J. Of AARI. 5(2), 52-63.
Ulukan, H., 1997. Ekmeklik (T. aestivum L.) ve m a- karnalik (T. durum Desf.) bazi bugday melezleri- nin F1 kusagindaki çesitli morfolojik ve agronomik karakterler yönünden melez gücünün belirlenmesi Türkiye II. Tarla Bit kileri Kongresi. Samsun.
Walton, P.D., 1971. Heterosis in spring wheat. Crop. Sci. 3 : 422-424.
Windner, J.N. and Lebsock, K.L.., 1973. Combining ability in durum wheat. I. Agronomic Characteristics. Crop Sci. 13: 164-167.
Yagdi, K. ve Ekingen, H.R., 1995. Bes ekmeklik bug- day çesidinin diallel melez döllerinde bazi agronomik özelliklerin kalitimi. Uludag Üniv. Zir. Fak. Derg. 1l: 8l-93, Bursa.
Yildirim, M.B., 1974. Bes ekmeklik bugday çesidinin diallel melez döllerinde bazi tarimsal karakterlerin populasyon analizleri. Doçentlik Tezi. Ege Üniv. Ziraat Fak. Izmir.
Yildirim, M.B., Kasli, A. ve Kalipçiog1u, Z., 1979. Diallel analizler, Z. Griffing Tipi Analiz, E.O. E- lektronik Hesap Bilimleri Enstitüsü Der, 2 : 29-35.
Yildirim, M.B., 1985. Populasyon Genetigi. 2. Ege Üniversitesi Ziraat Fak. Yayinlari, Izmir.
Yildirim, M.B. ve Çakir, S., 1986. Line x tester anali- zi. E.Ü. Bilgisayar Arastirma ve Uygulama Mer- kezi Dergisi, 9 (1).